Tíminn Sunnudagsblað - 28.04.1968, Qupperneq 6

mamma mín. Jú, gamlar konur
mega segja einstaka sannleiks-
korn.
En við skulum ekki fara til
Reykjaivíkur strax, heldur skoða
okkur betur um hjá afa og ömmu.
Eigum við ekki að skoða gömlu
Haukagilsmyndina?
Áttatíu og fjögurra ára gömul
mynd af íslenzkum bóndabæ,
mannifélag í hnotskurn, sjálfsfull-
nægjandi heild með hlutverka-
skiptingu, óUkum persónuleikum,
niðurbældum ástríðum.
Sigfús Eymundsson tók mynd-
ina sumarið ici84 og yzt til vinstri
er Sólveig kona hans, og er hún
utan þessarar sögu.
Næst kemur Ingibjöirg amma
mín. Þetta er eina myndin, sem til
er af henni, en þá hefur endilega
orðið að hoppa kettlingur upp í
fangið á henni um leið, og hún
metið meira að hlynna að honum
en taka sig út. Hún yar fingerð
og hefði sómt sér hvar sem var.
Og hjá henni stendur Sigurður afi,
í prins Albert-frakka úr íslenzku
vaðmáli, sein orðið var grænt af
el'li, þegar ég man eftir. Húfan er
líklega úr svörtu lambsskinni.
Fjarska glæsilegur maður. Svo
kemur lítil stúika, Margrét Helga-
dóttir, síðar miðkona Einars Ingj-
aldssonar á Bakka á Akranesi, en
dó af barnsförum. Pabbi sá mikið
eftir henni og orti eftirmæli um
hina. Þau voru á líkum aldri, en
hann var ekki á myndinni, hann
var að sækja hesta. (Sigríður hálf-
systir hans. giftist þetta vor, þá
átján ára' gömul, og er flutt í
Borgarnes ásamt uppeldissystur
sinni, Kristínu Jónsdóttur Sveins-
sonar. Kristín.var áreiðanlega kær-
ust ömmu og afa af öllum þeim
möigu börnum, sem fyrr og síð-
ar voru á Haukagili, og Sigríður
leit á hana sem systur sína og
kallaði hana aldrei annað. Yngsti
sonur Kristínar er Guðmundur
Böðvarsson skáld á Kirkjubóli.)
Þá , eru það vinnumennirnir.
Helgi ’kaupamaður og svarti hvolp-
urinn hans, næst Pétur Illugason
kaupamaðui af Seltjarnarnesi, ým-
ist kallaður Pétur stóri eða Pétur
sterki. Þriðji er Jón Sveinsson fjár-
maðnr, og traustasta stoðin undir
búi afa. Góðir fjármenn voru eftir-
sóttir vegna „enska gullsins11, sem
fékkst fyrir kindumar, pg Jón var
einstakur. Til dæmis má segja frá
því, að á veturna, þegar pest-
in var komin í féð og lágu á hverj-
um morgni ein eða fleiri dauðar
ær í húsunum, tók Jón svo nærrí
sér að ganga til fjárins að hann
hafði allt á hornum sér og var
varla mönnum sinnandi.
Hjá Jóni er Bjarni sonur hans.
Lengst til hægri eru vinnukon-
urnar.
Fyrst Þóra, þá Málfríður stóra
Benjamdnsdóittir. Hún er með skott
húfu, því hún var í bænum, í
mjólkinni, hleypti skyr og bjó til
_osta. og þá tilheyrði að vera dálít-
ið uppábúin.
Þá er Vigdís Jónsdóttir frá Norð-
tungu, þarna tvitug stúlka, en gift-
ist seinma Sigmundi í Görðum á
Akraneisi og varð mikil ættmóðir.
Fjórða er Guðný. Hún kom
átján ára að Haukagili og dó þar
um sjötugt. Ömrnu þótti vænzt um
hana af öllum sínum hjúum, því
hún gerði öll þau verk, sem hin
vildu ekki vinna — var í fjósinu
á vetrum, malaði korn í þungri
steinkvöirn og sat hjá kvía-ánum á
sumrin með smalatik, sem hún
vildi aillitaf hafa kjömmótta. Tíkin
er þarna á myndinni hjá henni.
Guðný var fyrsta manmeskja,
sem ég sá deyja. Hún var mér
afskapleiga góð, en þótti mikill
galli á mínu uppeldi, að amma
fékkst ekki til að flengja mig. Hún
átti sárfáai' kindur, sem hún sendi
ullina af í kaupstaðinn á vorin. Þá
lét hún all'taf kaupa eitthvað
handa mór, yenjulega fallegt
rauitt sápustykkr Miðað við efni
hennar hef ég ekki fengið stærri
gjiafir um ævina.
Hún hafði verið alin upp við ó-
skaplega kröpp kjör; og hún gift-
ist aldrei. En áður en hún /kom
átján ára að Haukagili hafði hún
átrt barn, en misst það einhvem
veginn kornumgt, ég held það hafi
dáið.
Á þeirra tíma mælifcvarða tald-
ist Haukagil til efnabæja. Fyrsta
orgelið, sem í sýsluna kom, á ó-
breytt bændaheimili, held ég áreið
anlega, að hafi verið hjá afa. Hann
spiíaði lög. eftir Jónas Helgason
og þá bræður. Hann las afar mikið,
og átti heilan vegg af bókum.
IJann keypti Þúsund og eina nótt,
held ég, árið sem hún kom út.
Og oft þegar ég er að skoða bæk-
urnar, sem Sigurður Benediktssion
ætlar að bjóða upp, þá er eins og
ég fái sting í brjóstið, ég sé bók,
sem ég man svo fjarska vel eftir
úr Suðuirhúsinu.
Afi var einn úr stórum systkina-
hópi á prestsetri fyrir norðan,
Veikindi móðurinnar og fleiri erf*
iðleikar vörpuðu skugga á, og
þunglyndi sótti að þessum systkin*
um, þótt þau .virtust glaðvær.-Að-
eins einn bræðranna hóf lang-
skólanám, en Ienti í pereatinu og
var meðal hinna fáu, sem ekki *
áttu afturkvæmt í skólann. Afi
þurfti snemma að fara að sjá fyrir
sér sjáifur, og lærði söðlasmíði í
Reykjavík, en bókfýsi hans var
mjör áberandi.
Ég var fimm ára minnir mig,
þegar hann missti sjónina á einu
sumri. Skrifaði bréf um vorið, en
sá ekki aðgreining dags og nætur
um haustið. Það gekk mér til
hjarta, þegar hann staulaðist blind-
ur fram í stofu að spila og raula
á orgelið, venjulega einhverja lof-
dýrð til sólarinnar. Hann hafði
áður oftsinnis sagt: „Hefði ég ekki
trúað á Krist, hefði óg orðið sól-
dýrkandi.“
Blinda afa var fyrsta sálræna á-
fallið, eins og það myndi heita á
nútímiamáli, sem ég varð fyrir. Ég
fór dag eftir dag á ákveðinn stað
upp með bæjarlæknum til að
biðja guð að gefa honum sjónina
aftur, þá þekkti ég ekki efann, og
var alltaf jafnsannfærð, þegar ég
hélt heimleiðis, að nú hefði ég
hlotið bænheyrslu, og bærinn
mundi kveða við af fögnuði og
undrunarópum yfir kraftaverkinu,
sem hafði gerzt, En bærinn og
Suðurhúsið heilsuðu eins hljóð og
þegar ég fór, en skugginn varð
þyngri, þá spurði ég víst í fyrsta
sinn. hvers vegna, ó, hvers vegna.
Þau töluðu mikið við mig, afi og
amma, kannski vegna þess, að
þeim fór af ýmsum eðlilegum á-
stæðum fækkandi, sem þau höfðu
við að tala. Og um hvað töluðu
þau. Ja, um bækur og menn,
amma einkum um menn, afi um
bækur. Amima, ja, raunverulega
var hún ekki mín rétta amma.
Ung vinnukona á bænum hafði
fallið fyrir afa og þótt hún skildi
pabba eftir og færi til Ameríku
með ágætum manni og fjórum
börnurn þeirra, þá er ég ekki viss
um, að hún hafi nokkurn tíma
gleymt afa. Hún kom aftur til
íslands fjörgömul, eins og fáguð
og skírð af áratuga sorg ...
Af fæðingu pabba er sérkenni-
leg siaga.
Þegar Ijóst var, að hverju dró,
hafði vinnukonunni, sem var mamn
294
T í M I N N - SUNNUDAGSBLAÐ