Tíminn Sunnudagsblað - 20.04.1969, Blaðsíða 17

aralýðw. Þjóðerninu gat verið
hæbt-a búin, og einm háttsettur emb
æt'ti'Smaður bar firam þá tillögu,
að við gullimi yrði ekki hreyft
næstu hundrað árin. En eins og
allir vitó, varð ekkert úr
gulináminu hér, og erum við því
gulllausir, en höl'dum þjóðerninu
en-niþá.
Eitt af því, sem þessi orðrómur
fæddi af sér, var málmvinnslufé-
lagið Málmur h.f., stofnað 22.
septemiber í því skyni að vinna
málm úr Vatnsmýrinni, sem og
annars staðar á landinu, ef tilefni
gæfist. Hlutaféð var ákveðið 100.
000 krónur og mátti auka það upp
í 250.000. Menn rnáttu skrifa sig
fyriir svo mörgum hlutum sem hver
vildi, og átti að inniheimta hluta-
féð þegar starfsemin byrjaði. Svo
samdi borgarstjórnin reglugerð til
þess að tryggja bænum hlutdeild
í gu'liinu, og loks samiþykkti Al-
þingi námalög Ýmislegt fleira
bar til, sem of langt yrði hér upp
að telja. Allt var þetta gert, án
þess að nokkur gæti fullyrt, að
hér væri um nokkurt gull eða að-ra
málma að ræða. Hvort það var
ævintýralþrá eða hagnaða'rvon, eða
hvort tveggja, sem stjórnaði þessu,
skal ósagt. En eitt er víst: Þegar
Málmur h/f ákvað að kalla inn
20% af hlutafénu, 20.000 krónur,
svo unnt væri að rannsaka málim-
vinnsluskilyrði, þá kom hver með
si.n-n s-kei’f af fúsum vilja. Síðan
hófust forgön'gumen'n félagsin'S,
formaðurinn Sturla Jónsson kaup-
maðuir og fleiri, handa um fram-
kvæmdir, og voru pantaðar vélar
frá Danmörku og námaverkfræð-
ingur fenginn til að stjórna verk-
inu.
Eftir margs konar basl og vafn-
inga kom borinm loks í maímán-
uði 1907. En námafræðingurínn
ekki, og var því ek'ki unnt að byrja
fyrr en í júlí sania ár, að loks
kom danskur vélaverk'fræðingur,
Jónas Popp að nafini. Hann sagði
þó sjálfur, að hann héfði aldrei
við námur unnið og þekkti ekkert
til þeirra. Samt var byrjað að gera
undirstöður fyrir vélarnar, og
reyndust það ýmsum erfiðleikum
bundið, áð ge-ra þær svo úr garði,
að dygði í blautri mýrinni. Eimnig
varð að grafa tvær stórar grafir
til að fá vatn handa vélunum, og
reyndist það nægilegt, sem seig að
úr mýrinmi, þó að uppspretta væri
emgin.
Þegiar svo allt var lilbúið, var
byrjað að bora, og mun þessi bor-
hola hafa verið sem næst átta
metrum austar en borhola Han-
sens. Þegar byrjað var að bora,
kom oft ti'l okkar hefðarfrú hér
úr Reykjavík, s-em virtist hafa mik-
inn áhuga á þessu, og sagði hún
okkur ýmislegt eftir Hansen hin-
um danska. því að þau voru kunn-
ug. Meðal annars gaf hann henni
gylTta flögu, sem komið hafiði upp
á bornum um það leyti, er hætt
var að leita vatnsims. Sagði hann,
að borinn hefði þá verið mjög
gylltur. Einnig sagði firúin okkur,
að hún væri ekki í nokkrum vafa
um, að flagan, sem h'amm gaí henni,
væri skíiragull, og ætti hún hana
_ enn.
Það er alls ekki ætlun mín að
fiara að vekja h|r upp gamlan
gulldraug, heldur aðeins að sýrna,
hversu andrúmsloftið var hér
þrunigið ýmsum sögnum, sumum
sönnum og öðrum ósönnum — það
varð og verður hver að meta eftir
því, ’sem honum finni«t sennilég-
ast. Hins vegair datt mér í liug,
að einhverjum myndi kannski, ein-
hvern tíma þegar fram líða stund-
ir, þykja firóðlegt að hafia lýsingu
þess, sem þarna vann, hvernig öllu
var hagað við þessa síðari borun
og hvennig allt leit út frá sjónar-
miði þeirra manna, sem þar unnu
firá byiijun.
Borinn var fjórir þumlungar að
þvermáli og skrúfaður neðan í
þriggja þumlunga járnrör. Svo var
bæfct við rörum eftir því, eem bor
inn gefck lengra niðu-r. Gat va-r í
enda borsins, sem skiptist í þrennt,
þegar niður úr háisi hans kom
og út sitt hvoru megin úr Miðum
hans. Þetta var gert, til þess að
kileift væri að skola því upp á
yfirborðið, seni borinn losaði.
Slanga, sem var í sambandi við
dælu vélarinna'r, var skrúfuð á
endann á bonröriinu. Var vélin
rnjög kraftmikil, og hvéin og söng
í rörunum, þegar hún var í gangi,
og gekk vatnið í gegnum þau, nið-
ur úr bornum, upp með rörunum
að utanverðu og þaðan í irennu með
mismunandi siurn út í gryfjuna.
Það, sem upp kom,- vair flokkað og
látið í iéreftispoka, tötoset't efti-r
dýpt og dag, merkt bókstöfum,
eins og síurnar í rennunni.
Verðið á bornum með vél og
kaitlí og öla tiHheyraþdi, var fjór-
tán þúaunid kíómur, eftir þvi sem
Jónas Popp sagði okfcur, og virtist
ekfci vera bægt að vinna mifcið
fyri-r þær sex þúsund fcrónur, sem
eftir voru. Þó bólaði ekki á, að
meira væri innkallað af hlutafénu,
en þessar tuttugu þúsund krónur,
sem áður voru nefndar.
Þegar byrjað var að bora, voru
notaðir borar, sem fylgdu vélun-
um, og gekk allt eins og í sögu
fy-rstu þre-ttán fetin. Þar var
hrein mold. En svo kom klöpp og
þá gránaði nú gamanið, því að
borinn kjagaðist og bognaði, svo
að taka varð hann úr og setja
annan í. En allt fór á sömu leið:
Borarnir voru algerlega ónothæfir
Það Teit helzt út eins og j>eir hefðu
verið smíðaðir til þess að bora
mold, en ekki grjót.
Borinm vann þannig, að vélin
lyfti honum og sleppti honum aft-
ur, og féil hann þá niður af eigin
þunga. Var hann því léttuir fyrst,
en þyngdist eítir því, sem neðar
kom. Varð að snúa honum, svo
holan yrði kringlótt og á réttan
ve,g (með sói) Ann-aris skrúfaðist
aiit í sundur- Hann gat hjakkað
T' I M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ
329