Tíminn Sunnudagsblað - 16.04.1972, Blaðsíða 4

sér ekki annars ván en þat myndi
hliða”.
Árangurinn af trúboði Þangbrands
prests er furðumikill til samanburðar
við þeirra, sem áður höfðu komið til
landsins i sömu erindum. Hann
kristnar marga meðal forystumanna
þjóðarinnar, þótt fleiri neituðu.
Naumast hefur þó framkoma trúboð-
ans stuðlað að slikum árangri eftir
þeim heimildum, sem kunnar eru.
Vafalaust hefur miklu ráðið um
árangurinn þá þegar. vitneskjan um
þann, sem á bak við stóö, Ólaf
Tryggvason Noregskonung, sem
ekki þótti hyggilegt að egna upp á móti
landsmönnum, sem voru þá enn mjög
háðir heimaþjóðinni á flestum sviðum.
An efa hefur svo heiðin trú á Norður-
löndum mjög verið farin að dofna um
þessar mundir vegna langvarandi
áhrifa frá trúarhugmyndum kristinna
manna, sér i lagi meðal vikinga og
farmanna, er fjölmennir voru i land-
námsliði Islands, að ógleymdu þvi
ófrjálsa, kristna fólki, er hingað barst
með landnámsmönnunum.
Utanför þeirra Gizurar og Hjalta er
ugglaust gerð i sambandi við kristni-
boðið. Þeir hafa vitað fyrirfram
hvernig Þangbrandur mundi túlka
málið við konung og rennt grun i, hver
viðbrögð konungs gætu orðið. Liklegt
er þvi að för þeirra hafi verið að
margra ráði að þeir hgfi með nokkrum
hætti getað talízt fulltrúar Islendinga i
Noregi, ekki aðeins kristinna Islend
inga, heldur einnig, og jafnvel
fremur, fulltrúar heiðinna manna.
Konungur kyrrsetur fjóra, eða jafnvel
átta, islenzka höfðingjasyni i Noregi
sem gisla, en fellur frá frekari refsi-
aðgerðum i bili og gerir þá mága,
Gizur og Hjalta, umboðsmenn sina og
erindreka á Islandi. Sem slikir koma
þeir til alþingis, beint af skipsfjöl árið
1000.
Skal þá enn vikið að frásögn Ara:
,,En annan dag eftir gingu þeir Gizur
og Hjalti til Lögbergis og báru þar upp
erindi sin. en svá er sagt, að þat bæri
frá hve vel þeir mæltu. En þat gerðist
af þvi, at þar nefndi annarr maöur af
öðrum vátta, ok sögðust hvárir úr
lögum frá lögbergi.
Þá báöu inir kristnu menn Hall á
Siðu, at hann skyldi lög þeirra upp
segja, þau er kristninni skyldi fylgja.
En hann leystist þvi undan við þá, at
hann keypti at Þorgeiri lögsögumanni,
at hann skyldi upp segja, en hann var
ennþá heiðinn.
En siöan er menn kómu i búðir, þá
lagðist hann niöur Þorgeir ok breiddi
feld sinn á sig og hvilði þann dag allan
ok nóttina eftir ok kvað ekki orð. En of
morguninn eftir settist hann upp ok
292
gerði orð at menn skyldi ganga til
Lögbergis”.
Ólafur Tryggvason hafði látið þeim
Gizuri og Hjalta til fylgdar
sjö presta. Hét sá Þormóður er
fyrir þeim var. Vilja sumir sagn-
fræðingar ætla honum stóran hlut i
trúboðinu. Höfðu þeir félagar viðkomu
i Vestmannaeyjum og hlutu þar góðar
undirtektir sinna erinda. Alitið er, að
frétt kunni að hafa borizt til alþingis á
undan þeim um komu þeirra. Höfðu
þeir nokkra varúð á um komu sina til
þings, sem ekki var undarlegt, og bar
þrennt til. I fyrsta lagi hafði Hjalti yfir
sér útlegðardóm fyrir goðgá. Mun það
ekki hafa áður gerzt eða siðan, að
maður með slikan dóm kveddi sér
hljóðs á alþingi. 1 öðru lagi mátti
reikna með andúð gegn kristniboðun
inni. 1 þriðja lagi hefur kunnugt verið
áður en þeir fluttu sin mál, að þeir
Gizur hviti og Hjalti voru erindrekar
Ólafs konungs Tryggvasonar, svo sem
verið hafði Þangbrandur. Þau
viðbrögð urðu, að sögn Ara, er þeir
félagar komu til alþingis, að inir
heiðnu menn „hurfu saman með
alvæpni, og hafði svá nær, at þeir
myndi berjast, at eigi of sá i milli”. Af
vopnaviðskiptum varð þó ekki, og er
talið að vitrir menn af beggja hálfu
hati gengiö á miili. f'ullum sólarhring
siðar en þetta var, flytja þeir félagar
erindi sin að Lögbergi, svo sem áður er
lýst. Ari telur, að það hafi borið frá
(verið frábært) hve þeir fluttu,
og hann talar um að þeir hafi flutt
erindi sin. En hver voru þau erindi?
Um það gefur Ari engar upplýsingar,
en vitað er, að boðskapurinn hefur
verið tviþættur, boðun kristinnar trúar
og boðskapur Norsgskonungs um
þetta efni. Er ekki unnt að verj-
ast þeirri hugsun, að i þeim boðskap
hafi hótanir falizt, og sýnist óþarft, að
ræða það nánar. Visast munu þær
hótanir hafa verið tjáðar mjúkum
orðum, en hafa haft tilætlaðar
verkanir engu að siður.
1 bók Jóns Hnefils er sagt frá fornri
ritun munks eins i Niðarósi,
Theódóricusar, um kristnitökuna á
tslandi. Telur höfundur sennilegt, að
munkur þessi hafi náð kynnum af
Islendingum, er sannfróðir gátu verið
um viðburði á alþingi árið 1000. Þar
getur munkurinn um ræðu Þormóðs á
þessa leið: ,,I svo rikum mæli fylgdi
náð heilags anda ræðu þessa prests, að
á skömmum tima sneri hann öllum
heiöingjum til Krists. „Vafalitið er hér
full djúpt i árinni tekið, að Þormóður
prestur hafi með ræðu sinni kristnað
alla heiðingjana á alþingi. Hins vegar
falla þessi ummæli vel við lýsingu Ara,
er telur kristniboðunina að Lögbergi
hafa verið frábæra.
Þegar málin liggja ljóst fyrir,
dregur til mikilla tiðinda á alþingi.
Kristnir menn riða á vaðið, þeir segja
sig úr lögum við heiðna menn. Verður
að lita á úrsögn þessa sem fyrirfram
og undirbúinn lið i málaflutningi
þeirra.úrsögnin þýðir, að þeir ætli að
stofna sérstakt riki á tslandi. Og þeir
láta ekki þar við sitja, þeir kjósa sinn
spakasta mann, Siðu-Hall, til þess að
segja upp lög, er henti kristinni þjóð.
Heiðnir menn létu einnig til sin heyra:
Þeir segja sig úr lögum við kristna
menn. Ekki er ljóst, með hvaða rökum
hægt að skýra slika úrsögn, eftir aö
kristnir voru gengir úr þjóðfélaginu og
heiðnir voru einir e.ftir. Ef eitthvert
mark á að taka á úrsögn heiðinna
manna, virðist liggja næst, að þeir hafi
verið aö segja upp sinum eigin lögum.
Kennslubækur upplýsa, að heiðnir
menn hafi þá kosið Þorgeir sem sinn
lögsagnara, en ekki er heimild fyrir
sliku i Islendingabók Ara, enda var
Þorgeir búinn að gegna lögmanns-
embætti hálfan annan áratug, er hér
var komið sögu. Aftur á móti stendur
þar, að Siðu-Hallur, lögsögumaður
kristinna manna, hafi með samráði
við sina menn og samþykki þeirra
,,keypt at Þorgeiri (samið við Þor-
geir), at hann skyldi upp segja: Leysa
deiluna milli kristinna og heiöinna.
Það er ómaksins vert aö virða fyrir
sér þessa alvarlegu deilu. Þingheimur
skiptist i tvær andstæðar fylkingar,
mög ólikar. önnur fylkingin, sú langt
um fámennari, uppreisnarflokkur
gegn lögum landsins, er hiklaus og
harðsnúin, ögrar ofureflinu, lýsir sig
óháða lögum landsins, býst til að setja
sin eigin lög. 1 fylkingarbrjósti er
maður með útlegðardóm yfir höfði sér,
Það efast enginn um, að þessi flokkur
mundi berjast til siðasta manns, ef til
vopnaviðskipta kæmi. En það kemur
ekki til neinna átaka, eftiraðsá flokkur
hafði flutt sin erindi að Lögbergi. Hin
fylkingin, valdhafarnir, virðast næsta
ráðvilltir, þrátt fyrir fjölmennið. Þeir
segja sig úr lögum við kristna menn,
sem erfitt er að skilja, hvað átt hefur
að þýða. Daginn áður höfðu þeir
hlaupið saman vopnaðir, er kristnir
menn komu til þingsins. Þegar kristnir
menn hafa flutt þingheimi boðskap
sinn, virðist enginn lengur reiðubúinn
til verndar þjóðskipulaginu eða heiðnu
trúnni.
Naumast verður um það deilt, hvor
deiluaðilinn á Þingvöllum árið 1000
var sóknaraöillinn og hvorra vörnin
var, nei heldur hvorra var hinn endan-
1 e g i s i g u r . Heimssagan
kynnir fjölmörg dæmi hliðstæð þvi,
sem gerðist á Þingvöllum árið 1000 aö
hinn fámenni hópur ber sigur af hólmi
Sunnudagsblað Timans