Tíminn Sunnudagsblað - 16.04.1972, Blaðsíða 6

Engu að siður gerðust þau með undra-
verðum hraða. Rökin fyrir þeim hraða
má telja þriþætt. t fyrsta lagi hin
hiklausa pólitiska sókn kristinna
manna með fulltingi Olafs Tryggva-
sonar að bakhjarli. Bæði kristnir menn
og heiðnir hafa skilið það til fullnustu,
hversu óhagstæð gat orðið þjóðinni
andstaða Noregskonungs. Viðskipta-
og menningartengsl við Noreg voru
þjóðinni ómissandi. Um þetta þarf
ekki að fjölyrða. t öðru lagi er svo
frábært trúboð Þormóðs prests og
þeirra félaga. Mun ugglaust mega
treysta þvi, að sú boðun hafi engan
látiö ósnortinn, þeirra er á hlýddu, og
framkallað vakningaröldu i hugum
fjölmargra meðal heiðingja. t þriöja
og sibasta lagier svo þáttur lögsagn-
arans, sem hefur til þess vitsmuni og
myndugleika að safna undir sina
vængi öllum þingheimi, sveigja undir
sinn milda en máttuga ægishjálm alla,
einnig þá, sem kunna að vera honum
ósammála, hina sannheiðnu. baö fer
ekki milli mála, að þessi er sterkasti
og þýðingarmesti þáttur hins merka
viöburðar, kristnitökunnar. En sá
þáttur verður ekki aukinn með neinum
vafasömum skrautfleygum við hina
klassisku Lögbergsræöu'Ljósvetn-
ingagoðans. Sú látlausa ræða, þraut-
hugsuð og sönn, mótaðist óafmáanlega
i hugi áheyrenda. Aður var þing-
heimar i uppnámi. Eftir að hafa hlýtt á
leiösögn lögsögumannsins, hefur hann
fast land undir fótum. Oryggi þessa
heilsteypta persónuleika hefur veitt
þingheimi þaö, sem hann þarfnaöist
mest, friö — raunverulegan frið. Sfðan
fellur úrskurðurinn, sem ekki er hægt
að áfrýja. Hver leggur i það að and-
mæla, hver veit nema þessi sé hin eina
rétta leiö, hver þorir að sleppa fót-
festunni? Enginn. Stór stund i lifi
þjóðar byggist á samstillingu, ekki
oröafjölda.
Vert er að minnast þess, að
lýðræðishugmyndir voru óþekktar á
Islandi i þann tið. Stjórnunarfyrir-
komulagið, sem þá var, hefur verið
kallað lýðveldi, en var það þó ekki eftir
þeirri merkingu, sem nútiminn leggur
i það orð. Fyrirkomulagið var sam-
veldi margra sjálfkjörinna héraðs-
stjóra. Löggjafarvaldið var strangt
tekið i höndum eins manns, lögsögu-
mannsins, þvi að þeim lögum, sem
hann sagði upp varð ekki breytt. Hins
vegar hefur hann þó við samningu
nýrra laga haft hliðsjón af þeim
dómum, sem áður voru upp kveðnir á
alþingi. Það hefði þvi jafngilt uppreisn
gegn þjóðskipulaginu að andmæla
þeim dómi milli heiðinna og kristinna
manna, sem hinn mikilsvirti foringi
sagði upp og löghelgaði — þeim
griðum, sem hann setti milli landsins
þegna, og þeirri þjóðareiningu, er
hann vakti til varnar gegn erlendu
valdi.
Enn er þó sá þáttur ótalinn, sem
gildastur hefur verið i þeim heillaríka
örlagaþræði, er vitrir menn og góðir
unnu hinni ungu þjóð á alþingi árið
1000. En það er þáttur kristinnar trúar,
yfirburðir hennar miðað við þann
forna sið. Að þessum þætti er þó hvergi
vikið i bók prestsins.
Að lokum skal nánar vikið að bók
þeirri, er fyrr er getið. Höfundur
heldur þvi fram i bókariok að Þorgeir
Ljósvetningagoði hafi undir feldinum
fengið vitneskju eða vitrun frá hinum
heiðnu guðum, um að heiðnir menn á
íslandi ættu að láta af sinni trú. Lætur
hann að þvi liggja, að áður en Þorgeir
lagðist undir feldinn muni hafa farið
fram mannblót á alþingi, fórnað hafi
veriðátta mönnum, tveim úr fjórðungi
hverjum, sem sennilega hafi verið
hrundið fram af björgum til þess að
særa guðina til afskipta eða afstöðu
gagnvart trúboði hinna kristnu, og að
Þorgeir Ljósvetningagoði hafi verið
liklegastur til að standa fyrir mann-
blóti þessu. Að þvi loknu skriður hann
undir feldinn og hefur, að hætti seið-
karla og völva i heiðni, samband við
guðina með þeim árangri, sem fyrr er
lýst. Ekki er ljóst, hvort höfundur litur
á samband þetta sem veruleika
sjálfur, en alla vega er það svo fyrir
Þorgeiri, að áliti höfundar. Höfundur
reisir sina lokaniðurstöðu á þessum
grundvelli. Undir feldi sinum hefur
foringi heiðinna manna, að áliti
höfundar, meðtekið fyrirmæli frá
sinum guðum um að leggja niður sina
fornu trú og veita hinni nýju trú við-
töku.
Helzt er að sjá, að þessi hugdetta
höfundar um særingar Þorgeirs undir
feldinum muni vera kveikjan að þess-
ari bók hans, og tilgangurinn með
rannsóknum hans sá að gera þá hug-
dettu sennilega. Þetta hefur honum
ekki tekizt. Að sjálfsögðu má um það
deila, i hvaða tilgangi Þorgeir fór
undir feldinn og hverjar hugrenningar
hans hafi verið meðan hann dvaldist
undir feldinum. Höfundur heldur þvi
fram, að sú dvöl hafi staðið i fullan
sólarhring, en slikt er ágizkun. Einnig
telur hann að Þorgier hafi vakað alla
nóttina, en einnig þaö er ágizkun, og
hreint ekki sennileg. Þorgeir hafði
tekið að sér að ieysa mikið vandamál.
Framtíð þjóðarinnar var bundin þeirri
lausn. Vandinn hvildi á honum einum,
eins og komið var. örlagastundin var
skammt undan! og hann þarfnaðist
aðstöðu til undirbúnings. Að leggjast
undir feld i friðuðu húsi hefur að lik-
indum verið eini möguleikinn tii næðis
og einveru eins og á stóð.
Fyrir blóðfórn i sambandi við
kristnitökuna mun vera sá eini flugu-
fótur, að umtal varð meðal heiðinna
manna um að fórna guðunum átta
mönnum til þess að knýja þá til af-
stöðu og afskipta gagnvart hinni nýju
trú. Er þessa umtals getið i sögu Ólafs
Tryggvasonar hinni meiri, en hún var
siðar rituð af kristnum mönnum. En
þá segir i sömu heimild, átta kristnir
menn komið fram og gefið sig guöi.Er
svo að skilja að söguritara finnist
kristnir hafa betur með þessu yfirboði.
Virðist þetta hjal eitt, sem sýnir, i
hviliku uppnámi þingheimur hefur
verið, enda óliklegt, að Ari hefði ekki
getið blóðfórnarinnar, jafnglöggur og
hann var á aðalatriði mála. Annars
telur höfundur Ara hafa fellt niður
aðalatriðin úr Lögbergs-ræðu
Þorgeirs, sem sé frásögn af opin-
beruninni undir feldinum, þvi að þeim
hlut varð hann auðvitað að standa skil
á til sinna trúbræðra. Telur höfund
ur, að borgeir hafi einmitt þarna flutt
þá áhrifariku kristniboðun, sem
Theódóricus eignar Þormóði presti.
Þannig lagar höfundur hlutina i hendi
sér. En heldur virðist nú litið á þeim
fornu sagnariturum að byggja, ef
nútimamaðurinn hefur rétt til slíkrar
hagræðingar á heimildum til þess að
þóknast sinum hugdettum. bað er
óheppni höfundar að villast frá þeirri
viðteknu aðferð góðra fræðimanna að
láta jafnan heimildir ráða niður-
stöðum, en ekki öfugt.
Um siðustu aldamót reit Björn M.
Ólsen itarlega um kristnitökuna árið
1000. Hann hélt þvi fram, að um það
leyti hafi vitrum mönnum verið orðið
ljóst, að heiðna trúin væri þegar dæmd
til að lúta i lægra haldi fyrir kristinni
trú, og aðeins væri timaspursmál,
hvenær það gerðist. 1 krafti þessarar
vitneskju hafi Ljósvetningagoðinn
flutt sinn málamiðlunar- og friðarboð-
skap. Gömlu goðarnir hafi séð, að
mannaforráð þeirra voru i veði, ef þeir
létu ekki undan siga.
Ritsmið Bjarnar M. ólsen er hin
vandaðasta og studd þeim rökum, sem
trauðla verður hnekkt.
294
Sunnudagsblaö Tímans