Heimilistíminn - 28.04.1977, Page 11

fræði og lesið hana og numiB af fræðum og
iBkun, enda hefur honum sennilega ekki
veitt af aB styrkja sig i fræðunum undir
væntanlegt biskupsstarf, þar sem hann
hafBi aBeins hugsað um veraldarvafstur
um ævina. Einnig greina heimildir, aB
hann hafi tekiB saman húspostillu eina, og
var hún mjög hjartnæm f orBum og kenn
ingum, tilfinningarik og mótuB af heitum
straumum sanns guBsmanns. En ekki er
vitaB aB þessi ritsmiB sé nú varBveitt.
Einnig lagBi hann stund á pislarfræBi
frelsarans, eins og algengt var um sanna
og lærBa guBfræðinga aldarinnar.
Jón varabiskup þurfti aB biBa i 10 ár þar
til aB forveri hans féll frá. En sumariB
1684 lézt Gislibiskup Þorláksson á Hólum,
og reiB Jón yngri þá þegar norBur aB Hól-
um til aB taka við biskupsembættinu.
Honum var fremur kuldalega og illa tekiB
nyrðra, sérstaklega af prestunum. Hann
var um veturinn viB heldur lélegan kost
meB sveini sinum á Hólum.
ÞaB var þvi næst tiltiBinda, aB 16 prest-
ar Hólabiskupsdæmis mótmæltu embætt-
istöku hans, og voru meðal þeirra fjórir
fyrrverandi skólameistarar á Hólum, og
margir helztu prestar biskupsdæmisins.
Þeirsendu mótmælinbeinttilkonungs, og
kröfðust þess, aB Jón biskup yrBi þegar
sviptur embætti. Þeir rituBu kæru á
hendur Jóni biskupi og sökuðu hann um
eftirfarandi:
1. AB hann hafi veriB grunaBur um
galdur og kærður fyrir galdaykti, og hefBi
hann svariB þaB af sér meB eiBi, en góBum
biskupi bæri að hafa hreint rykti i sllku.
2. Að hann hafi stundaB óleyfilega
tóbaksverzlun viB erlenda menn og meB
þvi brotiB lög konungs og af þeim sökum
misst sýslumannsembætti i Þverárþingi.
3. Að hann hafi, eftir aB hann vigðist til
biskupsembættis, stundaB tóbakssölu og
fleiri verzlun ólöglega. Þetta hefBi hann
viBurkennt fyrir þeim, og taldi sig hafa
selt tóbak jafnvel dýrara en konungs-
ákvörBun um verð mælti fyrir frá árinu
1679. Hann hafði sér til afbötunar i þessu,
aB hann hefBi ekki notiB neinna embættis-
launa, meBan hann var varabiskup.
4. Þeir kröfBust, aB hann framvisaBi
háskólaprófi sinu, sem þeir ekki kváöust
hafa séð,nemaþað sem magisterstitilinn,
sem hann var titlaBur þegar hann var
bréfaðurvarabiskup tilHóla, og magister
BrynjólfiSveinssyniskipaB að vigja hann.
Þeir kröfðust að hann framvisaði raun-
verulegu háskólaprófi frá Kaupmanna-
hafnarháskóla I guðfræði, þeir töldu hann
ekki hafa slikt próf, og vegna þess, hefBi
verið fyrirskipað, aö hann væri vigður hér
á landi, þar sem hann ekki þurfti aö fram-
visa slíku prófi.
Allt voru þetta þungar sakir, og senni-
lega erfitt aö standast þær. En þrátt fyrir
það tók Jón áhættuna, aB standa á móti
prestum sinum i biskupsembætti og sótti
mál sitt af kappi, eftir þvi sem bezt veröur
séö.
7.
En kærur noröanpresta á hendur Jóni
biskupi Vigfússyni voru teknar fyrir eftir
eftir boði konungs og fyrirskipaði
hann aieB bréfi 22. nóvember
1684, að ÞórBur Þorláksson og Heidemann
landfógeti skyldu kveBa til meB sér
nokkra presta og rannsaka máliö.
KonungsbréfiB kom til landsins um voriB
1685. Þórður biskup og landfógeti kvöddu
þá með sér 4 prófasta og 3 presta til mál-
rannsóknar og kölluöu jafnframt fyrir sig
Jón biskup Vigfússon og andstæðinga
hans, er sumir höfðu þá sætzt viB hann.
Aöalákærandinn gegn Jóni bi$kupi, var
Þorsteinn Gunnarsson kirkjuprestur á
Hólum I Hjaltadal, siðar skólameistari i
Skálholtiog prófastur i Arnessýslu. Hann
sættist aldrei við Jón biskup, en hann dó
sama sumar og biskup.
Jón biskup svaraði hispurslaust fyrir á-
kærur prestanna, nema um háskólapróf-
iö. Þar var honum svarafátt og vék sér
undan.
Jón biskup Vigfússon reyndi aö komast
utan haustið eBa sumariö 1685 vestur i
Rifi, en skipiB laskaBist I stórviðri áöur en
þaB lagði úr höfn. Sneri Jón biskup þá
aftur norBur aö Hólum.
Málsókn prestanna gegn Jóni biskupi
lauk þannig, aB konungur bauð ÞórBi
biskupi Þorlákssyni og helztu kennimönn-
um ibréfi 8. mai 1686 að jafna ágreining-
inn meB Jóniog mótpörtum hans igóðu, ef
unnt væri. ABalákærandinn, Þorsteinn
prestur Gunnarsson, hafði fariö utan til
Kaupmannahafnar, en kom aftur án þess
aB fá nokkra áheyrn.
Sáttafundur var ákveöinn i málinu
samkvæmt konungsbréfinu i Kalmans-
tungu um haustiB, en þangaö komust eng-
irnoröanprestar sökum illviöra og ótiöar,
og varð þviekkertaf fundinum. A alþingi
sumarið 1687 lauk þessum málum svo, aö
Jón biskup og prestar hans sættust að
fullu, án áviröinga á hvoruga hliö. Slra
Þorsteinn prestur Gunnarsson kom ekki
við þessi málalok.
8.
Allt virtist nú vera I lagi meB biskups-
dóm Jóns Vigfússonar, og hann hafa unn-
iö fullan sigur yfir andstæðingum sinum,
og leit út fyrir, aö hann gæti gegnt emb-
ætti sinu i friði. En svo varð samt ekki.
Hann sat ekkilengi á friöarstóli, enda gaf
hann sjálfur tilefni til þess. Hann hélt á-
fram launverzlun, eftir að hann tók við
biskupsembætti á Hólum, og stundaði
kaupskap viö hollenzka duggara meB
tóbak og fleiri vörur miður nauðsynlegar,
er gáfu góðan arö í aöra hönd eftir borg-
aralegum kröfum.
Danskir einokunarkaupmenn komu nú
til sögunnar og ófrægöu Jón Hólabiskup
erlendis fyrir mikla og óleyfilega verzlun
og okur meB tóbak og fleiri litt nauösyn-
legar vörur, er hann keypti af erlendum
þjóöum, og seldi ólöglega meö mikilli á-
lagningu og okri. Þetta komst brátt til
æöstu stjórnenda danska rikisins i Kaup-
mannahöfn.
Arið 1688 urBu mannaskipti I æBsta
embætti konungs hér á landi. Kristján
Muller var þá skipaður amtmaöur, en
Heidemann varB áfram landfógeti.
Höfðu danskir kaupmenn kært til hans
fyrir greind brot Jóns biskups á Hólum.
Um vorið 1688 riðu þeiramtmaöur Muller
og Heidemann landfógeti noröur i land til
aB sannprófa mál Jóns biskups. Þeir
stefndu til þings i Viövik i SkagafirBi, og
stóö það i nokkra daga samfleytt. Þangaö
var stefnt Jóni biskupi og öllum þeim,
sem kærur höfðu á hendur honum eBa
vitni áttu aB bera.
Nú var gengiB aö málunum af
miklu kappi, framburöur mættra
bókaBur og svör biskups vitnuB og
svarin. Sumir báru þaö, að þeir heföu ver-
ið sendir af Jóni biskupi i hollenzkar
duggur til að kaupslaga og lögðu til
styrktar bréf og sannindi. Það kom einnig
fram, að biskup hafði neytt landseta stóls-
ins á sjávarjörðum, einkum i Fljótum, aö
selja sér hálf skip sin, hótaB þeim ella af-
arkostum. Einnig aö hann hefði viða auk-
iBkúgildi á stólsjörðum, og sett á landseta
óvenjuleg lambseldi og enn aörar nýjung-
ar, og kæröu bæöi læröir og leikir.
. AB rannsókn lokinni, voru skýrslurnar
sendar konungi og ráöunautum hans til
skoðunar og álits. Inn i þessar deilur flétt-
uðust lfka þrætur biskups og Heidemanns
landfógeta, er risu út af jörBum. Konung-
ur tók siðan málið i sinar hendur og sendi
bréf tvö til landsins 1689, 20. april. Annað
var tilamtmanns Mullers og Heidemanns
landfógeta, en hitt til Þórðar Skálholts-
biskups Þorlákssonar og lögmanna
beggja, og skyldu þeir dæma um ákærur á
hendur Jóni biskupi Vigfússyni, bæöi um
yfirgang hans viö almúgann og óleyfilega
verzlun við erlenda menn. En Heidemann
skyldi verBa saksóknari gegn Jóni
biskupi.
Um sumariB riBu þeir Heidemann land-
fógeti og amtmaður norður á ný og háðu
,þing i Viövik til nánari rannsóknar og
vitnatöku um máliö. En Jón biskup var þá
á bak og burt úr biskupsdæmi sinu. Hann
sigldi til Kaupmannahafnar, án vegabréfs
og fararleyfis. Hann hét skipstjóranum,
er flutti hann fullri tryggingu og ábyrgB,
ef hann flytti sig óleyfilega til Danmerk-
ur, og varö skipstjórinn viB þvi, og er ekk-
ert um þaö I heimildum, að hann hafi tap-
aB á þvi eBa liBiB fyrir þaö á nokkurn hátt,
þó fullkomiö lögbrot væri. Sýnir þaö vel,
að Jón biskup var ekki sviptur tiltrú, þó
mál hans horföu illa viö og ósigurstrang-
lega.
Jón biskup Vigfússon náöi konungsfundi
og flutti mál sitt i garöi stjórnarherra
Kaupmannahafnar. En nú var honum
vant vinar I staö. Pétur Griffenfeldt var
fallinn I ónáð, og sat i fangelsi á eyju norB-
ur I Þrándheimi.
Konungur og ráðgjafar hans visuðu
11