NT - 30.01.1985, Blaðsíða 10

Hannes Friðriksson
Arnkötlustöðum
Fæddur 9. október 1892
Dáinn 11. janúar 1985
Afi var fæddur á Arnkötlu-
stöðum í Holtum. Þar bjó hann
alla sína tíð og þar dó hann nú
rétt eftir hátíðirnar, 92 ára að
aldri. Það er erfitt að tala um
afa án þess að skrifa um þá tíma
sem við áttum uppi sveit fjögur
saman. Afi missti ömntu fyrir
tíu árum og átti hann erfitt með
svefn upp frá því. Amma var
fædd á sjálfu aldamótaárinu og
var hún frá Efra-Seli á Landi.
Steinunn Bjarnadóttir hét hún.
Afi hafði fengið vin sinn til þess
að skrifa henni biðilsbréf fyrir
sig á útflúruðu máli sem til-
heyrði viö slík tækifæri. Afi var
mikið fyrir að lesa en honum
fannst hann sjálfur ekki nógu
góður penni, síst af öllu þá í
þessu tilfelli.
Ég kynntist ömmu og afa
auðvitað ekki fyrr en löngu
seinna þegar öll börnin sjö voru
uppkomin og farin að heiman
eða suöur eins og þá var. Við
vorum komnar í staöinn syst-
urnar sem langfyrstu barna-
börnin. Annað reyndar það
fyrsta, fætt á Arnkötlustöðum,
hún Sigga. Við áttum eftir að
vera tvær einar með ömmu og
afa öll sumur meðan við vorum
börn eða langt fram á unglingsár-
in. Viö lifðum á þessum árum
þá áhyggjulausu tíma í sveitinni
hjá þcim báðum sem ekki er
lcngur í tísku að skrifa um.
Sveitasæla var jú sjaldgæf og
eftirsóknarverð sem sælgæti
borgarbarna. Grunnur sælunn-
ar var eflaust hversu samheld
amma og afi voru, hversu vel
þau höfðu lært hvort á annað í
langri sambúð og liversu tillits-
söm þau voru við okkur og
hvort við annað. Væntumþykja
þeirra var okkur augljós, sýndi
sig í hverju verki. Þau höfðu
eflausl átt við liina ýmsu crfið-
leika að etja um sína búskapar-
æfi en þegar við systurnar kom-
um til sögunnar voru þau að
minnka við sig búskapinn.
Afi var rólegur í tíðinni og
amma nokkuðákveðnari. Verk-
in á bænum voru unnin þéttings-
lega og vel og lítið hugsað um
frægð eða eilífð. Afi var hlé-
drægnin ein, fámáll og lítið
áberandi en hann las, hlustaði
og vann sitt verk eins og góðum
bónda sæmir. Það skipti enda
litlu máli hvort var meira áber-
andi hann eða amma, það kom
útá eitt. Það var hvorugt þeirra
sem gaf út fyrirskipanir, hlutirn-
ir voru bara gerðir hispurslaust
án þess að miklum tíma væri
eytt í formlegan æsing. Það var
jú auðvitað ætlast til þess að viss
verk væru unnin á hverjum
degi, viss í vikulokin og svo hin
og þessi eftir veðri og tíð en það
besta var að mitt í öllum vinnu-
verkunum var ótakmarkaður
tími til leikja og sögusagna. Við
trúðum á sögur og álfa, á Kötlu-
hól og Jónsmessunótt. Dýrin öll
tilheyrðu okkar heinti, voru öll
spök og gælin, tjaldurinn líka.
Samband okkar við dýrin var of
tilfinningalegt til þess að vera
viðurkennt fyrst til að byrja
með af afa og ömmu sem reynd-
um bændum en áður en þau
vissu af voru kýrnar farnar að
hágráta við hin ýmsu tækifæri.
Þannig aðlöguðumst við á báða
bóga, engar dyr voru lokaðar,
engin bönn á neinu strái né
ástæðulaust út í loftið. Tíminn
var okkar, óendanlegur og svo
langlega Ijúfur. Gestir voru
velkomnir í þennan heim og var
alltaf mikil og einlæg kátína
þegar bíll kom á braut.
Eg man aldrei eftir að hafa
heyrt afa skellihlæja en glettinn
var hann samt og þekkti ég vcl
glampann í augunum þegar
honum var skcmmt. Fámælið
var okkur engin hindrun og
þögðum við ágætlega saman
þegar því var að skipta. Síðast
þegar ég sá afa, hafði liðið
nokkur tími og þóttist afi ekki
þekkja mig. Ég þekkti vel þenn-
an leik afa að þykjast ekki heyra
eða muna eða fatta. En við
höfðum ckki sést í nokkurn
tíma. „Hver er þú?“ spurði
hann mig. Ég fór að hlæja og
svaraði leiknum en hann var
kominn yfir nírætt og vildi vita
hversu gamall ég héldi að hann
væri í sér. Hann hélt áfram
fattleysinu og mátaði mig á þ.ví
þaö kom á rnig hik eitt einasta
sekúndubrot. Þá var afa
skemmt. Blessuð sc minning
hans og ömmu.
Hanna Steinunn
„Drottin vakir, drottin vakir.
daga og nætur yfir þér." Þökk sé
Hannesi fyrir okkar samveru-
stundir.
Fyrir rúmum I7 árum flutti ég
á „ættaróðali" hans. Þá hafði
sami ættleggur setið þennan
stað í I67 ár. En þar með var sá
ættleggur ekki rofinn, því kona
mín cr hér borin og barnfædd.
En vel gat það verið erfiðleik-
um bundið að sctjast á svo
rótgróinn stað söntu ættar, því
oft sýnist sitt hverjum en aldrei
lét hann það í Ijós, að eitthvað
væri rangt er gert var. Svo
frábær hógværð hlýtur að vera
fágæt, því eins og nærri má geta
hljóta sjónarmið tveggja manna
sem nær 40 ár skilja að, ekki
ævinlcga að fara saman. En
hógværðin og mannkærleikur
var hans aðalsmerki í svo ríkum
mæli.
En skrum á hér ekki við.
látlaust var líf hans allt til síð-
ustu stundar.
Hannes Friðriksson fæddist
að Arnkötlustöðum 9. október
1892 sonur Salvarar Runólfs-
dóttur og Friðriks Friðrikssonar
frá Hól á Stokkseyri. Hann var
af Bergsætt. Þau Salvör og
Friðrik giftust ekki og leiöir
skildu en drengirnir urðu tveir
er fæddust 9. október en annar
fæddist andvana. Hannes ólst
upp í skjóli móður sinnar og
móðursystur, Önnu Runólfs-
dóttur og manns hennar Gunn-
ars Guðmundssonar er bjuggu
allan sinn búskap á Arnkötlu-
stöðum, en Gunnar lést í
Bakkaferð 1922, langt um aldur
fram. Þá varö Hannesfyrirvinna
heimilisins næstu árin.
Sú kynslóð sem hann tilheyrði
varð snemma að vinna fyrir sér.
Hannes var þar engin undan-
tekning. 15 ára fór hann á sína
fyrstu vertíð ríðandi fyrsta hluta
leiðarinnar, en gangandi frá
Ölfusá í samfloti með austan-
mönnum á leið í verið. alla leið
suður í Garð hélt hann. Þar var
hann ráðinn og átti að halda til
hjá þeim hjónum á Lambastöð-
um er hétu Magnús og Ólöf.
Þau áttu son er Þorgeir hét. Þeir
feðgar áttu bátinn er Hannes
var ráðinn á.
Nú hittist svo á að heimilið
var í sóttkví í tvær vikur vegna
taugaveiki. Þá var honum kom-
iö fyrir annars staðar á meðan.
Á þeim tíma var algengt að
menn voru ráðnir upp á fast
kaup og hann átti að fá kr. 40,00
fyrir vertíðina en voru greiddar
50,00 svo við hann hefur líkað
þótt ungur væri.
Þessi saga fylgir hér með til
að sýna hvernig unglingar urðu
að bjarga sér 1908.
Næstu fjórar vertíðir var
Hannes hjá Guðmundi á Auðn-
um í Vogum. Síðan var liann
8-10 vertíðir í Þorlákshöfn,
lengst hjá Jóni Helgasyni frá
Eyrarbakka. Síðan fór hann á
togara og var búinn að vera tvær
vertíðir áður en vökulögin
koniu, en alls urðu þær 10 hjá
hinum þekkta skipstjóra og afla-
manni, Þorgeiri Olgeirssyni,
fyrst á Belgum og síðan á Júpit-
er. Það segir sína sögu
Árið 1929 urðu þáttaskil í lífi
Hannesar, 24. júní gekk hann
að eiga Steinunni Bjarnadóttur
frá Efra-Seli á Landi. Hún var
fædd 6. desember 1900. Þau
hófu búskap á Arnkötlustöðum
það sama ár og bjuggu þar
óslitið til 1962 er þau brugðu búi
að mestu og dvöldu í Reykjavík
að vetrinum en á Arnkötlustöð-
um á sumrin. Þeim varð 7 barna
auðið og eru 6 þeirra á lífi.
Árið 1975 var skammt stórra
högga á milli. Elsta son sinn
misstu þau 17. janúar í flugslysi
og 4. ágúst lést Steinunn, kona
Hannesar. Þetta voru mikil
áföll.
En Hannesi Friðrikssyni var
ætlað að halda göngu sinni
áfram um nær áratug og æðrað-
ist ekki. En nú er 92 ára farsælli
göngu lokið sem endaði á sama
stað og hún hófst.
Við hjónin og börnin okkar
þökkum af alhug samfylgdina.
Guð blessi Hannes á nýjum
leiðum.
H.H.
Elskulegur afi minn, Hannes
Friðriksson, andaðist í hárri elli
11. janúar síðastliðinn, 92 ára
gamall. Hann fæddist á Arn-
Afmælis- og
minningargremar
Þeim, sem óska birtingar á afmælis- og eða
minningargreinum í blaðinu, er bent á, að þær
þurfa að berast a.m.k. tveim dögum fyrir
birtingardag. Þær þurfa að vera vélritaðar.
Miðvikudagur 30. janúar 1985 10
kötlustöðum, Holtum Rangár-
vallasýslu, og ól þar nánast
allan sinn aldur. Lífssvið hans
spannar langt tímabil mikilla
breytinga. Framfarirnar eru
slíkar, að erfitt er að gera sér í
hugarlund, að nokkur önnur
kynslóð nái að lifa aðrar eins.
Afi sleit barnsskónum á Arn-
kötlustöðum hjá móður sinni,
móðursystur og hennar fjöl-
skyldu. Hann byrjaði ungur að
stunda sjóróðra frá Suöurnesj-
um og sótti sjóinn meira eða
minna í 24 ár. Fyrst á opnum
bátum, en seinna á togurum og
sigldi þá nokkrum sinnum út
með aflann.
Afi kvæntist ömmu minni
Steinunni Bjarnadóttur frá
Efra-Seli í Landssveit 24. júní
1929. Sama ár hófu þau búskap
á Arnkötlustöðum. Fljótlega
tók að fjölga á bænum. Börnin
fæddust með stuttu millibili 7
talsins. Þau eru Hulda, gift
Þorleifi Jónssyni, dáin 1970;
Margrét, kcnnari; Guðmundur
Eiður yfirverkstjóri, fórst af
slysförum 1975, kvæntur Sól-
veigu Halblaub; Salvör, gift
Hannesi Hannessyni; Ketill
Arnar, ráðunautur; kvæntur
Ástu Jónasdóttur og Áslaug,
gift Herði Þorgrímssyni. Barna-
börnin eru 27 og barnabarna-
börnin 10.
Afi og amma bjuggu á Arn-
kötlustöðum til ársins 1962 en
brugðu þá búi að mestu leyti og,
fluttust til Reykjavíkur og
deildu heimili með Margréti
dóttur sinni á hæðinni fyrir ofan
okkur. Þau förguðu þó ekki
öllum skepnunum heidur komu
þeim fyrir á nágrannabæjum til
1967. Þá tók Salvördóttirþeirra
við búinu ásamt fjölskyldu
sinni. Afi vann í Reykjavík frá
1962-1975, fyrst í Landsmiðj-
unni og seinna hjá BM Vallá.
Hann var fljótur að laga sig
nýjum aðstæðum og undi vel
hag sínum. Þegar amma dó hélt
afi aftur á heimaslóðir til dóttur
sinnar og tengdasonar og dvaldi
þar í góðu yfirlæti til dauðadags.
Hér er stiklað á stóru hvað
varðar lífshlaup afa. Hann barst
lítið á, var dulur og baðst undan
ábyrgðarstöðum væri til hans
leitað. Okkur leið vel í návist
hans og þegar hann á stundum
sagði frá ýmsu sem á daga hans
hafði drifið, leiftraði hann af
frásagnargleði. Afi hafði góða
kímnigáfu og kom okkur
krökkunum oft á óvart í þeim
efnum. Hann sagði þá gjarnan
eitthvað spaugilegt, lyfti auga-
brúnunum á sinn sérstæða hátt
og horfði glettinn á okkur.
Ég hændist snemma að afa og
ömmu, enda fædd á Arnkötlu-
stöðum og aðeins 7 árum yngri
en yngsta barn þeirra. Minning-
arnar um samneyti mitt við þau
og þá einkum og sér í lagi veru
mína hjá þeim í sveitinni eru
allar baðaðar sólskini, þar ber
hvergi skugga á. Jafnvel smá-
atriði eins og hafragrauturinn
og lýsið, sem var ekki beinlínis
mín uppáhaldsfæða á þessum
árum, eriwipphafin í huga mín-
um sem viss hluti af lífsmunstr-
inu sem afi og amma sköpuðu.
Þau voru samheldin lijón og
erfitt að hugsa sér þau án hvors
annars. Afi missti því mikið
þegar amma og elsti sonur hans
dóu sama ár, en bar harm sinn
íhljóði. Hinsíðari árstyttihann
sér oft stundir við að spila.
Hvenær sem færi gafst hóaði
hann saman mannskap til að
taka vist og var þá oft kátt á
hjalla. Menn urðu að vera
snöggir að segja á spilin sín svo
honum ofbyði ekki seina-
gangurinn í unga fólkinu. Þó
honum dapraðist nokkuð sjón
og heyrn allra síðustu árin. sá
hann alltaf vel á spilin og heyrði
sagnirnar og brást skjótt við til
hins síðasta.
Nú er hérvist afa lokið og
kveðjustundin upp runnin.
Söknuðurinn er sár en minning-
arnar lifa. Blessuð sé minning
elsku afa.
Jóna Sigríður Þorleifsdóttir
Skírnir
Tímarit Hins íslenska bók-
menntafélags
158 ár
Ritstjórar
Kristján Karlsson
Sigurður Líndal
Reykjavík
1984
Þess er getið að efni þessa
árgangs hafi fyrrverandi rit-
stjóri, Ólafur Jónsson, að
nokru leyti aflað þegar hann
lést 2. janúar 1984 en að öðru
leyti hafa núverandi ritstjórar
haft yfirumsjón með útgáf-
unni. Hvernig þetta skiptist er
ekki tekið fram. Það á heldur
ekki að skipta lesendur neinu.
Minningarorð
Sigurður Líndal skrifar
minningarorð unt Ólaf
Jónsson. Fyrst og fremst minn-
ist hann hans sem ritstjóra en
jafnframt sem brautryðjanda í
hópi gagnrýnenda á íslandi
enda er þar ekki langt á milli.
Umsögn sína styður Sigurður
tilvitunum í ritgerðir Ólafs.
Getið er andláts Einars
Ólafs Sveinssonar 18. apríl sl.
og boðað að hans verði minnst
í næsta Skírni.
Tvö kvæði
Hér birtast tvö stutt kvæði
eftir Kristján Karlsson. Lítið
er um það að Skírnir hafi birt
ljóð samtíðarskálda í seinni
tíð en fyrr á tímum flutti hann
nýjan skáldskap, bundinn og
óbundinn.
Um þessi kvæði verður ekki
fjölyrt hér en þau eru með
einkennum höfundar síns,
haglega gerð og smekklega en
ekki auðvelt að endursegja
efni og merkingu.
Um þýðingar
Bókmenntir og þýðingar
heitir grein eftir Ástráð Ey-
steinsson. Hún er samin af
miklum lærdómi og á að fjalla
um gildi bókmenntaþýðinga.
Ritgerðin fjallar einkum um
þýðingu Halldórs Laxness á
Vopnin kvödd eftir Heming-
way. Það getur verið gaman að
fylgjast með þessari umræðu
og vitanlega eiga þau dæmi
sem nefnd eru að hafa almennt
gildi. Þó mun ýmislegt í þeim
fræðum lengi orka tvímælis.
Ekki mun ég hætta mér út í
rökræður um enska tungu. Hitt
veit ég að menn hafa stundum
skilað þýddu verki svo að kalla
má með ágætum enda þótt þeir
kynnu ekki málið sem þeir
þýddu úr svo að þeir væru
næmir fyrir öllum blæbrigðum.
íslenskir lesendur nutu kvæðis
Runebergs um Svein Dúfu í
þýðingu sr. Matthíasar enda
þótt hann misskildi á einum
stað og léti Svein vera á verði
í stað þess að sinna grautnum.
Ástráður telur afleitt að þýð-
andi segir: „Manni fannst vor í
loftinu, en alltaf gerði aftur
kælur og veturinn kom aftur".
Þarna segir hann að þrjú sára-
■ Kristján Fjallaskáld
einföld orð sem Hemingway
láti magna hvert annað: „Clear
hard cold" séu öll horfin í
íslenska textanum og í staðinn
komi orðið „kælur", ómark-
visst og lítt í anda Heming-
ways. Eg sé ekki að orðið kæla
sé „ómarkvissara" heldur en
rétt harður og kaldur. Og sam-
kvæmt persónulegri reynslu af
vorkuldum finnst mér texti
þýðingarinnar ágætur og ágætt
að sameina ensku orðin þrjú í
fleirtöluna kælur. Þetta er
dæmi um það að flest orkar
tvímælis þegar um ýmsar leiðir
er að velja.
Ástráður talar um framandi
tungur í enskum texta, frönsku
og ftölsku og hvernig þýðandi
mæti því. í því sambandi segir
hann: „Ef hins vegar væru
notuð ensk orð á svipaðan hátt
í einhverjum öðrum erlendum
textum sem þýða ætti á ís-
lensku væru væntanlega litlar
ástæður til að þýða þau þá væri
hægt að reikna með ensku-
kunnáttu íslendinga".
Til hvers er þá að vera að
þýða Vopnin kvödd?
„Ef hægt er að sýna frum-
texta virðingu og fylgispekt og
ögra um leið tungumálinu, án
þess að ofgera lesendum, þá
hefur þýðingin nokkru afrek-
að" segir Ástráður.
Kannske er mér ofgert með
þessum texta. Auðvitað reynir
á sveigjanleik og tjáningar-
hæfni tungunnar þegar ræða
skal ný viðhorf og skoðanir.
Það er önnur þýðingargrein
í þessum Skírni. Pétur Knúts-
son Ridgewell skrifar um þýð-
ingu Halldóru B. Björnsson á
Bjólfskviðu. Hann tekur þar
upp athyglisverð orð eftir Guð-
bergi Bergssyni að „þýðandinn
lætur hinn erlenda texta flæða
gegnum skilninginn og færir á
nýja tungu." Vitanlega er það
sú þraut sem hver þýðandi á
við að glíma. En til þess að
hvergi beri út af með áherslu-
þunga og blæ verður þýðand-
inn að kunna og skilja bæði
málin til hlítar.
Kristján Fjallaskáld
Matthías Viðar Sæmunds-
son skrifar um Kristján
Jónsson. Hann gerir vel grein
fyrir bölsýni Kristjáns og
dauðadýrkun og segir að sorg-
irnar - sannar og ímyndaðar -
hafi verið honum fróun og
nautn um leið og kvöl. í því
sambandi minnist hann Byrons
sem Kristján dáði mjög.
Vera má að Matthías geri
fullmikið úr bölsýni og þung-
lyndi Kristjáns. Stóryrði hans
um deyfð og doða í kunningja-
bréfum sanna ekki mikið.
Margur hefur í æsku haft hörð
og stór orð um andlega eymd
samtímans án þess að vera
bölsýnismaður. Sr. Matthías
Jochumsson byrjar erfikvæði
sitt svo:
Vantar nú í vinahóp,
völt er lífsins glíma,
þann er yndi og unað skóp
oss fyrir skemmstum tíma.
Haldið í