NT - 15.02.1985, Blaðsíða 6

Vettvangur
Ragnar Jóhann Jónsson, endurskoðandi:
Föstudagur 15. febrúar 1985 6
„Lausn“ stjórnvalda á vanda
húsbyggjenda er engin lausn
■ Efnahagsráðstafanir ríkis-
stjórnarinnar hafa nú loksins
litið dagsins Ijós eftir langa
meðgöngu og erfiðar íæöingar-
hríðir. Ekki er ætlunin að gera
[reim nein almenn skil hér,
enda veröugt verkcfni fyrir
blaða- og fréttamenn. Hins veg-
ar er vert að beina hér athygl-
inni sérstaklega að þeim ráð-
stöfunum, sem boðaðar hafa
verið til lausnar á vanda hús-
byggjenda.
I upphafi verður að lýsa
vonbrigðum með þær aðgerð-
ir, sem boðaðar hafa verið. Ef
athuguð er forsaga þessa máls,
þ.e. orsakir þess vanda, sem
aðgerðunum er ætlaö að leysa,
þá er ljóst, að þær leysa engan
vanda, þær slá honum aðeins á
frest og þegar afleiðingarnar
koma aftur upp á yfirborðið,
eftir nokkra mánuði, verður
vandinn orðinn mun meiri en
hann er í dag. Þetta minnir
einna helst á vítahringinn, sem
alltaf varð við gcngisfellingar
hér áður fyrr. Gengisfellingar
eru geröar til aö rétta við hag
útflutningsatvinnuveganna (og
til að draga úr viðskiptahalla),
en þegar áhrifin hafa farið í
gegnum allt efnahagskerfið,
standa útflutningsatvinnuveg-
irnir, ef vel hefur tekist til, í
nákvæmlega sömu sporum og
áður. Úr þessu hefur þó
dregið, eftir að verðtrygging
launa var aínumin og dregið
var úr þeirri víxlverkun verð-
lags og kaupgjalds, sem allir
kannast við og var eins og
krabbamein í efnahagslífi
þjóðarinnar.Eins er með það
þegar húsbýggjendur og -
kaupendur fá langtímalán til
að greiða með ýmsar skamm-
tímaskuldir, þ.m.t. vanskila-
skuldir. Greiðslubyrðin verður
léttari um stund, þ.e. þar til
framlengingarlánin fara að
falla í gjalddaga. Húsbyggj-
endur þurfa síst af öllu aukin
lán eins og nú er komið, því
þeir standa varla undir þeirri
greiðslubyrði, sem þeir hafa
nú þcgar tekið á sig. Þar þarf
cinhverja varanlcgri lausn.
Sants konar ráðstafanir, eins
og nú hafa verið boðaðar, voru
gerðar haustið 1983, eða fyrir
einu og hálfu ári síðan. Þeir
aðilar, sem í hlut áttu, voru
sáttir við tilveruna í bili, en allt
féll í sama farveg og áður, og
greiðsluerfiðleikar fóru aftur
að gera vart við sig. Nú er
sama „lausnin" aftur komin
fram, en öllu verri en áður, því
nú á ekki að auka fjármagnið
til húsnæðislánakerfisins, eins
og gert var haustið '83 (enda
enginn vilji hjá stjórnvöldum
til að auka það), heldur á að
taka af því fjármagni, sem
ætlað er til nýbyggingalána á
árinu. Þetta væri í sjáfu sér
mjög snjallt bragð hjá stjórn-
völdum, ef það væri ekki svona
augljóst. Þarna er verið að
reka fleyg á milli þeirra, sem
hafa fengið lán hjá Húsnæðis-
málastofnun ríkisins og hinna
sem eiga eftir að fá lán. Mann
grunar, að það sé gert til að
veikja samstöðu heildarinnar.
Svona er nú komið fyrir félags-
hyggju Framsóknarflokksins.
En lítum nú nánar á orsak-
irnar. Fólk, sem fór út í fjár-
festingar fyrir haustið 1983,
tók vcrðtryggð lán í þeirri
einföldu trú, aö hækkun lán-
anna myndi haldast í hendur
við hækkun launanna. Það
gerði sér enga grcin fyrir því,
að það gæti.orðið fyrir kjara-
skeröingu. Sú varð þó raunin,
því verðbætur voru afnumdar
á launum, en héldust á útlán-
um. Sumir hafa bent á, að
þegar verötryggingin var af-
numin á launum, hefði átt að
afnema verðtryggingu á
lánum. Það út af fyrir sig
breytir ekki kjarna málsins,
því hefði verðtryggingin verið
afnumin á lánum, hefðu vextir
hækkaö enn þá meira en raun-
in hefur orðið og þar af leið-
andi 'hefði greiðslubyrði lán-
anna aukist. Kjarni málsins er
sá, að menn hafa orðið fyrir
kjaraskerðingu og sú kjara-
skerðing kemur illa við þá,
sem tekið hafa á sig greiðslu-
skuldbindingar langt frani í
tímann, eins og húsbyggjendur
og -kaupendur. Vandann verö-
ur að leysa með tilliti til orsak-
anna, þ.e. að bæta þessu fólki
upp þann hiuta kjaraskerðing-
arinnar, sem það hefur orðið
fyrir vegna hækkana verð-
tryggðu lánanna og það verður
ekki gert nema með skattaleg-
um aðgerðum, því ekki fást
atvinnurekendur til að greiða
þeim, sem standa í húsbygg-
ingum eða ibúðarkaupum,
hærri laun en öðrum.
Hinn vestræni heimur hefur
í mörg ár hjálpað hungruðu
fólki í fjarlægum heimshlutum,
s.s Afríku, með því að gefa því
mat. Minna hefur verið hirt
um að leysa fæðuvanda þessa
fólks með því að kenna því að
afla sér fæðunnar sjálft og gera
það þannig sjálfbjarga. (Að
vísu hefur þessi afstaða lítið
eitt breyst hin síðari ár) Sama
er upp á teningnum í sanibandi
við „lausn“ stjórnvalda á
vanda húsbyggjenda. Það á að
gera þá alla að meðalaumingj-
um, reyna að draga sem mest
úr sjálfsbjargarviðleitni þeirra
og gera þá sem mest háða hinu
opinbera. Þetta er stefna
flokks einkaframtaksins og
einstaklingsins (litla
mannsins), Sjálfstæðisflokks-
ins.
Frá því að þessi ríkisstjórn
tók við völdum hér á landi
hefur hún að minnsta kosti
tvívegis gert hliðranir í skatta-
málum til að bæta hag ákveð-
inna hópa skattgreiðenda. í
fyrsta lagi var farið út á þá
braut að hvetja fólk til að
leggja fé í atvinnurekstur og
að bæta hag atvinnurekenda.
Hlutabréfaeign einstaklinga
var gerð eingarskattsfrjáls
(upp að ákveðnu hámarki),
framlag einstaklinga til at-
vinnurekstrar vargert frádrátt-
arbært frá tekjum (gegn á-
kveðnum skilyrðum), afskriftir
voru hækkaðar hjá atvinnurek-
endum og þeim var heimilað
að leggja hluta af hagnaði
sínum í svonefndan fjárfest-
ingarsjóð (scm þýðir ekkert
annað en að fjárfestingar
þeirra verða frádráttarbærar
að hluta eða að fullu áður en
ráðist er í þær, en kemur að
vísu svo niður á minni afskrift-
um þegar til lengri tíma er
litið). Þetta var gert fyrst og
fremst til að bæta slæma stöðu
atvinnuveganna og hvetja til
uppbyggingar í atvinnulífinu,
sem ekki var vanþörf á. I öðru
lagi voru gerðar ráðstafanir til
handa einstæðum foreldrum
og barnmörgum fjölskyldum,
með auknum barnabótum og
svonefndum barnabótavið-
auka (sem miðast við ákveðin
tekjumörk), því það var orðið
staðreynd, að hagur þessa
fólks hafi versnað mun meira
en annarra hópa í þjóðfélaginu
í kjölfar aðgerða ríkisstjórnar-
innar í júní 1983.
Sem sagt, meðan ríkisstjórn-
in telur nauðsynlegt að bæta
stöðu atvinnuveganna og
koma í veg fyrir, að einstæðir
foreldrar og barnmargar fjöl-
skyldur verði smátt og smátt
öreigar, virðist hún ekki telja
það í sínum verkahring,
nema að mjög takmörkuðu
leyti, að þúsundir fjölskyldna
fái að halda því þaki, sem þær
hafa komið sér yfir höfuðið á
undanförnum árum.
Allar hugmyndir um afnám
verðtryggingar á útlánum eru
varasamar. því það dregur úr
sparifjármyndun. Eina leiðin
til að auka sparnað er að halda
uppi raunvöxtum. Raunvext-
irnir eru ekki vandamáliö
(nema hvað þeir eru eflaust of
háir), heldur kjaraskerðingin,
og hana má bæta að hluta með
ráðstöfunum í gegnum skatta-
Húsbyggjendur þurfa síst af öllu auk-
in lán eins og nú er komið, því þeir
standa varla undir þeirri greiðslu-
byrði, sem þeir hafa nú þegar tekið á
sig.
Morgunblaðið
■ í bók sinni „Moral Men
and Immoral Society" lýsir
bandaríski guöfræðingurinn,
Reinold Niebuhr, því hvers
vegna kristin siögæðisviðhorf
geti aldrei gilt í samskiptum
hópa eða þjóða þó að þau geti
hæglega sett svip sinn á sam-
skipti manna. Meginþemað er
að einstaklingar geti látið
samviskuna móta gjörðir sínar
en það geti þjóöir eða hópar
ekki heldur verði alltaf ofaná
innan hópsins harðasta stefnan
gagnvart þeim sem keppa um
sameiginlega hagsmuni og all-
ar aðrar skoðanir séu kæfðar.
Einföld og villandi mynd
af öðrum þjóðum
Eitthvað á þessa leið talar
Niebuhr og sýnir frarn á það að
þess vegna muni alltaf ríkja
stríð milii þjóða, dulið eða
opinbert. Þjóðir sæki alltaf sinn
stífasta rétt og valdhafar haldi
að þegnum sínum einfaldri og
villandi mynd af öörum þjóð-
um til þess cinfaldlega að gefa
ímynd sinni styrkari blæ.
Samviska þjóðanna
En Niebuhr heldur áfram.
Þó að langflestir hrífist rneð og
séu tilbúnir til að skipta veröld-
inni upp í svart/hvítt|gott/vont,
við/hinir, þá eru alltaf einstak-
lingar sem sjá í gegnum mold-
viðrið, hafa kynnst öðrum
þjóðum eða lesiö um þær og
geta ekki gengið að því svart/
hvíta viöhorfi sem að þeim er
haldið. Niebuhr kallar þessa
einstaklinga samvisku þjóð-
anna.
Að ganga
erinda óvinarins
Einstaklingar stjórnast
meira og minna af samvisku
sinni og það gerir samskipti
þcirra oft og tíðum gæfuleg,
segir þcssi bandaríski guð-
fræðingur, en þjóöir eða hópar
bera ekki gæfu lil að stjórnast
af sinni samvisku, þ.e. upplýst-
um mönnúm í hópi þegnanna.
Þeir menn sem ganga fram
fyrir skjöldu og benda á kosti
óvinaþjóðarinnar. eða þjóðar
>em keppt er um hagsmuni
vjð: þeir menn sem sjá gráu
og samviska þjóðar
línurnar í tilverunni eru ein-
faldlega stimplaðir sem erind-
rckar óvinarins. Þeim er borið
á brýn að þeir gangi erinda
óvinarins, meðvitað eð ómeð-
vitað.
Algilt lögmál?
Þetta cr algilt lögmál, segir
Niebuhr, hefur alltaf gilt og
mun alltaf gilda. Þess vegna
veröur aldrei friður á þessari
föllnu jörðu, a.m.k. ekki fyrr
en góðviljaðir menn hafa gert
sér grein fyrir þessu eðli þjóða
og vinna eftir því.
Hatur magnað upp
„Moral Men and Immoral
Society" er skrifuð á fjórða
áratug þessarar aldar og því
núöur hafa undanfarnir ára-
tugir sífellt verið að staðfesta
hana. Við sjáum hvað hefur
verið að gerast milli Rússa og
Bandaríkjamanna og fylgifiska
þeirra frá stríðslokum. Á báð-
um vígstöðvum hefur verið
magnaö upp hatur í garð and-
stæðingsins, þeir menn austan-
megin sem neita að fallast á
þessa við/þeir heimsmynd, eru
umsvifalaust stimplaðir óvinir
ríkisins, lokaðir af, ritskoðaðir
eða settir í fangelsi eða á geð-
veikrahæli. Þeir menn vestan
tjalds sem benda á það að
hinum megin búi Iíka fólk,
benda á að skilningur milli
þessara þjóða sé það eina sem
geti afstýrt yfirvofandi
stvrjöld, þeir menn sem biðja
um að „sáttfýsi með skilningi
móti viöhorf vor", þeir eru
umsvifalaust með einum eða
öðrum hætti stimplaðir komm-
únistar (sem þýðir auðvitaö;
þú hefur gengið í lið með
óvininum, þú ert landráða-
maður). Þetta er gert með
ýmsum hætti, óft beint. ef um
er að ræöa stjórnmálamenn
eða óskilgreinda hópa, en und-
ir rós ef um er að ræða kirkj-
unnar menn eða aðra þá sem
þarf að vanda sig sérstaklega
meö.
Hlutverk Morgunblaðsins
Hér á landi er það Morgun-
blaðið sem hefur það hlutverk
að hindra það að samviska
þjóðarinnar fái notið sín, en
..módel" Niebuhrs virðist falla
mjög vel að íslenskum aðstæð-
urn. Blaðið notar margvíslegar
aðferðir þegar um er að ræða
virta menn. sem samt þarf að
draga tennurnar úr. Aðsendar
greinar þar sem ráðist er að