NT - 01.03.1985, Blaðsíða 6

Föstudagur 1. mars 1985
6
Þorgerður Einarsdóttir:
Námsmenn skulu lepja
dauðann úr skel
■ Fimmtudaginn 7. feb. ‘85
birtir NT ansi hreint fyndna
grein undirfyrirsögninni „svið-
sett samnorrænt þjáningar-
klám“eftirHEI. Þaðerauðvit-
að mjög gott að lánamál
námsmanna fái umfjöllun og
auðvitað er líka gaman að
íhaldsgúbbar geti haft sans fyr-
ir húmor. En það er ekki nóg
að vera fyndin. Maður verður
líka að hafa þekkingu á mál-
efninu. HEI hefur gluggað í
Sæmund, ntálgagn SINE, og
vopnaður vafasamri hneyksl-
unargirni rótar hann síðan
mold í allar áttir eins og
mannýgt naut í flagi (afsakið
kynjafordóma mína, ég geri
því skóna að HEl sé karlmað-
ur). Málið er mér skylt svo ég
hef hug á að svara örfáum
atriðum.
HEI byrjar á að vitna í
fréttapistií frá Gautaborg og
ályktun SÍNE-deildar þar: Það
særir óheyrilega réttlætiskennd
hans að fámennur fundur skuli
samþykkja yfirlýsingu í nafni
allrar deildarinnar. Þannig er
mál með vexti að SÍNE-fundur
sem löglega cr boðað til gctur
samþykkt hvað sem er - livort
heldur hann er fámennur eða
fjölmennur - ef fundarmönn-
um býður svo við að horfa.
Þannig eru einfaldlega leik-
reglur lýðræðisins. Þetta hélt
ég reyndar að allt upplýst fólk
vissi.
Það er dyggð að svelta.
Næst var það yfirlýsingin.
„Mikill fjöldi námsmanna hef-
ur þurft að hverfa frá námi og
hundruð námsmanna eru á
barmi gjaldþrots." Ég skil ekki
Iivað HEl þykir óforskammað
við þessa klausu. Að mínu
mati er þessi tilvitnun hans í
yfirlýsingu SÍNE-deildarinnar
í Gautaborg frá því í haust
frekar væg útlisting á ástandinu
eins og það var meðal náms-
manna s.l. haust: Stórfelld
skerðing námslána hafði verið
samþykkt með bráðabirgða-
lögum s.l. vor. Svonefnd
„heimildarákvæði" í úthlutun-
arreglum Lín hafði mennta-
málaráðherra miskunnarlaust
numið úr gildi, í trausti þess að
stór munur væri á því hvað Lín
er skylt að géra, og hvað
honum er heimilt að gera. Þess
Þessi ákvæði
giltu ekki um
Norðurlanda-
búa, enda var
reyndin sú að ís-
lenskum yfir-
völdum leyfðist
að búa ver að
börnum sínum
með þáverandi
námslánum
en fátækum
þjóðum þriðja
heimsins.
ber að geta að þessi heimildar-
ákvæði eru það sem í raun
tryggir jafnrétti til náms skv.
námslánalögunum. Til slíkra
heimildarákvæða heyra til
dæmis víxillán til fyrstaárs-
nema, ákvæðið um að tekið sé
tillit til framfærslu fjölskyldu
námsmanns (sem er ekkert
annað en rökrétt framhald þess
að tekjur maka skerða lán
námsmanns) o.s.frv. Hér í
Gautaborg ríkti algjört neyð-
arástand í allt haust. Mjög fáir
höfðu íengið afgreitt námslán
þegar verkfall BSRB skall á.
Obbinn af fólki bjó við það
óöryggi að vita ekki hvort það
ætti yfirhöfuð rétt á láni skv.
þessum nýju „úthlutunarregl-
um", né heldur hvenær það
kæmi. En HEI tilheyrir greini-
lega þeim leiðitama og undir-
: gefna hópi fólks sem finnst
I eitthvað göfugt við það að
lepja dauðann úr skel - sjálf-
■ sagt í þágu „lands og þjóðar"
eða eitthvað álíka, meðan
ákveðnir þjóðfélagshópar marka
krókinn á efnahagspólitík
ríkisstjórnarinnar. En sem bet-
ur fer er til fólk sem ber
höfuðið hátt og neitar að lúta
Itvaða valdbeitingu sem er án
þess að mótmæla.
„Sviðsett þjáningarklám"
eða niðurlæging ísl-
enskra stjórnvalda?
Það sem mest fer fyrir
brjóstið á HEI er sú hugmynd
námsmanna í Gautaborg að
námsfólk segði sig á sveitina
og reyndi að gera úr því
blaðamál. Þessi hugmynd kom
upp eftir að fjárlagafrumvarp-
ið fyrir 1985 hafði verið lagt
fram, þar sem setja átti LÍN í
enn stórfelldara fjársvelti.
Óumflýjanlega hefðu enn tleiri
námsmenn átt um sárt að binda
‘85 hefði fjárlagafrumvarpið
verið samþykkti í upprunalegri
mynd. Sem betur fer varð sú
ekki reyndin. Að skrifa greinar
í sænska pressu átti að vekja
athygli ísl. stjórnvalda á mál-1
inu. Hugtakið „þjáningar-
klám“ var reyndar hugsað sem
meinfyndin lýsing á því bág-
borna siðgæði margra blaða-
manna að láta hráa sölu-
mennsku sitja í fyrirrúmi fyrir
heiðarlegri uppíýsingaskyldu
við almenning. En auðvitað er
ckkert grín að þessu gerandi.
Þetta er bara ákaflega sorglegt
og vonandi að blaðmenn sjálfir
taki frumkvæði að því að bæta
úr þessu hvimleiða ástandi.
„Þjáningarklám í þeim
„göfuga" tilgangi að niður-
lægja Alþingi og ríkisstjórn
Islendinga," segir HEI. Ég tel
þjáningarklámið afgreitt.
Niðurlæging íslenskra stjórn-
valda þá? Ég get uppfrætt um
eftirfarandi: Sú var tíðin að
sænsk yfirvöld settu erlendum
námsmönnum það skilyrði fyr-
ir skólavist að þeir gætu sýnt
fram á að þeir fengju lágmarks
Á sama hátt
vona ég að litla
dóttir mín eigi
eftir að njóta
ávaxtanna af
baráttu náms-
fólks í dag, ef
hún einhvern
tíma í framtíð-
inni hyggur á
langskólanám
fjárhagsstuðning á mánuði frá
neimalandi sínu. Þessi ákvæði
giltu ekki um Norðurlanda-
búa, enda var reyndin sú að
íslenskum yfirvöldum leyfðist
að búa verr að börnum sínum
með þáverandi námslánum en
fátækum þjóðum þriðja heims-
ins. Þetta var 1978. S.l. haust
leyfðu íslensk yfirvöld sér hins-
vegar að svelta hreinlega
marga námsmenn sína erlendis
í mánuði. Já, ég sagði svelía,
því llestir ísl. námsmenn eru
algjörlega háðir námslánum
um afkomu sína. Óforvarindis
voru margir námsmenn sviptir
lífsviðurværi sínu vegna skerð-
ingar lánanna sem mennta-
málaráðherra kallaði „hag-
ræðingar". Margir „fyrstaárs-
nernar" fengu sín bankalán
seint og um síðir, nokkrir
námsmenn fengu hreint ekki
neitt lán, og aðrir biðu lengi
sinna „hagræðinga“. Nærtækt
dæmi: Ég sjálf, sem hef barn
og heimavinnandi maka á
framfæri sökum skorts á dag-
vistunarplássi, fékk lán fyrir
mig og dóttur mína (ekkert
tillit tekið til maka) þann 12.
desember! Það segir sig sjálft
að við slíkar aðstæður þarf
ekki að „sviðsetja" neinar
þjáningar. Og fyrr mætti það
nú aldeilis fyrrvera kúgaður
lýður sem ekki gæfi frá sér
hósta eða stunu eftir slíka
meðferð. Hvort þetta er niður-
læging fyrir íslensk stjórnvöld
getur HEI dæmt um, nú eða
ríkisstjórnin sjálf!
Samanburður á íslensku
og sænsku námsláni
Við samanburð HEI á ísl.
og sænsku láni vil ég bara gera
þá athugasemd að tölulegur
samanburður er út í hött,
Tilgangurinn helgar (Sine) meðulin:
Sviðsett samnor-
rænt þjáningaklám
-á sænska
sósíalnum
■ S|.illui Siik' tumlunnn
\.ii wnlulilinu 2* nmenihcr
l-.ii stm nuign h.il.i nu upplil
■ið \kriðingun.i nirð tigm lik
■mu h|.i\i tg \ið þol.mlt|:ri
luml.iiM.kn tn jiViiin þm
m.rtlu t\■ ii iit.m l|»Rk\ldu
Kv
li.«'ltpi H lnmg tr ui
h.iusl\k\i\lu liuiuið.ununii'
Sint i (í.iul.il«>i|: - i hljðinu
Sjniumli »g l\\ir a álakan-
It'twn h.ill hinni horðu hjuilu
\ludtnl.innj okk.ii. n-ni \oml
M|orn\ol.l h.il.l.i \ið liunrui
morkin mtðj.i |vu tiu\tu jð
viln.i .ið h'I þtkkingj(\|.«Suni
iil jð l.n.i okkm Nið.u htini .i
„Fundurinn (3 •) krefst...
I n h.ii.illuinitnii Smt I.iIj
tkkl dt lgJll \l|!.l þoll I.III \|.u\l
.i linnli ..MjIiii \oiu r.tdd »>:
\liilwingjr \.imþ\kkljr‘ þ.i
íikltgj .il þi-wuni > * l|ii|-
\k\ldiinni. tn vfnljnlcgJ í
iijIiii jIIu \ludcnlj i (ijulj
hoig I .iliklun .lundann<~
Hgu m j . Mikill Ijoldi nám>
l»lk\ htlur þuríi að hvcrfj (u
rumi og hundruð njm\m.mn.i
tiu .i h.irmi gj.ildþroi\" < >p
tnn um þj ouinþvkkl Ijjr-
Ijjíjfrumurp .Vctði Irum-
urpið vjmþykkl i nuwundi
mvnd. mun \kjpj\l ncyðjr-
j\IjikI nitð.d mjrjtu n.iniv
nunnj oj: vim jð tnn lltiri
niunir hrokkljM ur n.imi' Vrð
g loj: grrj rj.S
..I undiiri
\ lr\
SamkaðdoðviðJHán-
mgaklAmið"
I n ckki \ jr htldur Ijtið \iljj
\ið yfirlyNingjr tinjr ..Að-
gtrðn \oru tmmg rxddjr og
..illir \tuddu jð njj|f\ogðu
Uiirhujwðji „htrmHÍkmr- i
H-ndiuð oj! uðuntyti. ojt \jr
jkvtðið jð H-ndj \kcyti hcim
.1 lo\ludtj:inuni Auk þtw vjr
tinn lund.irm.innj (j| < vamt-
■mltgj) mtð þj hujtmynd jð
lolk H'jtði \ij: j wcilinj i Mor '
um hopum (Hi\uhnn) og
rcyndi jð gcrj hljðjmál ur
þvi Þtkkli hann j.m k Ivo
hl.iðjmtnn \cm hugvmlcjt.i
\xru lil i jð jttrj ur þ\i frcll
mtð ..þj.imn|tjkl.um". cin\ ojt
hann orðjði þjð l\ltn\kum
rjð.imonnum þ.clli þ.ið \jjlf-
n.ij:i tkki .lukj hr.«lur \inn jð
l.i l.indið þjnnij; .iuj:I\m i ul
dcnvka yrnua let BsAtiuð rkki ull tflu boj). StBdiriðN-
vrlBBBÍ *em uaþykkl tuií) *Ijohkvldaaw vir l.d. Unið upa
l f.iruðg N1 þ*BB 30. i
Undrandi formaóur
Ennþj ócigmgjjrnari cr
þcwi „hjjlpH-mr Sviannj í
Íj»S\i þcw. að j-tlj mxlli jðþtir
hcíðu nóg að gcu i ..þjjningj
lx\l htr .iðdjjnlcjt sljðícviing kUminu' heimj hjj \cr. „I
■i— « _ i,----------.----
rtvjT, nonam um-
vkmu
SymM l)o\i jð ckki þjrf
Morjn hop lil jð ukj ikvjrð-
i fjoldjnv Jjfnfumt
.h|jlpMmi"
\xn\ku \mj. Ir.cndj ojt fynr-
m\ndj okkjr j vír litrl
l.ikmork þtgjr Rlcndingar „i
ntyð“ cru jnnjrs vcgjr Himr
\.tn\ku kolltjtjr okkar. \cm
tl.il.iuM þyk|j\l \cu \jndir jð
sirðmgu \inm. cru. þcgjr i
..njuðiriur rckur nlhumr i
MnVctl ..þ|jnmgjkljm~ i þtim
..golugj" nlgjngi jð niður-
U'gjj Alþingi og riki\M|orn
RI.iihJn
S\ íþj.ið fj nám\mcnn |jn fri
rikmu tcm eru það lig jð
nimsmtnn verðj að úlvcga sír
um Vm-IIU) kt vrnvkjr
(2 201-4 50) isl kr.) amjnuði
jnnjrwlaðjr Þctu scldur þ\i
jð flciri \ innj mcð njmi“ Hcr
tr vilnjð lil li Siudtnuhljð-
inu) þingv norrxnnj Múdenu
Ncm líjldið tar i Kcvkjjsik \.í.
Mxðu \\o \tl ntiðjð \rð hm
Norðurlondin Al\innult\\i.
gifurltgj mikljr f|.tldiuk-
mjrkjmr og vctkl njm\ljn.i-
ktrfi sirðiM (þjr) frckjr vtnjj
tn hill". hcfur SludtnuMjðið
cflir formjnm SiudcnurjiV
II I jð þmgi loku Von jð
idtnsku (ulllrujrnil Ihtinu-
jlningjrnrr) hjfi gjpjð af
undrun tflir að hala allj vinj
lið vcrrð Ulin rru um að gr j\ið
\xn grxnnj hmumtgm - og þj
tkki \i\l i Svijnki
Póiibskt ofatækl og maka
f.n gullkornm \oru lltm i
Sxmundi - Brcl lu Al.ih.ug
m.i „þ.ið \xrr óltyfiltg
\krt\tm jð H'gi >r jð n.itmnicnn
htr r horg h.ili 'ljðið i hiðn«S
Sannleikselskandi embættismenn
W
ITIMA
rifi ÓTÍMA
■ „Sannleiksráðuneytið ósk-
ar að ráða undirkontórista.
Þarf að vera húsbóndahollur
(þó skipt sé um húsbændur),
hæfilega lyginn (má ekki Ijúga
að húsbændum sínum), helst
læs og geta verið ósvífinn sé
þess krafist.
Umsóknir sendist til Sann-
leiksráðuneytisins (Ministry of
Truth).“
Starf blaðamanna krefst
þess að þeir eigi veruleg sam-
skipti við embættismenn
stjórnkerfisins, kjörna fulltríia
örþreyttrar alþýðu landsins og
aðra kjörna fulltrúa á ýmsum
sviðum.
Atferli ýmissa þessara aðila
verður til þess að manni dettur
helst í hug að auglýsingin hér
að ofan sé í raun nálægt því
sem stofnanir þessar vildu helst
auglýsa.
Engin upplýsingaskylda
Hér á landi eru engin lög um
upplýsingaskyldu stjórnvalda
og í raun eru það oft einhverjir
undirkontóristar í einhverjum
undirdeildum ráðuneyta eða
stofnana sem ráða því hvaða
upplýsingar koma fyrir sjónir
almennings eða að minnsta
kosti reyna að ráða því.
Algeng svör sem blaðamenn
fá hjá hinum ýmsu undirtyllum
ef leitað er upplýsinga eru að
þetta komi blaðamönnum ekk-
ert við. Eða að viðkomandi
blaðamaður skuli tala við
„sína“ menn (semsagt gamla'
flokkapólitíkin á fullu).
Ef blaðamaður gefst samt
ekki upp og gerist ágengur þá
gæti viðkomandi embættis-
maður gripið til þess að segjast
ekkert vita um málið (það
sama og áður kom blaðinu
ekkert við) eða hreinlcga að
ljúga því að málið sé ekki til
meðferðar hjá viðkomandi
stofnun.
Tökum dæmi
Heimildarmaður blaðs segir
blaðamanni frá því að nú sé til
athugunar í einu ráðuneytanna
hvernig 4 milljónir króna sem
ætlaðar hafi verið í eitt ákveðið
verkefni, hafi í raun verið
notaðar í annað og óskylt.
Blaðamaður vill fara réttar
leiðir til afla fréttarinnar eða í
það minnsta fá hana staðfesta.
Hann hringir í þann embættis-
mann sem með málið hefur að
Sá hefur aldrei heyrt um
málið. „Nei ég hef ekkert heyrt
um þetta - og ég held að þetta
hljóti að vera einhver vit-
leysa.“ - Og geturðu þá stað-
fest að peningarnir voru notað-
ir í rétt verkefni? „Ég staðfesti
ekkert fyrir ykkur - þið getið
bara náð í ykkar æsifréttir
annars staðar."
Blaðamaður fer eftur í heim-
ildarmenn sína. Þeir staðfesta
að fréttin er rétt og það sé í
raun viðkomandi embættis-
maður sem hafi með málið aö
ger.
Hann hringir aftur í mann-
inn og segir að hann hafi
fengið fréttina staðfesta og ætli
að prenta hana, hvort hinn
vilji „kommentera" eitthvað.
Jú, þá kannast menn nú oft við
viðkomandi mál.
Hvað hefur áunnist. Ekkert.
Hvað hefur tapast. Jú bæði
blaðamaður og embættismað-
ur hafa eytt miklum tíma í
tilgangslaust þras.
Allir gegn öllum
Það virðist ansi oft sem em-
bættismenn og aðrir sem upp-
lýsingar hafa séu í einhverjum
„topp secret“ leik. Reyni að
komast hjá því að gefa upplýs-
ingar í lengstu lög, og lifi í
þeirri trú að því minna sem
almenningur fái að vita um það
sem gerist í hinu opinbera
stjórnkerfi, því betra.
í raun er þetta skerðing á
lýðræði, því lýðræði sem á að
virka verður að byggjast á upp-
lýsingum, ekki kreddum.
Skattgreiðendur og kjósend-
ur landsins eiga fullan rétt á að
fá að vita hvernig skattpening-
um er varið. Fullan rétt á að
fylgjast með hvernig landinu
er stjórnað og hvar og hvernig
ákvarðanir eru teknar.
Fjölmiðlar eru ekkert annað
en tengiliður milli fólks og
kerfisins. Fjölmiðlum ber að
upplýsa fólk um það sem gerist
í þjóðfélaginu, en auðvitað
skilja embættismennirnir það
ekki, því helmingur þeirra lítur
á sig sem flokkspólitíska full-
trúa í kerfinu, og vilja að
fréttaflutningi sé stjórnað eftir
flokkspólkitískum línum.
Hið gamla fjölmiðlakerfi
okkar starfaði eftir þessum
línum, og enn eimir eftir af því
í flokkstryggu málgögnunum.
En bæði NÍ og DV hafa neitað
að taka þátt í þessurn flokks-
pólitísku stýrikerfum og fyrir
vikið þykir embættismönnum
meira en sjálfsagt að ljúga að
þessum blöðum.
Lítil virðing fjölmiðla
í skoðanakönnun nýlega
kom í ljós að almenningur ber
frekar takmarkað traust til
fjölmiðla. Almenningur ætti
að lieyra í embættismönnum
og öðrum sem fjölmiðlar þurfa
að eiga við, þá er ég hræddur
um að einhverjir missi virðingu
og traust.
Til dæmis starfsmaður flug-
stjórnar á Keflavíkurflugvelli
sem sagði blaðamanni NT að
honum væri ekki kunnugt um
að AVACS vél varnarliðsins
væri í þann mund að nauð-
lenda. Á sama tíma voru
hundruð manna í viðbragðs-
gera.