NT - 01.03.1985, Blaðsíða 11

Föstudagur 1. mars 1985 11
naumast hægt að hugsa sér. Þær
ferðir urðu færri, þegar hann
varð forstjóri stofnunarinnar,
því að þá tóku önnur vandamál
og viðfangsefni við. Eðli sínu
trúr lagði hann mikla vinnu. í
það starf og oft langt umfram
það, sem góðu hófi gegndi. Það
voru farin að sjást á honum
þreytumerki og ég veit, að hann
var farinn að hlakka til að snúa
sér aftur að rannsóknarstörfum.
Upp á síðkastið ræddum við oft
um, að það færi að verða tíma-
bært að hefja ferðir saman að
nýju, en nú er það um seinan.
Ég trega fráfall Gunnars
Ólafssonar, því að með honum
er genginn einn ágætasti maður,
sem ég hef þekkt og starfað
með. Hann var viðkvæmur í
lund.hreinskiptinn og grandvar
til orðs og æðis og afburða
samviskusamur vísindamaður.
Sem yfirmaður stofnunarinnar
naut hann óskoraðs trausts og
vináttu starfsfólks síns. Það er
mikil harmsaga, þegar góður
drengur og mikilhæfur maður
hverfur fyrir aldur fram frá ást-
vinum og frá ótal viðfangsefn-
um, sem hugur hans stóð til að
fást við.
Við vottum Unnu Maju,
börnum þeirra Gunnars og aldr-
aðri móður hans, dýpstu samúð
okkar og biðjum Guð að blessa
minningu góðs drengs.
Ingvi Þorsteinsson.
Andlátsfregn Gunnars Ólafs-
sonar kom sem reiðarslag. Þó
að við vissum að hann væri ekki
heilsusterkur og hefði oftar en
einu sinni verið lagður inn á
sjúkrahús í stuttan tíma í senn
þá var sú hugsun víðs fjarri að
hann ætti stutt eftir ólifað.
Við vissum hvor af öðrum á
menntaskólaárum okkar en það
var ekki fyrr en ég hóf nám á
Ási í Noregi að ég kynntist þeim
Gunnari og Unnu Mæju en
hann var þá þar við nám.
Heimili þeirra var aðalathvarf
okkar íslenskra námsmanna á
staðnum og ég var jafnvel stað-
inn að því hjá þeim að gera mér
ekki grein fyrir að ég væri í
Noregi en ekki heima á fslandi.
Síðan hef ég og mitt fólk átt það
ríkidæmi að eiga heimili þeirra
að og það er enginn lítill kapituli
í lífi okkar.
Gunnar Ólafsson var hógvær
maður og laus við að trana sér
fram. Þó varð það hiutskipti
hans að stjórna stórri stofnun,
Rannsóknastofnun landbúnað-
arins, auk þess að sitja í ótal
stjórnum og ráðum. Það gerð-
ist þannig að hann var kallaður
til starfa og eftir honum var
leitað enda kom í ljós að öllum
störfum sínum sinnti hann af
sömu trúmennskunni. Með
hlýrri framkomu og velvild
leysti hann þau mál sem í valdi
hans var að leysa og var þó ekki
auðvelt að stjórna stofnun sem
búið hefur við sífellt þrengri
fjárhag á undanförnum árum.
En það er Gunnar sjálfur,.
fjöskylda hans og heimili, sem
er mér þó ofar í huga en em-
bættisferill hans á þessari
stundu. Þekking Gunnars á
mönnum og málefnum var
óvenjumikil enda átti hann það
ekki langt að sækja, sonur Ólafs
Hanssonar. Heimili hans var
sannkallað menningarheimili
þar sem engin yfirborðs-
mennska þreifst. Hvar heyrði
maður skarpari og hnyttnari
umsagriir um samtíðarviðburði?
Hvar fundu þeir sem áttu um
sárt að binda meiri hughreyst-
ingu? Hvar voru bókmenntir og
listir betur krufnar? Um sumt er
komist þannig að orði að það sé
auðveldara sagt en gjört. Hér á
við hið gagnstæða.
Það er erfið tilhugsun að eiga
ekki Gunnar Ólafsson lengur
að en það er á hinn bóginn
fjársjóður sem aldrei verður frá
manni tekinn að hafa átt hann
að, vináttu hans og drenglyndi.
Ég og fjölskylda mín sendum
fjölskyldu Gunnars og aðstand-
endum innilegustu samúðar-
kveðjur.
Matthías Eggertsson.
Minningi
Marteinn Skaftfells
Fæddur 14. ágúst 1903
Dáinn 20. febrúar 1985
Kveðja frá Heilsuhringnum.
Marteinn Skaftfells, vinur
okkar og félagi átti frumkvæðið
að stofnun Heilsuhringsins árið
1977 og var fyrsti formaður
félagsins. Með honum hverfur
af sjónarsviðinu litríkur, sterkur
og heillandi persðnuleiki, sem
verður öllum ógleymanlegur
sem kynntust honum. Hann var
flestum fróðari um allt er sneFti
holla lifnaðarhætti og fagnrt
mannlíf og var óspar á að miðla
öðrum af þekkingu sinni, sem
hann stöðugt bætti við og endur-
nýjaði. Hann var mikill höfðingi
heim að sækja og verða okkur
ógleymanlegar margar stundir á
heimili hans og Astrid, sem
hvatti mann sinn til allra góðra
verka.
Hann fræddi og leiðbeindi án
þess að prédika og dæma eða
skipa fyrir. Hann var örlátur og
gaf af sjálfum sér og var
ákfalega næmur á tilfinningar
og líðan annarra, ekki einungis
manna heldur einnig málleys-
ingja. Hann lét því ekkert tæki-
færi ónotað ef hann taldi sig
geta orðið þeim að liði, sem
voru hjálparþurfi og minni
máttar.
Marteinn var fullhugi og bar-
áttumaður allt til hinstu stundar
og hopaði hvergi, þótt stundum
sýndist við ofurefli að etja.
Hann lét aldrei sinn hlut ef
honum þótti gengið á rétt al-
mennings til greiðari aðgangs
að heilsubætandi fæðuefnum.
Við þökkum Marteini sam-
fylgdina og alit það góða, sem
hann gaf af örlæti hjarta síns.
Astrid,eiginkonu hans, börnum
og öðrum ástvinum sendum við
innilegar samúðarkveðjur.
Stjórn Heilsuhringsins
Vinur minn Marteinn Skaft-
fells er látinn.
Mikll baráttumaður hefur
lokið ævistarfi sínu. Maður, sem
þorði að standa við skoðanir
sínar hvar og hvenær sem var.
Eldhugi, sem aldrei þreyttist á
því að vekja skilning manna á
þeim einfalda sannleika að góð
heilsa er dýrmætasta eign hvers
manns, að við getum aflað okk-
ur vitneskju um hvað er líkama
okkar til uppbyggingar og hvað
við verðum að forðast ef við
óskum eftir því að lifa góðu lífi
lengi.
Marteinn Skaftfells missti
heilsuna á besta aldri og barðist
við sjúkdóminn af siíkri karl-
mennsku og einurð að með
eindæmum var. Árangurinn lét
ekki á sér standa. Arin urðu
áttatíu og eitt og þrekið síst
minna en almennt gerist. Mar-
teinn var aðalhvatamaður að
stofnun Heilsuhringsins árið
1977. Byrjað var að gefa út
tímarit félagsins Hollefni og
heilsurækt árið 1978. Fyrstu árin
var Marteinn formaður félags-
ins og átti alltaf glæsta drauma
um framtíð þess. Sumir þeirra
hafa ræst, aðrir eru enn í deigl-
unni, en árangur starfs hans og
annarra innanlands sem utan, er
vinna að því að glæða áhuga
manna á heilbrigðu lífi lýsir sér í
því, sem glöggt má sjá hvar-
vetna í dag: áhugi fólks og
skilningur á þessum efnum hef-
ur stóraukist og fer stöðugt
vaxandi.
Digur sjóður er enginn til í
eigu félagsmanna og vinna við
blaðið er öll unnin í sjálf-
boðavinnu, en samvinna er góð.
Við óskum þess af alhug að
draumur vinar okkar Marteins
Skaftfells megi rætast - að mað-
urinn læri að varðveita líkam-
lega heilsu sína og vinni gegn
mengun og niðurrífandi efnum
í umhverfinu.
Móðir mín og ég þökkum
Marteini ráð á síðast liðnum
áratug og óskum honum far-
sældar á nýjum leiðum. Astrid
konu hans vottum við innilega
samúð. Hún hefur með huga og
höndum hjálpað svo mörgum,
að hún hlýtur að fá ríkuleg laun.
Elfa Björk Gunnarsdóttir
{ dag kveðjum við hugsjóna-
og baráttumanninn Martein
Skaftfells. Marteinn var fæddur
að Auðnum, Meðallandi 14.
ágúst 1903, en ólst að mestu upp
á Álftanesi.
Hann tók kennarapróf árið
1933 og bætti síðar við menntun
sína í Askov, Kennaraháskóla
Kaupmannahafnar og Háskóla
Islands auk ýmissa námskeiða
bæði utanlands og innan.
Kennslu stundaði hann þar til
hann fór á eftirlaun.
Hann hóf sambúð með Þór-
unni Björnsdóttir árið 1931, en
þau slitu samvistum að sex árum
liðnum. Þau áttu tvö börn
saman, Heiðar kvikmyndagerð-
armann í Vestmannaeyjum og
Venný Keyth, gift og búsett í
Vesturheimi.
Eftirlifandi kona hans er As-
trid fædd Vik, hjúkrunarkona
ættuð frá Noregi. Þeirra sonur
er Hákon sem nú er fram-
kvæmdastjóri heildverslunar-
innar Elmaro.
Marteinn lagði á sinni löngu
ævi gjörva hönd á margt fleira
en kennslustörf. Hann sat allra
manna lengst í stjórn Náttúru-
lækingafélags fslands og var
einn aðalhvatamaður að stofn-
un Heilsuhælis NLFI í Hvera-
gerði og NLFI búðarinnar.
Hann var lengi formaður Dýra-
verndarfélags Reykjavíkur,
vann að málefnum Sólskríkju-
sjóðsins og ýmsum öðrum
dýraverndunarmálum.
Þá þýddi hann eða frumsamdi
fjölda barnabóka auk annarra
rita um ýmis málefni. Þekktast-
ur var Marteinn þó sennilega
fyrir ótölulegan fjölda greina um
heilsufræðileg efni, sem birst
hafa í dagblöðum og tímaritum
um heilbrigðismál, sérstaklega
Heilsuvernd og Hollefni og
heilsurækt, sem Heilsuhringur-
inn gefur út, en Marteinn var
fyrsti formaður hans.
Marteinn var hugsjóna- og
baráttumaður. Eigin reynsla
ásamt skarpri greind og opnum
hug fékk hann til þess að endur-
skoða hefðbundnar hugmyndir
um sjúkdóma og heilbrigði.
Hann veiktist mjög alvarlega
árið 1946 og var þá ekki hugað
líf. Hinn þekkti frumkvöðull og
baráttumaður Jónas Kristjáns-
son, læknir, kom honum þá til
aðstoðar og óbilandi viljaþrek
Marteins og lækniskunnátta og
hæfileikar Jónasar unnu það
kraftaverk að koma honum til
heilsu, þó að líkamsþrek Mar-
teins hafi þó líklega aldrei náð
sér að fullu.
Þetta opnaði augu hans fyrir
því að læknisfræðin væri að
mörgu leyti á villgötum. Orsök
ýmissa sjúkdóma mætti rekja til
rangra lífsvenja og alveg sér-
staklega til rangrar og ófull-
nægjandi næringar, sem fylgir
efnaskertri matvöru í nútíma
þjóðfélögum.
Þetta leiddi til þess að hann
fór að kynna sér gagnsemi bæti-
efna og hvernig skortur þeirra
leiðir til sjúkdóma og vanheilsu.
í milli þrjátíu og fjörtíu ár las
hann allt sem hann náði í um
vísindalegar rannsóknir um
þessi éfni og var áskrifandi að
fjölda erlendra tímarita um
slíka rannsóknir og éinnig um
það sem á nágrannamálunum er
nefnt „alternativ medicin",
þ.e.a.s. óhcfðbundnar lækn-
ingaaðferðir, sem sannanlega
geta oft athyglisverðan árangur.
Þekking hans á næringarfræði
og fæðubótarefnum var því orð-
in mjög yfirgripsmikil og hefðu
margir, einnig háskblagengnir í
þeim fræðum, getað ýmislegt af
honum lært.
Hann stofnaði innflutnings-
fyrirtækið Elmaro árið 1946 til
að bæta úr tilfinnanlegum skorti
fæðubótaefna hér á landi. Mar-
teinn notaði þekkingu sína á
þessum vörum til að velja til
innflutnings það sem hann taldi
best og nauðsynlegast að fólk
hefði aðgang að hér á landi.
Fljótlega fóru þó vissir sterkir
aðilar, sem ætla má að hags-
muna hafi átt að gæta í sam-
bandi við innflutning lyfja, að
reyna að hindra innflutning
þessara efna. Beittu þeir til þess
aðferðum sem Marteinn taldi
brjóta í bága við lög og reglu-
gerðir auk þess að vera ögrun
við heilbrigða skynsemi og
rannsóknir þekktra erlendra
vísindamanna. Þá benti hann á
það með réttu, að túlkun hlið- •
stæðra laga í nágrannalöndun-
um væri öll önnur en hér á landi
og flest þau heilsubótarefni sem
hér hefur verið reynt að banna
sölu á væru seld hindrunarlaust
þar. Vel má vera að einhverjum
En hvað það er skrýtið að
hún Hulda mágkona mín skuli
vera að verða sjötug. Hún sem
er svo ungleg, hress og glöð. En
það fer víst ekki á milli mála að
þetta er gangur lífsins.
Hulda er fædd á Ösi í Breiðdal
1. mars 1915. Móðir hennar var
Rósa Jónsdóttir og faðir Emil
Guðmundsson frá Felli í
Breiðdal. Emil dó ungur. Hulda
ólst upp hjá móður sinni og
stjúpa, Sigurpáli Þorsteinssyni
frá Flögu í Breiðdal. Þau Rósa
og Sigurpáll bjuggu nokkur ár á
Ósi, en fluttu árið 1937 að Hóli
í sömu sveit og bjuggu þar til
1954. En þá brugðu þau búi og
fluttu til Reykjavíkur. Voru þá
börn þeirra uppkomin og flest
farin að heiman. Eftir að fjöl-
skyldan flutti að Hóli var Hulda
lítið heima, var var farin að
vinna utan heimils. Meðal ann-
ars var hún eitt sumar kaupa-
kona á Víðilæk í Skriðdal.
Auk venjulegrar barna-
fræðslu fyrir fermingu, sótti Hulda
námskeið í Kvennaskólann á
sem les þessar línur finnist
ósmekklegt í minningargrein að
rifja upp þessi mál. Um það
verður vitanlega hver og einn
að hafa sína skoðun, en það er
hreinlega ekki hægt að skrifa
um Martein Skaftfells án þess
að þetta sé rætt. Ég er þess
fullviss að hvar sem andi Mar-
teins dvelur nú, þá ætlast hann
beinlínis til þess að ég minni á
baráttumál hans í meira en
þrjátíu ár í þessari grein. Hann
barðist lengi vel, að mestu einn,
við ofureflið og í fjölda greina í
dagblöðum sést, að á stundum
var sú barátta óvægin á báða
bóga. Andstæðingar hans
skreyttu nöfn sín oft með alls-
konar lærdómstitlum, en hann
varð að láta sér kennaranafn-
bótina nægja. Þekking hans var
þó svo yfirgripsmikil, að í fræði-
legum efnum máttu „sér-
fræðingarnir14 vara sig.
Marteinn hafði hvassan stíl
og var ófeiminn að segja það
sem hann taldi sannast og
réttast. Sumt af því var þessi
eðlis, að hefðu andstæðingar
hans verið með algerlega hrein-
an skjöld málefnalega séð, þá
hefðu þeir auðveldlega átt að
geta höfðað mál á hendur hon-
um og fengið orð hans dæmd
ómerk. Enginn hafði þó kjark
til þess og sýnir það e.t.v. betur
en flest annað hver hafði rétt
fyrir sér. Sumt af hugsjónum
Marteins er nú orðið að veru-
leika og hugmyndir hans hafa
smátt og smátt síast út í þjóðfé-
lagið, og einnig læknar hafa
tileinkað sér þær. Annað bíður
framtíðarinnar.
Hallormsstað. Hefur það nám
vafalaust komið henni til góða á
lífsleiðinni.
Árið 1940 giftist hún Birni
Bjarnasyni á Borg. Hófu þau
búskap þar en höfðu fremur
lítið bú. Björn vann mikið við
húsabyggingar og margskonar
smíðar. Svo er það árið 1947 að
Birkihlíð losnar úr ábúð og
flytja þau Björn og Hulda
þangað. Var þar brátt tekið til
hendi við byggingar. Byggt var
við íbúðarhúsið sem var lítið,
því fjölskyldan stækkaði ört.
Þau Hulda og Björn eignuðust
átta mannvænleg börn, sem öll
eru gift og hafa komið sér vel
fyrir. Banrabörnin eru nú 21.
Birkihlíðarheimilið hefur
jafnan verið mannmargt og
gestagangur mikill. Hefur vinnu-
dagur Huldu vafalaust oft ver-
ið langur. Eftir að börnin stálp-
uðust fór Hulda að vinna utan
heimilis. Vann hún mörg haust
í sláturhúsinu á Egilsstöðum. Á
síldarárunum fór hún með
krakka með sér til Seyðisfjarðar
t
Innilegar þakkir fyrir auðsýnda samúö
og vinarhug við andlát og útför
Ólafs Björnssonar
fyrrverandi bónda
Jósefina Pálmadóttir
Pálmi Ólafsson Aðalbjörg Þorgrímsdóttir
Sigríður Ólafsdóttir Jón T ryggvason
Skafti Kristófersson
Sigríður Skaftadóttir Þorbjörn Sigurðsson
og barnabörn
70 ára
Hulda Emilsdóttir
Birkihlíð, Skriðdal
Marteinn leitaði ávallt sann-
leikans í hverju máli og þó að
hann væri oft óvæginn í skrifum
um andstæðinga sína, fyndist
honum réttu máli hallað, var
hann mikill mannþekkjari og
fljótur til sátta ef hann taldi að
einhver hefði af fljótfærni eða
fávisku fremur en af illvilja veist
að honum eða sagt eitthvað sem
hann taldi rangt. Hann hafði
andstyggð á undirferli og flærð,
enda voru þeir þættir skapgerð-
ar einna fjarst eðli hans. Einnig
var hroki í öllum myndum hon-
um lítt að skapi. Sjálfur var
hann allra mann ljúfastur, þrátt
fyrir heita skapgerð, og allra
vanda reyndi hann að leysa,
væri það á færi hans.
í blaðadeilum var oft reynt að
láta líta svo út að hagsmunir
Elmaro væru það eina sem
skipti máli fyrir Martein og fyrir
hann væru hagnaðarsjónarmið
aðalatriðið. Slík skrif verkuðu
þó sem argasta öfugmæli á þá
sem þekktu hann eitthvað. Fáa
veit ég sem peningagræðgi hefur
minna þjáð en Martein. Allt
hans starf var unnið af hreinni
hugsjón, en vitanlega getur eng-
inn látið leggja ævistarf sitt í
rúst án þess að bera hönd yfir
höfuð sér. Hversu margir hafa
ekki heimsótt heimili þessara
hjóna á liðnum árum og verið
leystir út með gjöfum í formi
bætiefna og hollra ráðlegginga?
Kynni okkar Marteins hófust
í Heilsuhringnum árið 1978 og
hef ég síðan verið tíður gestur á
heimili þeirra hjóna. Það er
ávallt mikið lán að kynnast
góðu fólki. Marteinn varóvana-
legur og sérstæður persónulciki,
sem öllum sem kynntust hlaut að
þykja vænt um og verður
ógleymanlegur í minningunni.
Um þátt Astrid konu hans í
lífsstarfi hans mætti skrifa langa
grein en hún hefur alltaf staðið
sem klettur við hlið hans í blíðu
og stríðu, auk þess að búa
honum fallegt heimili. Missir
hennar er því sárastur, en ég
veit þó, að hún býr ýfir þeirri
trúarvissu að skilnaðurinn sé
aðeins tímabundinn.
Nú kveðjum við hugsjóna-
manninn, baráttumanninn og
mannvininn Martein Skaftfells.
Ég og fjölskylda mín biðjum
þess að sá er öllu ræður veiti
ástvinum hans styrk og óska
þess um leið að við ættum fleiri
menn sem líktust Marteini
Skaftfells.
Ævar Jóhannesson
og saltaði sfld. Mörg ár var hún
matráðskona við barnaskólann
á Hallomsstöðum. Fleira mætti
telja. í félagsmálum hefur
Hulda verið vel liðtæk. Hefur
um áratuga skeið verið í Kvenfé-
lagi Skriðdalshrepps, og í stjórn
þess uns hún gaf ekki kost á sér
lengur. Þá hefur hún lengi verið
í kirkjukór Þingmúlakirkju.
Síðast og ekki síst nrá geta
þess að Hulda hefur þó nokkr-
um sinnum gegnt ljósmóður-
störfum þegar þannig hefur
staðið á. Margt fleira mætti
nefna, en læt ég hér staðar
numið.
Við hjónin óskum þér Hulda
mín til hamingju með sjötugs
afmælið og framtíðina.
Stefán Bjarnason
Flögu