NT - 02.10.1985, Blaðsíða 12

Miðvikudagur 2. október 1985 12
Áhorfandi að stjórnmálasög-
unni í meira en hálfa öld
Halldór á Kirkjubóli tekinn tali á 75 ára afmælinu
■ „Já, éger fæddur2. októher
eins og þeir von Hindenburg og
Gandhi. Þaö getur nú varla
ólíkari menn en þá tvo, annar
var prússneskur hershöfðingi en
hinn einhver mesti friðarhöfð-
ingi mannkynsins, að minnsta
kosti á þessari öld.“
Halldór Kristjánsson frá
Kirkjuhóli er 75 ára í dag. Hann
lætur þessi orð falla um leið og
h'ann býður blaðamanni til sætis
á heimili sínu á Leifsgötunni.
Hann bætir því við að þetta gefi
sér til kynna að varlegt sé að spá
miklu um líf manna eftir því
hvaða dag þeir séu fæddir. „Nci
ég tek ekki mikið mark á
stjörnuspám. Það þarf að vita
fleira um manninn en hvcnær
hann er fæddur. Saga hans byrj-
ar ekki við það.
Ég hef alltaf haft gaman af
sögulegum fróðlcik," segir
Halldór. „Það er sagt að þaö sé
liægt að læra af reynslunni og að
því leyti er sagan hagnýt. En
gerendurnir í sögunnar rás eru
margir og það er því liægt að
lesa úr hcnni á ýmsa vegu.“
Þú segir gcrcndurnir. Ertu þá
að scgja að sterkir cinstaklingar
nióti siiguna?
„Einstaklingarnir eru miklir
gerendur í sögunni cn auðvitað
eru ýmsir þjóðfélagsstraumar
sem þarblandast inn í. Þeirsem
hafa lag á að nota sér þessa
strauma vcrða sterkastir. Fyrir
hinum fer eins og segir í kvæð-
inu um Hákon Hlaðajarl
Ef stríða incnn gcgn straumi
aldar
stcrklcga þótt vaði seggir
ylir skclla unnir kaldar
cngir brckann standast
leggir.
Nú var bróðir þinn kunnur
sagnfræðingur og þú kunnur
fyrir sagnfræðiáhuga og skrif
um þau efni. Eru þctta áhrif frá
æskuhcimili þínu?
„Já, vafalaust. Þar var mikill
áliugi fyrir sögufróðleik og elctri
bræður mínir voru orðnir vel að
sér í mannkynssögu þcgar ég
byrja að muna eftir mér. Hvað
við lásum. Ég held að við höfum
lesið allt sem hönd á festi.
Foreldrar mínir vour læsir á
dönsku, en höfðu auðvitað ekki
mikinn aðgang að bókum á
þeirri tungu. Þó man ég eftir
bókum á dönsku um landafræði
og eðlisfræði í bókasafninu á
Kirkjubóli.“
Bókmenntaáhuginn hefursvo
vaknað samhliða?
„Já, þannig var að það var
nokkuð til af ljóðabókum heima
og ég byrjaði snemma að glugga
í þær. í bernsku hafði ég lang
mestar mætur á séra Matthíasi
Jochumssyni og mat hann
skálda mest. Á unglingsárunum
þokaði hann í skuggann í huga
mér fyrir Stephani G. En það var
ekki fyrr cn ég var orðinn full-
orðinn maöur, sem ég lærði að
meta Jónas Hallgrímsson að
verðleikum."
Er hann kannske í mestum
metum af þeim öllum hjá þér?
„Ég get nú ekki flokkað menn
niður í númeraröð í þeim efnum
en ætli þeir Jónas og Stephan G.
séu nú samt ekki efstir á blaði.
En þaö þýðir ekki að ég forsmái
sr. Matthías á nokkurn hátt."
Hvernig var skólagöngu þinni
háttað?
„Þegar ég var að alast upp var
skólaskylda að nafninu til frá 10
til 14 ára aldurs. í niínu tilviki
var um að ræða 8 vikna kennslu
í tvo vetur. Við fengum far-
kennara sem kenndi á þrem
stöðum 2 vikur í senn á
hverjum. Seinni veturna tvo af
skólaskyldunni fólst kennslan
aðeins í eftirliti með því að lesið
væri heima. Kennslugreinarnar
voru auðvitað lestur, reikningur
og skrift og áhersla var lögð á að
láta okkur krakkana skrifa stíla,
og benda okkur á kosti og galla
í rituðu niáli. Ég held að mun
minni áhersla sé lögð á það í
skólakerfinu á síðari tímum að
gera nemendur vel stílfæra.
Hins vegar var okkur kennd lítil
málfræði og setningafræði var
ekki minnst á. Og það er rétt að
geta þess að hvorugur kennara
minna í barnaskóla hafði
kennsluréttindi sem nú er
kallað.
Eftir að skóíaskyldunni lauk
var ég í tvo vetur í Núpsskóla,
fyrri veturinn minn þar var síð-
asti vctur séra Sigtryggs en
seinni veturinn var sá fyrsti sem
starfaði undir héraðsskóla-
lögunum."
Og eflir þctfa tckur bú-
skapurinn við?
„Já, ég hafði reyndar starfað
að búinu með skólagöngunni."
En fclagsmálaumsvifin, hóf-
ust þau strax samhliöa búskapn-
um?
„Ég gekk í ungmennafélag
minnarsveitarstrax á barnsaldri
og störf mín að félagsmálum
hófust innan ungmennafélags-
skaparins. Á tímabili ferðaðist
ég mikið um landiö á vegum
Ungmennasambands Islands,
þaö þótti mikilvægt að fá menn
á fundi. Ég var það sem nú
myndi vera kallað erindreki
sambandsins. Égfórlangarleið-
ir gangandi þegar ég var í þessu
starfi, t.d. gekk ég úr Fljótum í
Skagafirði heim í Kirkjuból á
útmánuðum 1940, nema hvað
að ég var ferjaður frá Reykja-
skóla yfir Hrútafjörðinn. Á
Suðurlandi fór ég lengst austur
í Mýrdal og fyrir norðan austur
á Tjörnes. Á þessu lærði ég
mikið í landafræði íslands. enda
eru slíkar ferðir mjög heppileg-
ar til þess."
En ekki einskoröaöir þú félags-
málaþátttöku þína við ung-
mennafélagshreyfinguna?
„Nei, ég var snemma orðinn
virkur í félagsskap framsókn-
armanna og hef vcrið á öllum
flokksþingum þcirrasíðan 1937.
Þannig að ég hef verið áhorfandi
að stjórnmálasögunni alllengi."
Þú hcfur skrifaö nokkuö uin
þau efni, t.d. mjög ítarlegan
ritdóm um ævisögu Olafs Thors
eftir Matthías Johannessen.
Hefurðu haldiö til haga miklu af
gögnuni og heimildum?
„Nei, ég hef verið draslari með
það. En hins vegar veit ég
nokkuð um hvar heimilda er að
leita. Nei, minninu treysti ég
með gát.
Ég get sagt þér sögu um það
hversu varasamt getur verið að
treysta minninu í blindni. Dr.
Gunnlaugur Þórðarson sagði
einhvern tíma í blaðagrein að
Halldór á Kirkjubóli hefði lagt
fram tiltekna tillögu um bindindis-
mál á flokksþingi framsóknar-
manna og hafði það að ég held
upp úr ævisögu Bernharðs Stef-
ánssonar. Satt að segja var ég
farinn að trúa þessu sjálfur og
hélt að ég hefði gert það í raun
og veru. En um síðir uppgötvaði
ég eftir að hafa kannað fundar-
gögn, að ég hafði hvergi komið
nálægt þeirri tillögu sem þeir
Gunnlaugur og Bernharður
kenndu mér."
Áhorfandi aö stjórnmálasög-
unni segir þú. Hvað ber hæst í
viðburðum sögunnar þann tíina
sem þú hcfur verið áhorfandi?
„Þar ber lýðveldisstofnunina
sjálfsagt hæst."
Og livaða stjórnmálamcnn
eru þér minnistæðastir frá þess-
um tínta?
„Þegar ég fór að starfa innan
Framsóknarflokksins voru þeir
Hermann og Eysteinn að koma
fram sem leiðtogar hans. Þeir
eru ógleymanlegir menn.
Þótt ég teldi alla tíð að ég
mæti Hermann mikils, þá fór
mér ekki að þykja vænt um
hann fyrr en eftir kjördæma-
breytinguna 1959, en eftir hana
jókst samstarf okkar til mikilla
muna. Hermann var fágætur
foringi þegar mikið lá við."
Ertu þá með eitthvað sérstakt
atvik í huga?
„Ég get nefnt sem dæmi,
þegar Framsóknarflokkurinn
var að gera upp við sig afstöð-
una til lýðveldisstofnunarinnar
á flokksþinginu 1941. Þá var
Jónas Jónsson frá Hriflu ennþá
formaöur flokksins. Hann var
hraðskilnaðarmaður sem kallað
var, hann vildi slíta sambandinu
við Dani þá strax. Hermann
vildi fara áhættuminni leiðina.
Hann vildi ekki slíta konungs-
sambandinu við Dani fyrr en
þau 25 ár væru liðin sem kveðið
var á um í sambandslögunum
frá 1918. Þau sjónarmið sem
Hermann túlkaði urðu ofan á
innan flokksins eins og reyndar
meðal þjóðarinnar eins og allir
vita nú. Svo voru auðvitað ýmsir.
ágætir íslendingar lögskilnaðar-
menn, en það er önnur saga."
Taliö berst að blaðamennsku
og Halldór segir frá því að á
árunurn 1946 til 1951 starfaði
hann við Tímann sem blaða-
maður. og náinn samstarfsmað-
ur Þórarins Þórarinssonar. Síð-
ustu þrjá mánuði ársins 1952
gegndi hann störfum Þórarins
sem þann tíma sat allsherjar-
þing Sameinuðu þjóðanna. Síð-
an lá leiðin aftur heim í Kirkju-
ból þar til fyrir 10 árum að þau
hjónin Halldór og Rebekka
fluttust til Reykjavíkur. Þá rit-
stýrði hann Sunnudagsblaði
Tímans í nokkrar vikur, eða þar
til það blað var lagt niður. Þá
gerðist hann starfsmaður Al-
þingis og er það ennþá.
„Upphaflega réðist ég til þess
verkefnis að aðstoða við vinnslu
alþingismannatals sem þá var á
lokastigi. Þcgar því verki lauk
gerðist ég þingvörður, fyrst í
Vonarstræti 12 en síðan í Þórs-
hamrí.
Alþingi er skemmtilegur
vinnustaður. Þingmenn eru
flestir þægilegir og skemmtilegir
nienn, þegar þeir gefa sér tíma.
En þeir eru mjög önnum kafnir
menn."
Og hvcrnig finnst þér þeim
hafa tekist upp?
„Það hefur sótt á huga minn
að undanförnu að launþega-
hreyfingin ætti að ráða kaup-
gjaldi í landinu einhliða. For-
ustumenn hennar myndu þá
e.t.v. átta sig á að það þarf að
taka tillit til ýmissa þátta þegar
launin eru ákveðin.
Stéttarfélögin hafa valdið og
eiga þá að hafa ábyrgðina líka.
Hvenær hefur nokkur farið vel
með vald ef því hefur ekki fylgt
ábyrgð?"