NT - 01.11.1985, Page 17

NT - 01.11.1985, Page 17
Föstudagur 1. nóvember 1985 17 Minnmg hjónanna í Sandhúsi Sigurveig Einarsdóttir og Hjálmar Kristjánsson Fædd 5. nóvembcr 1900 Dáin 10. ágúsl 1977 Fæddur 24. apríl 1890 Dáinn 28. ágúst 1985 Samferöamenn kveðja, hver eftir annan, og eru áöur en varir horfnir fyrir leiti. Hinir halda fram sem horfir, en aðeins um hríð, því að lokum gildir eitt lögmál fyrir alla. Hjálmar Kristjánsson fæddist í Sandhúsi í Brekkuþorpi í Mjóafirði 24. apríl 1890, næst elstur sex systkina. Foreldrar hans voru María Hjálmarsdóttir Hermannssonar bónda á Brekku og síðari konu hans, Jóhönnu Sveinsdóttur, og Lars Kristján Jónsson, ættaður úr Fljótsdal. Þau áttu heima í Sandhúsi til æviloka. Kristján var um hríð verslunarmaður hjá Konráð Hjálmarssyni mági sínum, en sótti annars bjargræði til sjávarins með smábúskap til stuðnings. Hjálmar óx upp með foreldr- um sínum og vandist þeim störf- um sem þá voru unnin þarna á sjávarbakkanum og á sjónum. Eg hygg að Hjálmar hafi notið dágóðrar barnafræðslu í Barna- skólanum í Brekkuþorpi. Skólagangan varð ekki lengri, langskólanám heyrði til undan- tekninga þar og þá. En Hjálmar var bókhneigður og las mikið alla tíð. Á yngri árum tók hann þátt í félagslífi eftir því sem tækifæri gáfust, t.d. í barna- stúku, ungmennafélagi og mál- fundafélagi. Fjögur af systkinum Hjálmars hleyptu heimdraganum fremur ung, stofnuðu eigin heimili og fluttu burt úr Mjóafirði þegar fram liðu stundir. Hjálmar og Svanbjörg systir hans dvöldu áfram í Sandhúsi með foreldr- um sínum - og móður sinni eftir að Kristján féll frá 1941. Svan- björg lést 1953. Fæddur 6. febrúar 1904 Dáinn 17. október 1985 Nýlega er fallinn frá, Jóhann Skaptason, fyrrverandi sýslu- maður Þingeyinga, 81 árs að aldri. Með Jóhanni er genginn maður sem hafði áhrif á um- hverfi sitt og skildi eftir sig djúp spor á lífsferli sínum. Farinn er gegn rnaður, sem setti svipmót á hvert verkefni, sem hann tók sér fyrir liendur. Maimgerðin var sérstæð, rammíslensk og dæmigerð fyrir mann sem hafði í heiðri viðhorf og mannkosti sem hafa reynst þjóðinni til heilla um gengnar aldir. Hann var ungmennafélagi á aldamóta- vísu. Maður þjóðlegra fram- fara, sem ætíð hugði að hinu forna og arfi liöins tíma. þegar áformuð voru nývirki. Merkast dæmi um þetta er Safnahúsið á Húsavík. Saman fór rækt við fornar dyggðir og framfarahugur um að búa safn- inu því besta sem krafist er um húsakynni og aðbúnað. Það er á engan hallað þótt sagt sé að Þingéyingar eigi þetta framtak Jóhanni Skaptasyni að þakka öðrum fremur. Safnahúsið með iátleysi sínu, ásamt hinni stíl- hreinu kirkju staðarins, gera Húsavík menningarlegri en ella. Safnahúsið er meira en fyrir Sigurveig Einarsdóttir var fædd á Hofi í Mjóafirði 5. nóvember 1900. Foreldrar hennar voru Jóhanna Sigurðar- dóttir Stefánssonar á Hánefs- stöðum og Sigríðar Vilhjálms- dóttur konu hans, og Einar Árnason Vilhjálmssonar á Hofi og Þórunnar Einarsdóttur konu hans. Voru þau systkinabörn. Þau Jóhanna og Einar eignuðust sextán böm og var Sigurveig næstelst systranna. Hofsheimil- ið var því næsta mannmargt á uppvaxtarárum Sigurveigar, lífsbjörg sótt jöfnum höndum til sjós og Iands við aðstæður sem þá þóttu sæmilegar. Móðir Sigurveigar var heilsu- veil síðustu árin sem hún lifði, en hún andaðist 1921. Vegna veikinda Jóhönnu hlutu elstu systurnar, Þórunn og Sigurveig, mjög að sinna heimilisstörfum á hinu mann- marga heimili þegar á barns- og unglingsárum sínum. Þórunn giftist ung og fluttist í annað byggðarlag. En Sigurveig varð í reynd bústýra á Hofi eftir fráfall móður sinnar - í tuttugu ár. Árið 1943 giftust þau Hjálmar og Sigurveig. Hann hafði þá búið með Maríu móður sinni í Sandhúsi sem fyrrgetur. Dvald- ist hún áfram með þeim hjónum og andaðist í hárri elli 1961. • Fleira fólk var og í vist með þeim fyrstu árin í Sandhúsi. Sigurveig og Hjálmar eignuð- ust eina dóttur, Maríu, sem búsett er í Neskaupstað, gift Róbert Jörgensen húsasmíða- meistara, og eiga þau þrjú börn. Sandhús var eitt af grasbýlun- um í Brekkuþorpinu, byggt 1886. Húsið stendur niðri við sjóinn og var túnið grætt upp í hlíðinni fyrir ofan og sléttað að miklum hluta. Það var erfitt til heyskapar vegna brattans en grasgefið, enda var fiskúrgang- ur óspart notaður við ræktun- ina, gaf af sér vel tvö kýrfóður. Búskapurinn var því verulegur augað. Það er vísir að mennta- setri Þingeyinga, en sá var draumur Jóhanns Skaptasonar. Það hefði verið mjög að skapi Jóhanns, að Jarðhitaháskóli Sameinuðu þjóðanna og Nor- ræna eldfjallastöðin fengju þar aðsetur vegna viðfangsefna í tengslum við lifandi kviku þing- eyskrar náttúru. Jóhann Skaptason átti ættir að rekja til þeirra þingeysku byggða, sem eru vestan Ljósa- vatnsskarðs. Honum var annt um þennan hluta Þingeyjar- þings og vildi í engu vægja um endurskoðun héraðsmarkanna andspænis Akureyri. Svo vel hélt hann á málum sínum, að ekki hvarflaði að vestanbyggða- mönnum að gerast þegnar yfir- valda á Akureyri, þótt þægi- legra væri um embættisþjón- ustu. Sjálfur rækti hann vel frændsemi sína í Grýtubakka- hreppi og sérlega við þá í Skarði. í landi Skarðs helgaði hann sér reit til skógræktar og átti í skógarlundinum snoturt sumarhús. Þennan stað valdi hann sér til dvalar öllum stundum. þegar embættisannir eða vetrarfærð hömluðu ekki og á meðan heilsan leyfði. Sýslunefndarstörfin voru Jó- hanni hugstæðari en sum önnur skyldustörf sýslumanna. Hann stuðningur fjölskyldunni eins og þá var búið. Hjálmar stundaði sjóinn frá ungum aldri, bæði á árabátum og opnum vélbátum. Voru þá um árabil vandalausir menn á sjónum með honum, aðkomnir eða úr sveitinni, og var Hjálmar formaðurinn. Árið 1963 brugðu þau Hjálm- ar og Sigurveig búi í Sandhúsi og fluttust til Norðfjarðar þar sem hann vann við fiskverkun meðan kraftar entust. Síðustu æviárin voru þau í skjóli dóttur sinnar og tengdasonar uns vist á sjúkrahúsi og elliheimili varð ekki umflúin. Heilsa Sigurveigar var ekki sterk þegar líða tók á ævina. Kjarkur hennar og létt lund oliu að maður veitti því litla athygli lengi vel. En síðustu árin urðu henni mjög erfið. - Hjálmar var ekki kvellisamur og lá ekki sjúkralegur fyrr en elli beygði hann. Bæði létust þau á Fjórð- ungssjúkrahúsinu í Neskaup- stað, Sigurveig 10. ágúst 1977 og Hjálmar 26. ágúst 1985 á 96. aldursári. Hjálmar Kristjánsson var hæglátur maður og femur hlé- drægur. Hann var hlýr í við- móti, glaðlegur og lumaði á léttri kímni, umræðuefni ekkert frekar bundið við bjástur hvers- dagsins, góður granni og átti ekki sökótt við aðra menn. Hjálmar var meðalmaður á hæð og fremur grannvaxinn. aldurinn barhann vel, hélt sjón og heyrn og fullum sönsum þótt kæmi fram á 10. tuginn. Mér fannst hann fallegur gamall maður og þótti gott til hans að koma þá sjaldan fundum bar saman eftir að hann var sestur um kyrrt. í síðasta skipti hitti ég hann á sjúkrastofu um jólaleytið í fyrra rúmfastan - og orðinn næsta þróttlítill. Var honum þá ríkast í huga, að mér virtis, hversu gott væri þar að vera á sjúkrahúsinu, og hve vel væri að stýrði sýslunefndum Þingeyjar- sýslna með skörungsskap og vildi í engu víkja frá því hlut- verki. að þær væru héraðsvett- vangur hinna ólíklegustu mál- efna, er komu upp í sýslunum. Hann hlutaðist til um að Þing- eyjarsýslur og Húsavíkurkaup- staður gæfu út sameiginlega ár- bók fyrir héraðið í heild. Þetta var víðkunnugt annálarit og menningarsögulegt safnrit. Sýslumaður átti stóran þátt í þeirri breiðu samstöðu, sem náðist um stækkun sjúkrahúss- ins á Húsavík. Honum var annt um Laugar í Reykjadai og taldi Þingeyinga setja niður, ef hér- aðsskólinn yrði afhentur ríkinu. Slík var málafylgja hans, að skólinn var ekki afhentur með- an hann gegndi starfi oddvita sýslunefndar. Jóhann braut upp á mörgum málum í sýslunefnd og má þar nefna orkumálin. í samstarfi honum búið og um hann hugsað. - Mér þötti þetta næsta lýsandi fyrir lífshlaup og lífsvið- horf þessa aldurhnigna frænda míns. Sigurveig Einarsdóttir var vel á sig komin, frjálsleg og glaðvær og röskleg til orðs og æðis. Hjálpsöm var hún við nágranna og hrókur alls fagnaðar í kunn- ingjahópi, aufúsugestur hvar sem hún kom því fjörið og glaðværðin fylgdi henni. Mis- viðri lífsins breyttu þessu lítið. Árin heima á Hofi urðu Sigur- veigu mikill reynslutími. Móðir hennar dó frá ungum börnum. Fimm hinna sextán systkina dóu á barnsaldri. Og þegar hún enn var ung stúlka tók lungnabólgan fjóra bræður hennar, kornunga myndar- og mannkostamenn. Veit enginn hvað innra gerist við slíkar kringumstæður þótt óbreytt virðist á yfirborði. Þrátt fyrir húsmóðurstörfin á Hofi var það ósjaldan að Veiga hljóp undir bagga með móður- systur sinni og móður minni, ef hún var lasin eða eitthvað sér- stakt um að vera. Enn minnist ég þeirra stunda með gleði og lilýju, enda var henni einkar lagið að umgangast börn og Iaða þau að sér. Sigurveig var vel gefin, söngv- in eins og fólk hennar flest og tók fullan þátt í óbrotnu félags- og skemmtanalífi sveitunganna, reiðubúin að leggja sitt af mörkum, einnig á þeirn vett- vangi. Sannleikurinn er sá að þjón- usta varð í ríkum mæli hlutskipti Sigurveigar frændkonu minnar. Þess nutu heimili hennar bæði í ríkum mæli og raunar einnig frændur og nágrannar eftir því sem til vannst. Þingeyjarsýslu og Húsavíkur- kaupstaðar var haldinn fundur um að vekja athygli stjórnvalda á virkjun Jökulsár á Fjöllum og stóriðju á Norðurlandi. Sýslu- maður var einn þeirra manna, sem skipaðir voru í orkumála- nefnd á sameiginlegum fundi Austfirðinga og Norðlendinga 1962, til að vinna að virkjun Jökulsár á Fjöllum. Bæði í sýslunefnd og á fjórðungsþing- um braut hann upp á þeirri tillögu, að orkuvinnslufyrirtæk- in greiddu orkugjald þeim byggðarlögum. sem létu í té fallvötnin og jarðhitann. Ljóst er, að ef þessi hugmynd hefði komið til framkvæmda að hvorki hefði komið til Laxár- deilu eða Blöndudeilu. Sýslumaður var náttúru- verndarmaður, en fyrst og fremst hagsmunagæslumaður sinna byggða. Með þessu hugar- fari réðist hann í það ófæruverk að leysa Laxárvirkjunardeiluna á sínum tíma. En þar réðu ferðinni á báða bóga menn sem ekki hirtu um leikslokin og afleiðingar þeirra. Það var fjarri Jóhanni Skaptasyni að hallast að öfgum í málameðferð og það var ekki við hann að sakast um hvernigfórogþaðöllum í óhág. Tengsl Jóhanns Skaptasonar við landið og söguna mörkuðu viðhorf hans öðru fremur. Hann beitti sér fyrir, í sýsiunefnd Suður-Þingeyjarsýslu, að sýslan fengi yfirráð yfir hinum forna þingstað Þingey á Skjálfanda- fljóti. Þar hugðist hann endur- Þótt Hjálmar og Sigurveig byggju síðustu æviárin í Nes- kaupstað, þá hugsa ég ætíð til þeirra sem sveitunga, enda varð samfylgdin löng. Mun ég ekki einn um það gamaila Mjófirð- inga að minnast þeirra við vega- mótin þakklátum huga: Vilhjálmur á Brekku. Bróðir minn, Hjálmar Jóh- ann Kristjánsson, andaðist um klukkan 10 að kvöldi mánudags- ins 26. ágúst síðastiiðinn. Að sögn var andlát hans friðsælt og rólegt eins og ævi hans öll. Einkadóttir hans og konu hans Sigurveigar var hjá föður sínum stundu fyrir andlát hans. Hún var honum dótturlega hlý og nærgætin. Nú var löngu lífi hans lokið og hvíldin að líkindum kærkomin. Síður hryggðarefni. Hjálmar fermdist 1904 og þá þegar talinn í liópi fulltíða manna. Á heimili foreldra okkar var ekki auður, heldur ekki fátækt. allir, sex börn og foreldrar, alls átta manns, fengu sitt daglega brauð og klæðnað. Faðirinn, Lars Kristján Jónsson, starfaði við verslun mágs síns Konráðs Hjálmars- sonar. Menntun hafði hann hlotið á lýðháskóla í Noregi í þrjú ár auk fræðslu heima áður. Var hann því flestum færari til skrifstofustarfa. Hann varprúð- menni í umgengni, starfsamur og fáskiptinn um annarra hagi, vinsæll. - Móðirin, María Hjálmarsdóttir, var rausnar- kona eins og hún átti ætt til, mikil húsmóðir og hannyrða- kona. Það var gott að alast upp í rcisa einskonar þingstað og samkomustað allra Þingeyinga. Leitt er að þessi hugmynd skuli enn ekki hafa komist í framkvæmd. Þetta er verkefni nýrra forystumanna í Þingeyjar- þingi. Leiðir okkar Jóhanns Skapta- sonar lágu saman eftir að ég réðist sem bæjarstjóri til Húsa- víkur 1958. Með okkur tókst góð vinátta, sem hélst alla rnína tíð á Húsavík. Við höfðum eðli- lega mikið saman að sælda vegna starfa okkar. Á þeirri tíð var Húsavík að vakna af dvala eftir kyrrstöðutíma og var að breytast úr sjávarþorpi, þar sem ■ þorri verkfærra manna sótti at- vinnu sína á vertíðar og síld og yfir í bæ með vaxandi aflabrögð á heimamiðum, vetrarútgerð og vinnu í fiskiðjuverinu allt árið. Þá tíðkaðist sá háttur að bæirnir önnuðust lögreglukostnaðinn og jafnvel bæjarstjórnin ákvað tölu lögregluþjóna. ennfremur hverjir gegndu þeim störfum. Þaðkom afsjálfuséraðbæjar- stjórnin var treg að sinna kröf- um tfmans. Allt fór þetta vel að lokum. Lögregluþjónum var fjölgað. Keyptur lögreglubíll. Byggð fangageymsla og lög- regluvarðstöð. Þau voru öfá málin, sem við þurftum að takst á um og leysa okkar í milli. Jóhann var fálátui og óádeilinn, en þeim mur þyngri í málafylgju ef honum fannst sér væri misboðið. Hann kom ætíð til dyranna eins og hann var klæddur, sanngjarn og skjóli þessara foreldra, því þau létu sér sannarlega annt um börn og heimili. Árslaun föðurins voru 800 krónur og þótti móðurinni erfitt að fæða og klæða átta manns af þeirriupphæð. Rak þetta hana á fund Konráðs kaupmanns bróð- ur síns, og leitaðist við að hressa upp á skilning hans. Það bar þann árangur að launin hækk- uðu úr 800 krónum í 900. Að skömminni til skárra. Þegar Hjálmar var fermdur þótti sjálfsagt að hann hæfist handa sem fullorðinn maður. Var honum ætlað að vera for- maður á skektuhorni og fenginn háseti á ellefta ári. f þrettán vor, sumur og haust réru bræð- urnir saman. Aldrei var styggð- aryrði sagt til hins magnlitla háseta, sem efldist þó er lengur leið. - Oft minnist ég góðra stunda þessi ár. Afli jókst og hagur heimilisins batnaði. Þannig vann Hjálmar æskuheimilinu í áratugi. Og þegar foreldrar okkar hættu búskap, þreytt og ellibeygð, bjó hann áfram í Sandhúsi. Mér kemur í hug ein af heilræðavís- um Hallgríms Péturssonar, sálmaskáldsins kunna: Foreldrum þínum þéna af dyggð, það má gæfu veita. Varastu þeim að veita styggð viljirðu gott barn heita. Vissulega breytti Hjálmar, sjálfrátt eða ósjálfrátt, sam- kvæmt þessum orðum sálma- skáldsins. Árið 1943 giftust þau Hjálmar og Sigurveig Einarsdóttir Árna- sonar bónda á Hofi í Mjóafirði. Þau eignuðust dóttur sem hlaut nafn ömmu sinnar, Maríu Hjálmarsdóttur frá Brekku. Hún er vel gift og eiga þau hjón tvær dætur og einn son. Heimili þessarar dóttur Hjálmars Jó- lianns bróður míns og manns hennar Róberts er skammt frá sjúkrahúsinu í Neskaupstað, þar sem hann dvaldist að síðustu og gladdist af nærveru ástvina. Hjálmar var jarðsunginn frá Norðfjarðarkirkju3. september og hvflir við hlið konu sinnar sem dó 1977. Vertu svo blessað- ur bróðir og fyrrum í æsku starfsfélagi. Gísli Kristjánsson, frá Mjóafirði. réttlátur, en var ekki miskunn- samur við þá sem sviku lit í samskiptum við aðra. Jóhann var seinn til dóma og gat verið erfiður þeim, sem beittu laga- staf til að ná fram vilja sínum til að hnekkja á sanngjörnum málstað þeirra er minna máttu sín. Mér er það kunnugt að réttsýni hans og gott hjartalag var sterkara þegar á reyndi. Ég vil þakka drengilegan stuðning í störfum mínum og á nýjum vettvangi og áhuga hans fyrir málefnum Fjórðungssam- bands Norðlendinga.- Þingeyingar kvöddu hinn látna sýslumann sinn í Húsavík- urkirkju, laugardaginn 26. október. Jóhann Skaptason var borinn til hinstu hvíldar í Laufási þennan sama dag. Þar er fegurst útsýni á þingeyskri grund við Eyjafjörð. Laufás var sóknarkirkja þeirra frænda í Skarði. Áskell Einarsson. Afmælis- og minningargreinar Þeim, sem óska birtingar á afmælis- og eða minningargreinum í blaðinu, er bent á, að þær þurfa að berast a.m.k. tveim dögum fyrir birtingardag. Þær þurfa að Véra vélritaðar. Jóhann Skaptason fyrrverandi sýslumaður Húsavík

x

NT

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: NT
https://timarit.is/publication/305

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.