NT - 16.11.1985, Blaðsíða 9

andlega eða líkamlega haml-
aðir.“ Pessi skýrgreining kallar
strax á nýjar orðaskýringar,
fyrst og fremst það hvað það
merkir nákvaemlega að vera
„hamlaður" andlega eða lík-
amlega.
Þetta orðalag er þannig að
það gefur tilefni til mjög rúmr-
ar túlkunar og sennilega miklu
rýmri túlkunar en löggjafinn
ætlaðist til. Á ráðstefnunni um
atvinnumál fatlaðra kom það
álit fram hjá ágætum lögfræð-
ingi að það sé „stór hópur
íslendinga sem telja má til
fatlaðra, að öllum líkindum
um 35 þús. manns". Þá verður
manni á að spyrja: Er það
hugsanlegt að 35 þús. íslend-
um málefni fatlaðra af raun-
sæi? Leiðir sh'k lagatúlkun til
raunsærrar lagaframkvæmdar?
Ég er efins um það. Fyrir mína
parta held ég að það sé undir-
stöðuatriði í sambandi við mál-
efni fatlaðra að um þau sé
fjallað af raunsæi og bjartsýni
og svo kreddulaust sem verða
má. Ég sé enga ástæðu til - og
tel reyndar málinu í heild til
óþurftar að gera úr þessu nauð-
synlega réttlætismáli slíkt yfir-
þyrmandi stórverkefni að
mönnum fallist hendur við að
fást við það og ráða fram úr því
á skynsamlegan hátt. Er ekki
kjarni málsins sá að átta sig á
hversu margir eru hjálparþurfi
vegna fötlunar, því ljóst er af
almennri skynsemi, aðfjöldinn
allur af fötluðu fólki (í víðasta
skilningi) hefur vilja, færni og
menntun, þ.e. starfskunnáttu,
til þess að sjá sér farborða og
er ekki upp á neinar félagslegar
ráðstafanir komið.
Afstætt hugtak
„Einsdæmin eru verst“ segir
í fornum bókum, og enginn
þarf að óttast það að ég ætli að
leysa félagsleg vandamál með
prédikunum, sem hafa að út-
leggingarefni persónuleg for-
dæmi einstakra manna og
kvenna, hvort sem það væri
Helen Keller eða Franklin D.
Roosevelt, þ.e. fordæmi sem
ekki hafa neitt almennt gildi.
Miklu fremur vil ég vara við
„Fyrir mína parta held ég að það sé undir-
stöðuatriði í sambandi við málefni fatlaðra
að um þau sé fjallað af raunsæi og bjart-
sýni og svo kreddulaust sem verða má.“
ingar séu „fatlaðir“, þ.e.
„hamlaðir" andlega og líkam-
lega? Er það hugsanlegt að
14-15 hundraðshlutar af þjóð-
inni séu þannig á sig komnir að
vera andlega og líkamlega
hamlaðir?
Kjarni málsins
Nú má vel vera að með
rúmri túlkun á lagagreinum
megi komast að slíkri niður-
stöðu. En er hér verið að fjalla
slíkum einhliða prédikunum.
Fram hjá hinu verður þó ekki
gengið að um ógnir fötlunar
(og þar á ég ekki síst við
líkamlega fötlun) fer eftir að-
stæðum hvers og eins og þær
eru engin föst, óumbreytanleg
stærð. Þótt hvers kyns fötlun
sé að sjálfsögðu alltaf til rauna
þeim, sem fyrir henni verður,
þá er ekki þar með sagt að öll
fötlun geri hvern sem í hlut á
að félagslegu vandamáli.
Laugardagur 16. nóvember 1985 9
Góður Guðbergur
Ef slík afstaða á að ráða við
framkvæmd laga um málefni
fatlaðra - ekki síst hvað varðar
atvinnumál fatlaðra - þá er
hætt við að lögin verði aldrei
framkvæmd þannig að þeir fái
notið þeirra, sem helst var til
ætlast, heldur endi þessi
starfsemi á einhvers konar
blindingsleik starfsmanna fé-
iagsmálaþjónustunnar í leit að
nýjum og nýjum vandamálum,
sem gæti reyndar lyktað með
því að sérfræðingarnir færu að
„búa til“ vandamál í stað þess
að leysa þau vandamál sem við
blasa.
Hverjir eru
hjálparþurfi?
Lögum um málefni fatlaðra
er auðvitað ætlað að finna
leiðir til þess að leysa vandmál
þeirra fötluðu einstaklinga,
sem raunverulega eru hjálpar-
þurfi. Slíkir einstaklingar eru
svo margir og vandamál þeirra
svo margvísleg og fjölþætt að
það er ærið verkefni að fást við
þau eins og þau liggja fyrir.
Pessi vandamál eru flókin
vegna þess að þau eru miklu
fremur einstaklingsbundin en
að þau séu stöðluð eftir fræði-
legu flokkunarkerfi. Og sumir,
kannske margir, fatlaðir menn
eiga ekki við nein sérstök
vandamál að stíða yfirleitt,
a.m.k. ekki endilega þess hátt-
ar vandamál sem opinberri fé-
lagsþjónustu er ætlað að leysa.
Þeir heyra því tæpast í reynd
undir lögin nr. 41/1983.
Raunsæi og bjartsýni
Atvinnumál fatlaðra er sér-
stakt vandamál, sem brýnt er
að leggja sig fram um að leysa.
Að lausn þess verður að vinna
af raunsæi og bjartsýni. Það
hefur komið mjög skýrt í ljós
að flestir, sem eiga við fötlun
að stríða, hafa mikla löngun til
að vinna og taka þátt í störfum
eins og fullgildir þjóðfélags-
þegnar. Það er auk þess óum-
deildur réttur hvers manns á
hendur samfélaginu að hann
fái starf við sitt hæfi. Þess
vegna ber löggjafa og fram-
kvæmdavaldi að haga þannig
lögum og lagaframkvæmd að
slíkur réttur komi fram í verki.
Að mínum dómi er þetta hægt,
ef rétt er að staðið. Ég tel auk
þess að sveitarfélögin hafi hér
miklu hlutverki að gegna, enda
hafa allmörg þeirra þegar lagt
grunn að því að inna slíkt
hlutverk af hendi.
Ingvar Gíslason
Hermann Másson
Froskmaðurinn
Forlagið, 1985
■ Þessi bók setur ritdómara í
töluverðan vanda. Hún er
eignuð manni sem nefndur er
Hermann Másson, og á kápu
er hann sagður fæddur í Sand-
gerði 1959, kynntur sem frosk-
maður sjálfur og eigi það afrek
rétt óunnið að koma á fyrsta
froskmannasafaríi í heiminum
með því að skipuleggja hóps-
und froskmanna frá Skotlandi
til íslands. En við hliðina á
þessu er hins vegar andlits-
mynd sem engin leið er að sjá
annað en sé af Guðbergi
Bergssyni rithöfundi ungum.
Hermann Másson rithöfund
og froskmannasafarí hans hef
ég aldrei heyrt minnst á fyrr,
og líka þykir mér grunsamlega
lítið byrjandahandbragð á
þessu verki, heldur beri öll
bókin þess merki að vera skrif-
uð af þjálfuðum rithöfundi. Pá
minnist ég þess að Hermann er
nafn á sögupersónu sem víða
hefur komið við í verkum Guð-
bergs Bergssonar, allt frá Tóm-
asi Jónssyni metsölubók, ef ég
kann rétt að muna. Frásagnar-
aðferðin og hugmyndaflugið í
bókinni minnir mig líka veru-
lega mikið á Guðberg.
Ég þori að vísu ekki að
leggja fræðimannsheiður minn
að veði fyrir því að Guðbergur
hafi fært þessa bók í letur. Til
þess skortir mig allar þær heim-
ildir sem veita beina vitneskju.
En ég held að ég láti mig þó
hafa það að eigna Guðbergi
það að vera a.m.k. skrásetjari
þessa verks. Ég treysti því að
fari ég þar með rangt mál verði
það leiðrétt hér í blaðinu af
hlutaðeigandi aðilum.
Það er líka sannast sagna að
sé Hermann Másson raunveru-
legur rithöfundur þá er hann
undir svo gífurlega sterkum
áhrifum frá verkum Guðbergs
Bergssonar að naumast er hægt
að telja hann sjálfstæðan í
skrifum sínum. Ef það er hins
vegar svo sem sýnast má að hér
hafi Hermann sögupersóna
tekið upp á þeim óskunda að
fara sjálfur að skrifa, þá er það
listilega til fundið og raunar
svo sem ekki í fysta skiptið
sem sögupersóna tekur völdin
af höfundi sínum. Þá er það
eitthvað í áttina við það sem
Tómas Guðmundsson lýsti hér
um árið að gerðist þegar
„pennar skrifa meira/en penn-
um ætti að líðast".
En það sem Hermann Más-
son fæst við í verki sínu er þó
alls ekki fyrst og fremst frosk-
köfun. Þetta er síður en svo
nokkur handbók eða kennslu-
bók í þeim fræðum. Sagan
gerist í sjávarþorpi, líklega hér
suður með sjó, og megin-
þráðurinn byggist á því að
iroskmaðurinn hittir hafmeyju
sem vill fá hann til sín og hótar
að leggja sjávarútveg lands-
manna í rúst að öðrum kosti.
Og þessu byrjar hún raunar
á nteð því að IJækja netatrossur
í skrúfum fiskibáta í heima-
þorpi froskmannsins. Merki-
legt nokk þá gerir hún þetta
mjög skipulega eftir bátastærð-
um, og raunar líka eftir pólit-
ískum skoðunum skipstjór-
anna. Þetta vekur vitaskuld
strax grunsemdir í þorpinu um
að hér séu Rússar á feröinni
með dvergkafbáta og ætli að
eyðileggja sjávarútveg þjóðar-
innar. Þessu linnir ekki fyrr en
froskmaðurinn fer út með bát-
unum, en þá steinhættir þaðog
er engin skýring gefin á því í
bókinni. Er þaö dálítill veik-
leiki á frásögninni.
En þetta er þó góð saga, og
eins og í öllum góðum sögum
þá leynist hér ýmislegt undir
yfirborðinu. Raunar gegnir
hafmeyjan litlu beinu hlutverki
í sögunni og lýsingin á henni
”sem persónu er langtífrá nokk-
urt meginatriði. Froskmaður-
inn sjálfur er miklu veigameiri
persóna, og raunar eiginkona
hans ekki síður. En meginatr-
iðið er það að sagan fjallar
kannski fyrst og fremst urn
leynda drauma og þrár karl-
manns sem er að byrja að
eldast og finnur að tekið er að
fyrnast yfir ástarbrímann með
eiginkonunni. Og á þessu er
hert með góðri lýsingu á öldr-
uðum föður froskmannsins
sem er hvarvetna nálægur
söguna í gegn líkt og kór í
grísku leikriti.
Með öðrum orðum er haf-
meyjan tákn fyrir þetta, eða
eins og hún orðar það sjálf þá
er hún „sú óuppfyllta ósk sern
hægt er að lifa í sátt við eins og
hún hefði ræst“ (bls. 67). Líka
lýsir froskmaðurinn þessu
sjálfur er hann segir að „á
vissum aldri finna allir karl-
menn hafmeyjuna í sér“ og
„það er ekki fyrr en eftir langt
hjónaband að maður finnur
óljóst fyrir hafmeyjunni“ (bls.
105).
Hér væri auðvelt að halda
áfram og leggja út af þessu um
drauma íslenskra karlmanna,
og ekki síst sjómanna, um
fagrar dýrðarverur af hinu kyn-
inu um aldir, en öllu slíku skal
þó haldið innan marka hér.
Aðeins skal þess getið að í
viðtali við Hermann Másson
sem birtist í Helgarpóstinum
um daginn (var það tilviljun að
á sörnu síðu var grein eftir
Guðberg Bergsson?), gaf hann
nokkrar ábendingar um túlkun
sögunnar. Þar var því lýst að
leitin að hugsjóninni geti kom-
ið frain með ýmsu móti, og að
sjómaðurinn eigi sér haf-
meyju, Iíkt og bóndinn eigi
huldukonu og stjórnmála-
maðurinn fjallkonu.
Þótt hér sé greinilegur leikur
á ferðinni fer hitt ekki á milli
mála að eftir þessum nótum
felst töluverður boðskapur í
sögunni. Hér er verið lýsa
vandamáli karlmanns sem
vaknar upp við að hann er að
verða miðaldra, er að missa af
strætisvagninum í ástamálum
og byrjað er að halla undan
fæti á leiðinni til elli og grafar.
Lausn sögunnar skal ekki rakin
hér,en hafmeyjan er þó ekki
annað en tákn um þann draum
sem maðurinn á innra með sér
og notar sem flóttaleið frá
þessum raunkalda veruleika.
Eysteinn Sigurðsson
mál og segja fréttir af pólitísk-
um vettvangi.
Frétt frá Alþingi
En látum þessum siðferðis-
þönkum lokið. Snúum okkur
beint að nýlegri frétt frá Al-
þingi.
Fjölmiðlar gerðu mikið úr
því í fréttum sínum nú í vik-
unni að fundir í deildum Al-
þingis hefðu gengið treglega
einn tiltekinn dag, þ.e. á
mánudaginn. Sagt var að efri
deild hefði ekki getað starfað
vegna verkefnaskorts og í
neðri deild hefði orðið að ljúka
fundi hálftíma fyrr en ætlað
var vegna mannfæðar. Ekki er
gott til afspurnar ef að Alþingi
gerir mikið að því að vinna
með þessum hætti. En það er
jafn slæmt ef þessi frétt leiðir
til þess að almenningur fær
það á tilfinninguna að svona
„séu“ vinnubrögðin á Alþingi.
Stimpilklukka?
Þeir sem fylgjast með störf-
um Alþingis og þekkja þar
sæmilega til, munu ekki telja
það mestan ókost á þinginu að
þar séu ekki haldnir fundir
reglulega og nokkurn veginn
skammlaust. Það er ekki mest-
ur ljóður á alþingismönnum og
ráðherrum að þeir sæki illa
þingfundi. Það er ástæða til að
hafa áhyggjur af ýmsu öðru í
fari og háttalagi stjórnmála-
manna. Sannleikurinn er sá,
að Alþingi getur ekki unnið
eftir stimpilklukku. Alþingi er
ekki verksmiðja og störf Al-
þingis og alþingismanna verða
aldrei skipulögð eftir forskrift-
um frá Stjórnunarfélaginu eða
verkstjóranámskeiðum Iðn-
tæknistofnunar. Aðstöðu
þingmanna og skyldum, að
ekki sé minnst á ráðherrana,
er þannig háttað að jafnvel á
auglýstum þingfundartímum
getur eitthvað það komið fyrir
sem krefst þess að þingmenn
og ráðherrar - einn eða fleiri -
séu neyddir tii að vera lausir
við í þinghúsinu. Þetta er göm-
ul og ný reynsla og er þekkt í
öllum þjóðþingum heims.
Þetta sakar stjórnmálalífið í
landinu eða þingstörfin yfir-
leitt ekki nokkurn skapaðan
hlut.
starfsvettvangur stjórnmála-
manna hefur sína sérstöðu,
sem ekki verður jafnað við
atvinnufyrirtæki eða embættis-
stofnanir, sem eðlilegt er að
reka eftir stjórnunarformúlum
og nákvæmri reglu um vinnu-
tíma og starfsaðferðir. Sann-
leikurinn er sá að Alþingi er
• mjög lifandi og lífræn stofnun.
Alþingi er ekkert dauft og
sísljótt embættisbákn, sem
lokar að sér og pukrast með
það sem það er að gera. Al-
þingi leynir því ekki hvernig
það er fyrirkallað í það og það
sinn. Stundum er það fjör-
mikið og athafnasamt - vinnur
myrkranna á milli - stundum
er það þreytt og dálítið dapur-
legt, - sem sagt eins og lifandi
manneskja, en ekki eins og
staðlað vélmenni „Made in
Japan“, þessi líka unaðslegi
„persónuleiki" sem fútúrista
frjálshyggjunnar dreymir um
og allan vanda á að leysa í
þjóðfélaginu.
En undir það skal tekið, sem
almenningur krefst, að Alþingi
sé virk stofnun og alþingis-
menn tali þannig og vinni
þannig að þeim sé trúað og
treyst.
Gestur í Vík.
Sérstaða Alþingis
Alþingi sem stofnun og