NT - 08.12.1985, Blaðsíða 21

NT Sunnudagur8. desember 2 1
viö fólk úr Rangárvalla- og Arnessýsl-
um, sem í æsku sinni upplifði sjálft
að vera boðið upp, eða öllu heldur
niður, og vera ráðstafað til lægstbjóð-
enda.
Sumum fullorðnum þótti ég kjaftfor
krakki. Ég lét engan eiga hjá mér, tók
því ekki þegjandi þegar verið var að
hnýta í foreldra mína og systkini. Fólk
átti ekki í vandræðum með að finna
efni í niðurlægjandi athugasemdir.
Allir hafa kannski gott af að kynnast
fátækt einhvern tíma á ævi sinni. En
hún má aldrei verða langvarandi. Sá
sem lengi þarf aö búa við kröpp kjör
bíður alltaf tjón á sálu sinni. Það er
mín skoðun, mér er sama hvað aðrir
segja.
I rauninni skil ég ekki hvernig móðir
mín komst í gegnum þetta óhemju
erfiða líf. Ég held það hafi verið henn-
ar sterka og óbifandi trú sem bjargaði
henni, ásamt því hvað hún var ótrú-
lega glaðlynd. Hún hló ekki minna en
við krakkarnir, lærði alla nýjustu
danslagatextana eins og við og steig
oft dansspor við sjálfa sig eftir að við
fengum útvarp.
En hún átti margar sárar stundir.
Henni þótti til dæmis afar erfitt að
þurfa að láta eitthvert okkar frá sér,
einkum ef barnið var farið að stálpast.
Oft var lagt hart að henni. Yngri syst-
kini mín þóttu falleg og efnileg og þó
nokkuð oft bauðst fólk til að taka eitt-
hvert þeirra í fóstur. Hópurinn var svo
stór.
Þegar hún færðist undan slíkum til-
boðum stóðum við eldri systkinin með
henni, því yngri systkinin urðu líka
börnin okkar.
Ég man, að einu sinni var hún mikið
beðin um litlu systur mína, þjóð-
sagnapersónuna hana Eyju.
Mamma gat ekki hugsaö sér að
missa hana, og við systkinin biöum í
kvíða og ofvæni eftir því hvort sú yrði
raunin á. Vinkona mömmu gerði sér
sérstaka ferð til okkar í því skyni að
tala um fyrir henni. Ég var vitanlega á
vappi í kring. Alltfrá þvi að ég, sex ára
gömul, varð elsta stelpan á heimilinu
hafði ég sterka verndartilfinningu
gagnvart móður minni. Svo mátti ég
heldur ekki til þess hugsa að Eyja færi
burt.
Vinkonan talaði lengi og mikið.
Þegar hún varð að horfast í augu við
að henni hafði mistekist að telja
mömmu hughvarf sneri hún snúðugt
til dyra og hreytti út úr sér um leið:
„Þeim er ekki viðbjargandi, sem býöst
hjálpin, en þiggja hana ekki.“
Eftir næstum sextíu ár man ég
greinilega hyldjúpan sársaukann í
rödd mömmu, þegar hún svaraði:
„Það er sama hvað fátækur maður er,
tilfinningar verða aldrei teknar frá
manni.“
Aftur á móti man ég ekki, hvort það
var í þetta skipti eða eitthvert annað
álíka, sem ég hljóp út úr bænum í
ógurlegri hugaræsing. Úti var hvass-
viðri og kalt, en ég hljóp og hljóp
þangaö til fæturnir gátu ekki borið mig
lengur. Örmagna datt ég niður og
öskraði upp i vindinn: „Ég skalalltaf,
alltaf berjast móti fátæktinni. “
Kannski hef ég, þó ung væri, fundið
á mér, að menntun væri gott vopn í
bardagann. Aö minnsta kosti grenjaði
ég mig inn i barnaskólann níu ára
gömul. Ég átti ekki að byrja fyrr en tíu
ára, en grét svo mikið að foreldrar
mínir héldu að ég væri að verða
hættulega veik af ekka.
Fyrstu tvö skólaárin min var kennt i
stofu á einum bænum á Efri-Steins-
mýri, það þriðja á bæ á Syðri-Steins-
mýri, sjö til átta vikur á hverjum vetri.
Það var ætlast til, að við Bjarnfreðs-
krakkarnir stæðum okkur vel. Því þótt
pabbi væri fátækur, var hann óum-
deilanlega gáfaður. Um það efaðist
enginn. En ég er hrædd um, að þessi
kvöö hafi orðið sumum systkinum
mínum nokkuð þungbær.
Annars lærðum við talsvert heima.
Pabbi lét okkur skrifa stíla, gerði þá
sjálfur fyrstu línurnar með sinni fall-
egu rithendi, og lét okkur halda áfram.
Hann lagði áherslu á, að við legöum
okkur eftir fallegu máli. Og það var
mikið talað um bækur. Ýmist voru
þær fengnar að láni eða bræður mínir
komu með þær heim, eftir að þeir
voru farnir að fara í verið. Bækurnar
gengu frá einum til annars, eða þær
voru lesnar upphátt, og síðan voru
þær rökræddar endalaust.
Hver sögupersóna átti yfirleitt sinn
aðdáanda í fjölskyldunni. Þaö vartek-
ist á af mikilli orðgnótt. Mikið skelfing
gátum við verið mælsk! Ef það fór að
verða heldur heitt í kolunum varð
alltaf einhver til að sjá skoplegu hlið-
ina á umræðunum. Þessar kvöld-
stundir enduðu oftast með almennum
hlátri - og eru einhverjar skemmtileg-
ustu endurminningar bernsku
minnar.
Ein var sú persóna, sem sagði okk-
ur krökkunum margar sögur. Það var
hún „Guddaokkar allra“.
Gudda var uppeldissystir föður
míns. Hún giftist aldrei og eignaðist
aldrei börn. Á vetrum var hún vinnu-
kona hjá stöndugu fólki í Vestmanna-
eyjum, en á vorin kom hún ævinlega
til okkar með Skaftfellingi, færði okkur
gjafir, einkum notuð föt af húsbænd-
um sínum og börnum þeirra, og svo
vann hún okkur kauplaust fram yfir
slátt.
Gudda var fjarska starfsöm. Vinna
og aftur vinna, það var hennar æðsta
boðorð. Bókalestur var í hennar aug-
um algjör tímasóun. En þegar hún
þurfti að fá okkur krakkana til að gera
eitthvað, sem okkur leiddist, til dæmis
sauma skóleppa úr gömlum flíkum,
átti hún það til að segja okkur heilu
skáldsögurnar. Hún kunni þær utan
aö og lék allar persónurnar, svo þær
urðu Ijóslifandi fyrirokkur. Ógleyman-
legust varð Kapítóla, aðalhetjan í
reyfara, sem náði feikivinsældum á
þessum árum. Kapítóla var kjarkmikil
og kunni ekki að hræðast, fór eigin
leiðir og stóð uppi í hárinu á öllum, þar
á meðal Svarta Dónald, sem var
skúrkurinn í sögunni.
Þetta var uppáhaldssaga mömmu,
og fyrsta gjöfin, sem Eyja systir keypti
handa henni, eftir að hún var farin að
„þéna“ sem vinnukona.
Gudda var einhver gjafmildasta
manneskja, sem ég hef þekkt á æv-
inni, enda dó hún sem öreigi. En hún
lét engan vaöa ofan í sig. Henni
fannst til dæmis fargjaldið frá Vík að
Kirkjubæjarklaustri of hátt, svo hún
borgaði bara það, sem henni sjálfri
sýndist - og komst upp með það.
Um skólagöngu mína er þaö nánar
að segja, að fjórða árið fylgdi ég
kennslukonunni minni út í næstu
sveit, Landbrotið. Á Þykkvabæ í
Landbroti var skólahús, viðbyggt við
íbúðarhús hjónanna Þórarins Helga-
sonar og Halldóru Eyjólfsdóttur. Þau
leyfðu mér að búa hjá sér, vitaskuld
endurgjaldslaust, og voru mérfjarska
góð.
Þarna kynntist ég fyrst þessu
merkilega fyrirbæri, sem kallað er
rafmagn. í Þykkvabæ var fyrsta heim-
ilisrafstöð sýslunnar, smíðuð af
Bjarna í Hólmi . Bjarni var sjálf-
menntaður rafvirki, sem fór víða um
land og veitti Ijósi og yl inn í lágreista
bæi.
Heima á Steinsmýri var olíulampi i
baðstofunni, en annars var lýst upp
með týrum, sem búnar voru til með
því að setja olíu í tóma blekbyttu og
korktappa í. Niður í gegnum tappann
var stungið eirröri og kveikur dreginn í
gegnum það. Ég held ég kunni enn að
búa til svonatýru.
Það var mikil framför, þegar gas-
luktirnar komu.
Seinasta skólaveturinn minn var
kennt í skólahúsi í Efriey. Efriey er að
vísu i Meðallandi, en of langt frá
Steinsmýri til að hægt væri að fara á
milli daglega, svo ég fékk að búa hjá
hjónum í Rofabæ, Guðrúnu Vigfús-
dóttur og Markúsi Bjarnasyni. Þar
sváfum við í einu rúmi, ég og Sigríður
dóttir þeirra, og áttum mjög skemmti-
legar stundir saman.
Síðan skildu leiðir í nokkra áratugi,
þangað til við hittumst aftur sem
Sóknarkonur í Reykjavík.
■

I
I
I
I
Gódcu og vandadar bœkui
Árni Óla
Reykjavík
íyrri tíma II
Tvœr aí Reykjavíkuibókum Árna Óla,
Skuggsjá Reykjavíkui og Horít á
Reykjavík endurútgefnar í einu bindi.
Saga og sögustaöir veröa ríkir aí lííi og
frá síðum bókanna geíur sýn til íortíðar
og íramtíðar - nútímamaðurinn öðlast
nýjan skilning á höíuðborg landsins og
íorvemnum er hana byggðu. Eíni bók-
anna er íróðlegt íjölbreytt og skemmti-
legt. Fjöldi mynda írá Reykjavík fyrri
tíma og aí persónum sem mótuðu og
settu svip á bœinn prýða þessa vönd-
uðu útgáíu.
Pétur Zophoníasson
Víkingslœkjarœtt II
Petta er annað bindið í endurútgáíu á
hinu mikia œttírœðiriti Péturs, niðjatali
hjónanna Guðríðar Eyjólísdóttur og
Bjarna Halldórssonar hreppstjóra á
Víkingslœk. í þessu bindi em niðjar
Höskulds, Brands, Eiriks, Loíts og Jóns
eldra Bjamasona. Fyrsta bindið kom út
1983, en œtlunin er að bindin veiði alls
íimm. í þessu bindi eins og því íyista,
em íjölmargar myndir aí þeim sem í
bókinni em neíndir.
péruR
ZOPHONÍASSON
VÍKINGS
IÆKJARÆITII
NIÐJATAL GUÐRlDAR EYJÓLFSDÓTTUR
OG 8JARNA HALLDÓRSSONAR
HREPPSTJÓRA A VlKINGSLÆK.
s.

-Afya 'íjtff) ff'f'Hffj ’ftt/f( t <)ff it/f 'tttf t
/ttf ->Jcf/it/<’//i
-Jrt t tn • r,;/..., /t j/tftfJ
Birtan að handan
Saga Guðrúnar
Siguröardóttur
írá Torfufelli
Sverrir Pálsson skrádi
Guðrún Sigurðardóttir var landsþekkt-
ur miðill og hér er saga hennar sögð
og lýst skoðunum hennar og líísvið-
horfum. Hún helgaði sig þjónustu við
aðra til hjálpar og huggunar og not-
aði til þess þá hœíileika, sem henni
vom geínir í svo ríkum mœli, skyggni-
gáíuna og miðilshœíileikana. Þetta er
bók, sem á erindi til allra.
Ásgeir Jakobsson
Einars saga
Guöfinnssonar
Þetta er enduiútgáía á œvisögu
Einars Guðfinnssonai, sem verið hefur
óíáanleg í nokkur ár, en hlaut óspart
lof, er hún kom fyist út 1978. Þetta er
baráttusaga Einars Guðfinnssonai írá
Bolungarvík og lýsir einstökum
dugnaðarmanni, sem barðist við
ýmsa eríiðleika og þurfti að yfiistíga
margar hindranir, en gafst aldrei upp;
var gœddur ódrepandi þiautseigju,
kjarki og árœði. Einnig er í bókinni
mikill íióðleikur um Bolungaivík og
íslenzka sjávarútvegssögu.
ÁSI.I llt
• •! VkOISSSO\
SKUGGSJÁ - BÓKABÚÐ OLIVERS STEINS SF.