NT - 08.12.1985, Page 22

FRÓÐÁRUNDRIN
■ Eins og flestum er kunnugt gaf bókaútgáfan Svart
á hvítu út íslendingasögurnar fyrir skemmstu. Þær
sagnir þurfa ekki kynningar við en þar sem við höfum
verið að birta úr jólabókunum væri óforsvaranlegt að
sleppa þessum perlum. Við birtum því lítið brot úr
Eyrbyggju með góðfúslegu leyfi útgefanda en ekki
tókst að hafa samband við höfund til að fá hans sam-
þykki. Þessi kafli gengur undir nafninu Fróðárundrin
og er mögnuð draugasaga og því tilvalin lesning í
skammdeginu.
í næsta helgarblaði verður viðtal við Vilhjálm Árna-
son, heimspeking um siðfræði í íslendinga sögun-
um.
mmm Sumar (Daö er kristni var
| í lög tekin á íslandi kom
skip af hafi út við Snæ-
fellsnes. Þaö var Dyflinnarfar.
Voru þar á írskir menn og suður-
eyskir en fáir norrænir. Þeir lágu
mjög lengi um sumariö viö Rif og
biöu þar byrjar aö sigla inn eftir firöi
til Döguröarness og fóru margir
menn um Nesiö til kaupa viö þá.
Þar var á ein kona suðureysk er
Þórgunna hét. Þaö sögöu hennar
skipsmenn að hún mundi hafa
gripi þá meö aö fara aö slíkir
mundu torugætnir á íslandi.
En er Þuríður húsfreyja að Fróöá
spyr þetta var henni mikil forvitni á
aö sjá gripina því aö hún var glys-
gjörn og skartskona mikil. Fór hún
þá til skips og fann Þórgunnu og
spurði ef hún hefði kvenbúnað
nokkurn þann er afbragðlegur
væri. Hún kveöst enga gripi eiga til
sölu en hafa lést hún gripi svo aö
hún væri óhneist aö boðum eöa
öörum mannfundum. Þuríður
beiddist aö sjá gripina og það veitti
hún henni og sýndust henni vel
gripirnir og sem best farandi en
eigi fémiklir.
Þuríöur falaöi gripina en Þór-
gunna vildi eigi selja. Þá bauö Þur-
íöur henni þangað til vistar meö
sér því að hún vissi aö Þóraunna
var fjölskrúöig og hugöist hún
mundu fá gripina af henni í tómi.
Þórgunna svarar: „Gott þykir
mér aö fara til vistar með þér en
vita skaltu þaö aö eg nenni lítt aö
gefa fyrir mig því aö eg er vel
verkfær. Er mér og verkið óleitt en
þó vil eg engi vosverk vinna. Vil ég
sjálf ráöa hvaö ég skal gefa fyrir af
því fé sem ég hefi."
Talaði Þórgunna um heldur
haröfærlega en Þuríður vildi þó aö
hún færi þangað. Voru þá föng
Þórgunnu borin af skipi. Þaö var
örk mikil læst, er hún átti, og svipti-
kista. Var þaö þá fært heim til
Fróðár.
Og er Þórgunna kom til vistar
sinnar baö hún fá sér rekkju. Var
henni fengið rúm í innanveröum
skála. Þá lauk hún upp örkina og
tók þar upp úr rekkjuklæði og voru
þau öll mjög vönduö. Breiddi hún
yfir rekkjuna enskar blæjur og silki-
klút. Hún tók og úr örkinni rekkju-
refil og allan ársalinn meö. Þaö var
svo góöur búningur aö menn þótt-
ust eigi slíkan séö hafa þess kyns.
Þá mælti Þuriður hústreyja.
„Met þú viö mig rekkjubúnaðinn.“
Þórgunna svarar: „Eigi mun ég
liggja í hálmi fyrir þig þó aö þú sért
kurteis og berist á rnikiö."
Þetta mislíkar Þuriði og falar eigi
oftar gripina. Þórgunna vann voö-
verk hvern dag er eigi var heyverk.
En þá er þerrar voru vann hún aö
þurru heyi í tööunni og lét gera sér
hrífu þá er hún vildi ein meö fara.
Þórgunna var mikil kona vexti,
bæði digur og há og holdug mjög,
svartbrún og mjóeyg, jörp á hár og
hærö mjög, háttagóö hversdag-
lega og kom til kirkju hvern dag
áöur hún færi til verks síns en eigi
var hún glöö eöa margmálug
hversdaglega. Þaö var áhugi
manna aö Þórgunna mundi sótt
hafa hinn sétta tug og var hún þó
kona hin ernasta.
í þennan tíma var Þórir viðlegg-
ur kominn á framfærslu til Fróöár
og svo Þorgríma galdrakinn kona
hans og lagöist heldur þungt á
meö þeim Þórgunnu.
Kjartan sonur bónda var þar svo
manna að Þórgunna vildi flest viö
eiga og elskaði hún hann mjög en
hann var heldur fár viö hana og
varð hún oft af því skapstygg.
Kjartan var þá þrettán vetra eöa
fjórtán og var bæöi mikill vexti og
skörulegur aö sjá.
m Sumar var heldur
| óþerrisamt en um haust-
I iö komu þerrar góöir.
Var þá svo komið heyverkum að
Fróöá aö taöa öll var slegin en full-
þurr nær helmingurinn. Kom þá
góður þerridagur og var veður kyrrt
og þunnt svo aö hvergi sá ský á
himni.
Þóroddur bóndi stóð upp
snemma um morguninn og skipaöi
til verks. Tóku þá sumir til ekju en
sumir hlóöu heyinu en bóndi skip-
aöi konum til að þurrka heyiö og
var skipt verkum meö þeim og var
Þórgunnu ætlað nautsfóður til at-
verknaöar. Gekk mikið verk fram
um daginn.
En er mjög leið aö nóni kom
skýflóki svartur á himininn noröur
yfir Skor og dró skjótt yfir himin og
þangað beint yfir bæinn. Þóttust
menn sjá að regn mundi í skýinu.
Þóroddur baö menn raka upp hey-
ið en Þórgunna rifjaði þá sem óö-
ast sitt hey. Tók hún eigi aö raka
upp þótt það væri mælt.
Skýflókann dró skjótt yfir. Og er
hann kom yfir bæinn aö Fróöá
fylgdi honum myrkur svo mikiö aö
menn sáu eigi úr túninu á brott og
varla handa sinna skil. Úr skýinu
kom svo mikið regn aö heyið varö
allt vott það er flatt lá. Flókann dró
og skjótt af og lýsti veðrið. Sáu
menn aö blóöi hafði rignt í skúrinni.
Um kveldið geröi þerri góöan og
þornaði blóöiö skjótt á heyinu öllu
ööru en því er Þórgunna þurrkaði.
Þaö þornaöi eigi og aldrei þornaði
hrífan er hún hafði haldið á.
Þóroddur spurði hvaö Þórgunna
ætlar að undur þetta muni benda.
Hún kvaöst eigi þaö vita „en þaö
þykir mér líklegast," segir hún, „aö
þetta muni furða nokkurs þess
manns er hér er.“
Þórgunna gekk heim of kveldið
og til rúms síns og lagði af sér
klæöin þau hin blóðgu. Sfðan
lagöist hún niður í rekkjuna og
andvarpaði mjög. Fundu menn aö
hún hafði sótttekið.
Skúr þessi haföi hvergi víðar
komiö en að Fróöá.
Þórgunna vildi engum mat
bergja um kveldið. En um morgun-
inn kom Þóroddur bóndi til hennar
og spuröi að um sótt hennar hvern
enda hún hyggur aö eiga mundi.
Hún kvaöst þaö ætla að hún
mundi eigi taka fleiri sóttir.
Síöan mælti hún: „Þig kalla eg
vitrastan mann hér á bæ,“ segir
hún. „Vil eg því þér segja mína til-
skipan hverja eg vil á hafa um fé
þaö er eg á eftir og um sjálfa mig
því aö þaö mun svo fara sem eg
segi,“ sagöi hún, „þó aö yður þyki
fátt merkilegt um mig aö eg get lítt
duga munu af því aö bregða sem
eg segi fyrir. Hefir þetta þann veg
upp hafist að eg get eigi til mjórra
enda þoka munu ef eigi eru ramm-
arskoröur viö reistar."
Þóroddur svarar: „Eigi þykir mér
lítil von aö þú verðir nærgæt um
þetta. Vil eg og því heita þér,“
sagði hann, „að bregöa eigi af þín-
um ráðum.“
Þórgunna mælti: „Það er skipan
mín aöeg vil láta færa mig í Skála-
holt, ef eg andast úr þessi sótt, því
aö mér segir svo hugur um aö sá
staður muni nokkura hríð veröa
mest dýrkaöur á þessu landi. Veit
eg og,“ segirhún, „að þarmununú
vera kennimenn aö veita mér yfir-
söngva. Vil eg þess biöja þig aö þú
látir mig þangað flytja. Skaltu þar
fyrir hafa af minni eign svo aö þig
skaöi eigi í. En af óskiptri minni
eigu skal Þuríður hafa skarlats-
skikkju þá er eg á. Geri eg þaö til
þess aö hún skuli létta á leggja þótt
eg sjái fyrir ööru mínu fé slíkt er
mér líkar. En eg vil að þú takir í
kostnaö þann er þú hefir fyrir mér
það er þú vilt eöa henni líkar af því
er eg læt til. Gullhring á eg og hann
skal fara til kirkju meö mér en
rekkju mína og rekkjutjald vil eg
láta brenna í eldi því aö þaö mun
engum manni aö nytjum veröa. Og
mæli eg þetta eigi fyrir því aö eg
unni engum aö njóta griþanna ef
eg vissi aö að nytjum mætti verða.
En nú mæli eg því svo mikiö um,“
segir hún, „aö mér þykir illt aö
menn hljóti svo mikil þyngsl af mér
sem eg veit aö veröa mun ef af er
brugðiö því sem eg segi fyrir.“
Þóroddur hét aö gera eftir því
sem hún beiddi. Eftir þetta megn-
aðist sóttin viö Þórgunnu. Lá hún
eigi mörg dægur áður hún andað-
ist. Líkið var fyrst borið í kirkju og
lét Þóroddur gera kistu að líkinu.
Um daginn eftir lét Þóroddur
bera út rekkjuklæöin í veður og
færöi til viðu og lét hlaða þar bál
hjá. Þá gekk aö Þuríður húsfreyja
og spyr hvað hann ætlar aö gera af
rekkjuklæöunum. Hann kveöst
ætla aö brenna þau i eldi sem
Þórgunna haföi fyrir mælt.
„Þaö vil eg eigi,“ segir hún, „aö
þvílíkargersemar séu brenndar."
Þóroddur svarar: „Hún mælti
mikið um aö eigi mundi duga aö
bregöa af því er hún mælti fyrir."
Þuríður mælti: „Slíkt er eigi
nema öfundarmál eitt. Unni hún
engum manni aö njóta, hefir hún
þvi svo fyrir mæit. En þar munu
engi býsn eftir korna hversu sem
slíku er breytt."
„Eigi veit eg,“ segir hann, „aö
þetta takist annan veg en hún hefir
fyrir sagt.“
Síöan lagöi hún hendur yfir háls
honum og baö aö hann skyldi eigi
brenna rekkjubúnaðinn. Sótti hún
þá svo fast aö honum gekkst hugur
viö og kom þessu máli svo að Þór-
oddur brenndi dýnur og hægindi
en hún tók til sín kult og blæjur og
ársalinn allan og líkaöi þó hvorigu
vel.
Eftir þetta var búin líkferð og
fengnir til skilgóðir menn aö fara
meö líkinu og góðir hestar er Þór-
oddur átti. Líkið var sveipað
líndúkum en saumað eigi um og
síðan lagt í kistu. Fóru þeir síöan
suður um heiði svo sem leiðir
liggja. Og er eigi sagt af þeirra ferö
áður þeir fóru suður um Valbjarn-
arvöllu. Þar fengu þeir keldur
blautar mjög og lá oft ofan fyrir
þeim, fóru síðan suðurtil Noröurár
og yfir ána aö Eyjarvaöi og var djúp
áin. Var bæði hregg og allmikið
regn.
Þeir komust aö lyktum á bæ þann
í Stafholtstungum er í Nesi heitir
hinu neöra, kvöddu þar gistingar
en bóndi vildi engan greiöa gera
þeim. En meö því aö þá var komið
að nótt þóttust þeir eigi mega fara
lengra því aö þeim þótti eigi friölegt
aö eiga viö Hvítá um nótt. Þeir tóku
þar af hestum sínum og báru líkiö í
hús eitt fyrir dyrum úti, gengu síö-
an til stofu og fóru af klæðum sín-
um og ætluðu að vera þar um nótt
matlausir en heimamenn fóru í
dagsljósi í rekkju.
Og er menn komu í rekkjur
heyröu þeir hark mikið í búrið. Var
þá farið að forvitnast hvort eigi
væru þjófar inn komnir. Og er
menn komu til búrsins var þar sén
kona mikil. Hún var nökvin svo aö
hún haföi engan hlut á sér. Hún
starfaði aö matseld. En þeir menn
er hana sáu uröu svo hræddir að
þeir þoröu hvergi nær aö koma.
En er líkmenn vissu þetta fóru
þeir til og sáu hversu háttaö var.
Þar var Þórgunna komin og sýndist
það ráö öllum aö fara eigi til meö
henni. Og er hún haföi þar unnið
slíkt er hún vildi, þá bar hún mat í
stofu. Eftir þaö setti hún borð og
bar þar á mat.
Þá mæltu líkmenn viö bónda:
„Vera má aö svo lúki viö áöur vér
skiljum aö þér þyki alkeypt að þú
vildir engan greiða gera oss.“
Þá mæltu bóndi og húsfreyja:
„Viö viljum víst gefa yður mat og
gera yöur annan greiöa þann er
þér þurfið."
Og þegar er bóndi haföi boðið
þeim greiöa gekk Þórgunna fram
úr stofunni og út eftir þaö og sýnd-
ist hún eigi síöan.
Eftir þetta var gert Ijós í stofu og
dregin af gestum klæöi þau er vot
voru en fengin önnur þurr í
staðinn. Síðan gengu þeir undir
borö og signdu mat sinn en bóndi
lét stökkva vígðu vatni um öll hús.
Atu gestir mat sinn og sakaði eng-
an mann þótt Þórgunna heföi
matbúið, sváfu af þá nótt og voru
þar í allbeinum staö.
Um morguninn bjuggu þeir ferö
sína og tókst þeim allgreitt en hvar
sem þessi atburður spurðist sýnd-
ist flestum þaö ráö aö vinna þeim
þann beina er þeir þurftu. Var þaö-
an af allt tíöindalaust um þeirra
ferö.
Og er þeir komu í Skálaholt voru
fram greiddir gripir þeir er Þór-
gunna haföi þangað gefiö. T óku þá
kennimenn glaðlega viö öllu
saman. Var Þórgunna þar jöröuð
en líkmenn fóru heim og tókst
þeim allt greitt um sína ferö og
komu meö öllu heilu heim.
b a Aö Fróðá var eldaskáli
J mikill og lokrekkja innar
\J mm afeldaskálanumsemþá
var siöur. Utar af eldaskálanum
voru klefar tveir, sinn á hönd
hvorri. Var hlaöið skreið í annan en
mjölvi í annan. Þar voru gervir mál-
eldar hvert kveld í eldaskála sem
siður var til. Sátu menn löngum viö
eldana áöur menn gengu til matar.
Þaö kveld er líkmenn komu
heim, þá er menn sátu við málelda
aö Fróöá, þá sáu menn á veggþili
hússins aö komiö var tungl hálft.
Þaö máttu allir menn sjá þeir er í
húsinu voru. Það gekkt öfugt um
húsiö og andsælis. Þaö hvarf eigi á
brott meðan menn sátu viö elda.
Þóroddur spuröi Þóri viölegg
hvaö þetta mundi boða. Þórir kvaö
það vera urðarmána „mun hér eftir
koma manndauður," segir hann.
Þessi tíðindi bar þar viö viku alla
aö uröarmáni kom inn hvert kveld
sem annað.
mm Það bar hér næst til tíö-
« inda aö sauöamaöur
%J\J kom inn meö hljóðleik-
um miklum. Hann mælti fátt en af
styggö þaö er var. Sýndist mönn-
um þann veg helst sem hann
mundi leikinn því að hann fór hjá
sér og talaði við sjálfan sig og fór
svo fram um hríö.
En er liðnar voru af vetri tvær
vikur kom sauðamaður heim eitt
kveld, gekk þá til rekkju sinnar og
lagðist þar niöur. En um morgun-
inn var hann dauðurer menn komu
til hans og var hann grafinn þar aö
kirkju.
Brátt eftir þetta gerðust reimleik-
ar miklir.
Það var eina nótt að Þórir viö-
leggur gekk út nauðsynja sinn og
frá dyrunum annan veg. Og er
hann vildi inn ganga sá hann aö
sauðamaður var kominn fyrir
dyrnar. Vildi Þórir inn ganga en
sauðamaður vildi þaö víst eigi. Þá
vildi Þórir undan leita en sauða-
maöur sótti eftir og fékk tekið hann
og kastaði honum heim aö dyrun-
um. Honum varö illt viö þetta og
komst þó til rúms síns og var víöa
orðinn kolblár. Af þessu tók hann
sótt og andaðist. Var hann og graf-
inn þar að kirkju. Sýndust þeir báö-
ir jafnan síðan í einni ferö, sauða-
maður og Þórir viöleggur. Og af
þessu varö fólkið allt óttafullt sem
von var.
Eftir andlát Þóris tók sótt húskarl
Þórodds og lá þrjár nætur áöur
hann andaðist. Síöan dó hver af
öðrum þar til er sex voru látnir. Var
þá komið að jólaföstu en þó var
þann tíma eigi fastaö á íslandi.
Skreiöinni var svo hlaðið í klef-
ann aö hann var svo fullur aö eigi
mátti huröinni upp lúka og tók hlaö-
inn upp undir þvertré og varð stiga
til að taka aö rjúfa hlaðann ofan.
Það varö til tíðinda um kveldum, er
menn sátu viö málelda, aö heyrt
var í klefann að rifin var skreiöin en
þá er til var leitað fannst þar eigi
kvikt.
Það var um veturinn litlu fyrir jól
aö Þóroddur bóndi fór út á Nes eftir
skreiö sinni. Þeir voru sex saman á
teinæringi og voru út þar um nótt-
ina.
Þaö var tíðinda að Fróðá það
sama kveld, er Þóroddur hafði
heiman fariö, aö máleldar voru