Morgunblaðið - 14.12.2003, Blaðsíða 18

18 | 14.12.2003
hefði verið reynt að taka upp skimun fyrir blöðruhálskrabba meðal annars með því
að nota blóðsýnið PSA (Prostata Specific Antigen), sem þýða mætti sem sértækur
blöðruhálskirtilsmótefnavaki. Eðlilegt gildi fyrir PSA er undir 2 hjá ungum mönnum
en undir 4 hjá þeim elstu. Vandi við kembileit eða skimun er hins vegar sá, að bólga í
blöðruhálskirtli eða góðkynja stækkun getur einnig valdið hækkun á PSA, einkum
gildi á bilinu 4–10. Þreifing frá endaþarmi er einnig gagnleg rannsókn til þess að
finna krabbamein, sem oftast er í aftari hluta kirtilsins og þreifast því tiltölulega vel
frá endaþarmi.
„Ef grunur vaknar um krabba er hægt að taka stungusýni og fæst einnig talsverð
hjálp með því að gera sónarskoðun og með nýjustu tækjum sést betur hvar blóðrás er
aukin og þau svæði eru líklegri til að vera
með æxlisvexti. Skimun hefur einnig
þann vanda að krabbi finnst hjá þeim
sem hafa vægan sjúkdóm, sem yrði þeim
ekki að aldurtila. Gæti þá orsakað óþarfa
skurðaðgerðir og lyfjameðferðir.
Svo er annar hluti sjúklinga með slæm-
an sjúkdóm, þar sem erfitt er að greina
krabbann nægilega snemma, jafnvel með
skimun. Í þeim tilfellum breytir meðferð
horfum sjúklinga ekki mikið. Að sjálf-
sögðu vinnst mest við að greina tiltölu-
lega unga menn með staðbundinn sjúk-
dóm, sem hægt er að lækna með
skurðaðgerð. Sú aðgerð er þó alls ekki
vandræðalaus. Hún getur valdið þvag-
leka, sem oft er aðeins tímabundinn, en
getur orðið varanlegur. Einnig eru ris-
truflanir algengar eftir aðgerð. Komið
hefur í ljós að bæta má horfur eftir að-
gerð með því að gefa lyf við ristruflunum
(Viagra) fyrir svefn í ákveðinn tíma eftir
aðgerð og virðist aukið blóðflæði og ris,
sem verður í svefni, bæta stinningu til
frambúðar.“
Sigurður benti á að horfur sjúklinga
með blöðruhálskrabba færu ekki aðeins
eftir dreifingu meinsins heldur einnig eft-
ir vefjagerð þess. „Fullorðinn maður, sem
er með meinsemd út um allt, þarf ekki að
vera dauðvona. Að sjálfsögðu er ekki vit í
því að gera aðgerð á blöðruhálsinum
þegar meinið hefur dreift sér í beinin
með svokölluðum meinvörpum. Krabba-
mein, sem er ekki mjög illkynja, er afar
háð hormónum. Taka má eistun eða gefa
lyf sem vinna gegn karlkynshormóninu
testósteróni. Við það minnkar ekki aðeins
risið heldur hverfur einnig löngun til
kynlífs. Hins vegar geta lífsgæði orðið
mikil að öðru leyti. Við það getur PSA-
gildi farið úr yfir 1000 í nánast ekki neitt.
Reyndar getur krabbinn breytt sér eftir
nokkur ár og orðið minna hormóna-
háður, meingerð hans óreglulegri, frum-
urnar verða þá óskyldari venjulegum
blöðruhálsvef og vaxa hraðar og sjúk-
dómurinn getur þá komið til baka. Þetta
getur hins vegar tekið það langan tíma að
gálgafresturinn sé nægur, ef fullorðinn
maður á í hlut, sem leiðir til þess að við-
komandi getur látist úr öðrum sjúkdómi.
Þannig þarf „ólæknandi“ blöðruháls-
krabbi ekki að vera neinn „dauðadóm-
ur“, eins og meðal annars kom fram á
ráðstefnunni,“ sagði Sigurður.
„Eitt af mögulegum einkennum krabba í blöðruhálskirtli er þvagtregða. Sem bet-
ur fer er góðkynja stækkun kirtilsins mun algengari ástæða fyrir þvagtregðu og fyrr á
ferðinni en krabbinn, sem oftast greinist á áttræðisaldri. Frá fimmtugu til sjötugs er
góðkynja stækkun algengari. Stækkunin er mest í þeim hluta sem umlykur þvagrás-
ina en ekki í aftasta hlutanum þar sem krabbinn kemur oftast fyrir. Þannig getur til-
tölulega lítil stækkun haft áhrif á þvagrennslið,“ sagði Sigurður og bætti því við að of
langt mál yrði að rekja nánar þær umræður sem urðu á ráðstefnunni varðandi stækk-
un á blöðruhálskirtli.
Óframfærni og þunglyndi
Það er mál manna að karlmenn almennt séu tregari til að leita sér lækninga en kon-
ur og komi þá oft seinna en æskilegt væri, og þá jafnvel stundum of seint. Að sögn
Sigurðar var mikið fjallað um þetta atriði á ráðstefnunni og meðal annars rætt um
erfiðleika við að ná til karla með þau úrræði sem til væru í heilbrigðiskerfinu.
„Margir karlar eru tregir til að leita til læknis og stundum eru þeir beinlínis reknir
þangað af eiginkonu. Slæm heilsa passar
ekki við karlmennskuímyndina. Enn
verra verður það, ef heilsuvandinn snert-
ir karlmennskuna sjálfa eins og risvanda
eða dvínandi kynhvöt. Þetta er enn baga-
legra þegar einkennið er útferð frá þvag-
rás eða einkenni frá eistum, þá getur tím-
inn skipt höfuðmáli. Sem dæmi má nefna
skyndilegan verk frá eista, sem hefur snú-
ist upp á. Þetta getur komið fyrir hjá
drengjum og ungum mönnum og veldur
blóðrásartruflun og eistað deyr ef ekkert
er að gert.
Karlmenn eiga einnig erfiðara með að
leita sér lækninga vegna þunglyndis og
svo virðist sem oft sé erfiðara að greina
þunglyndi hjá körlum en konum. Karl-
menn eiga það nefnilega til að „leysa“
þunglyndisvandamálið með því að hella
sér út í drykkjuskap, og þá geta þeir orðið
pirraðir og erfiðir í umgengni. Slík hegð-
un gerir það að verkum að þeir eru af-
greiddir sem „fyllibyttur“ fremur en
þunglyndissjúklingar, enda þunglyndið
falið með þessum hætti. Þunglyndi karla
er því oft bráðara og hættulegra, enda
eiga þeir til að valda sjálfum sér og öðrum
skaða í slíku ástandi og lenda þá oft í úti-
stöðum við lögreglu og félagsmálayfir-
völd, áður en þeim er komið í hendur
geðlækna.“
Sigurður benti ennfremur á að þung-
lyndi og áfengisvandi eða fíkniefnavandi
væru að jafnaði tengdari vandamál hjá
körlum en konum. Þá væri það tilvilj-
unum háð hvort þunglyndisgreiningin
væri notuð eða hvort vandinn væri alfarið
flokkaður sem fíkn, enda alþekkt að fíkn
ylli einnig þunglyndi og ekki alltaf auð-
velt að átta sig á hvort kæmi á undan
hænan eða eggið! „Tóbaksfíkn virðist
vera á undanhaldi hjá körlum og rann-
sóknir sýna að þeim gengur mun betur
en konum að losna við ávanann,“ sagði
Sigurður.
Stinningarvandi
Risvandamál er sjálfsagt eitt viðkvæm-
asta heilsufarsvandamál sem karlar eiga
við að glíma. Oft fara þeir með slíkt eins
og mannsmorð og eiga erfitt með að
ræða það við sína nánustu, hvað þá
lækna. Á sama hátt og þunglyndi getur
valdið risvandamáli getur vandamálið
sjálft valdið þunglyndi. En orsakanna er
víða að leita.
Með aldrinum geta ýmsir algengir kvillar valdið því að limurinn nái ekki að harðna
nógu mikið til að gera samfarir mögulegar. Hörðnun slagæða, hár blóðþrýstingur,
heilablóðfall, hjartasjúkdómar, hjartaáfall, sykursýki og sköddun kynfæra geta valdið
þessum vanda. Ef um krabbamein er að ræða, þar sem sjúklingurinn gengst undir
uppskurð, lyfjameðferð eða geislameðferð, getur það einnig valdið erfiðleikum í kyn-

  

   

 
  

  
!"

#$
%
&'
()
*  +,
- .  
*./,
-()
%
 +
0!1"(

23 .


* 




  


 

Ristruflanir geta orsakað kvíða og þung-
lyndi, sem stuðla síðan að meiri ristruflunum. Efna-
sambandið NO (nituroxíð) er notað sem boðefni til að
viðhalda stinningu. Nokkrir hvatar brjóta niður þetta
boðefni. Nafn hvatans, sem mest kemur hér við sögu er
skammstafað PDE-5. Viagra, og nýrri lyfin tvö, Cialis og
Levitra, virka með því að hamla verkun hvatans og stuðla þannig að lengri verkun NO. Boð-
efnið NO kemur víða við sögu og mismunandi PDE-hvatar finnast víða í líkamanum. Lyfin
hafa einnig áhrif á þá en í minna mæli og því eru aukaverkanir yfirleitt ekki miklar, nokkur
nefstífla, höfuðverkur, svimi og vægar sjóntruflanir geta komið fyrir.
Sigurður Gunnarsson, heilsugæslulæknir í Búðardal, við beinagrind af karlmanni.
KARLLÆGIR KRANKLEIKAR