Morgunblaðið - 01.02.2004, Blaðsíða 19

H ér á landi getur fólk leitað á ýmsa staði til að fá læknisaðstoð. Heilsu-gæslustöðvarnar eða sjálfstætt starfandi heimilislæknar eiga sam-kvæmt uppbyggingu kerfisins að vera fyrsta val sjúklinga en það erlíka hægt að leita beint til sérfræðinga að eigin vali. Utan venjulegs
vinnutíma er hægt að fara á Læknavaktina og ef mikið liggur við er hægt að fá lækni
heim. Loks eru það svo slysa- og bráðadeildir sjúkrahúsanna. Þar er nánast hvenær
sem er hægt að komast í samband við sérfræðingana og þangað geta allir leitað ef þeir
treysta sér ekki til að bíða eftir því að fá tíma á læknastofunum. Hins vegar er lang-
dýrast að velja þessa leið til að komast undir læknishendur.
Hjá öðrum þjóðum er sjúklingum yfirleitt ekki svona í sjálfsvald sett hvert þeir
leita sér lækninga.
„Það er feikilega gott aðgengi að heilbrigðisþjón-
ustunni á Íslandi,“ segir Lúðvík Ólafsson, lækninga-
forstjóri Heilsugæslunnar í Reykjavík og nágrenni.
„Fólki er sinnt – alltaf. Menn geta stundum þurft að
hafa mikið fyrir því að komast til læknis og biðtíminn
er óþarflega langur en ef mikið liggur við eru alltaf
opnar leiðir til að fá læknisþjónustu.“
Þetta kostar að vísu mismunandi mikið. Skipulag
kerfisins miðar að því að fólk leiti sér fyrst lækn-
ishjálpar á sinni heilsugæslustöð. Í samræmi við það
er sú heimsókn höfð ódýrust, almennt gjald er 600
krónur og fólk borgar jafnmikið hvort sem það er
skráð hjá heimilislækni eða ekki. Verðið meira en
fimmfaldast ef farið er beint á sjúkrahúsið. Þar er al-
mennt gjald 3.210 krónur. Lífeyrisþegar og börn
borga mun minna á öllum stöðunum, eða allt niður í
200–300 krónur.
Þeir sem hafa greitt 18.000 krónur í lækniskostnað
á árinu geta fengið afsláttarkort hjá Tryggingastofnun
og verða læknisheimsóknirnar þá mun ódýrari. Hins
vegar hafa rannsóknir sýnt að ekki nærri allir notfæra
sér þennan möguleika. Í athugun sem sagt var frá í
Læknablaðinu á síðasta ári kom í ljós að innan við
helmingur (45,7%) þeirra sem áttu rétt á kortinu
höfðu það undir höndum.
Aukin aðsókn
Eftirspurn eftir læknisþjónustu á höfuðborgar-
svæðinu hefur farið vaxandi síðustu ár. Það er meðal
annars vegna fólksfjölgunar á svæðinu og breytinga á
aldurssamsetningu íbúanna. Þessi aukna aðsókn
kemur þó ekki jafnt niður á þá kosti sem boðið er upp á. Samkvæmt úttekt sem Rík-
isendurskoðun birti í fyrra fjölgaði heimsóknum til lækna á árunum 1997–2001 mis-
munandi mikið eftir því hverjir eða hvar þeir voru:
Heilsugæslustöðvar í Reykjavík 9%
Sérfræðilæknar 16%
Slysa- og bráðasvið Landspítala – háskólasjúkrahúss 25%
Læknavaktin 100%
Ekki liggur fyrir hvers vegna aðsókn að Læknavaktinni hefur aukist svona mikið.
Líkleg skýring er þó að þar hefur verið hægt að bæta við læknum og þar með sjúk-
lingum. Eins virðist vera að fólk leiti í auknum mæli eftir þjónustu að venjulegum
vinnudegi loknum. Almennt er talið að fjölgun heimsókna til lækna beri vott um
aukin fjárráð en þar getur reyndar margt annað komið til.
„Fyrir tíu árum var aðgengi að heimilislæknum þannig að allir gátu fengið tíma
innan tveggja til þriggja daga,“ segir Jóhann Ágúst Sigurðsson, prófessor í heim-
ilislækningum við Háskóla Íslands. „Þetta hefur breyst síðustu fimm árin. Nú þarf
fólk í sumum tilvikum að bíða í allt að viku ef ekki er um bráðatilfelli að ræða. Þau
eru afgreidd samdægurs. Samt er þetta betra en víðast hvar á Norðurlöndum.“
Nokkur breyting hefur orðið til bóta nú í vetur í kjölfar stefnumótunar fyrir
Heilsugæsluna í Reykjavík og nágrenni (HR) sem lokið var við á síðasta ári. Lúðvík
Ólafsson yfirlæknir segir að nánast allir starfsmenn heilsugæslunnar hafi tekið þátt í
stefnumótuninni og nú sé verið að vinna að því að koma henni í framkvæmd.
„Það er ennþá skortur á heimilislæknum en eitt af markmiðunum var að stytta
biðtímann í tvo daga með því að breyta skipulaginu,“ segir hann. „Ég var að gera
könnun á stöðunni í þessu efni nýlega og það kom í ljós að biðtíminn hjá 40 læknum
af 66 var 3 dagar eða minna og hjá flestum hinna var hægt að komast að innan sjö
daga. Bráðatilvikum er hins vegar auðvitað sinnt samdægurs.“
Ástandið er því betra en það hefur verið lengi. Ástæðan er fyrst og fremst sú að
bráðamóttökum eftir dagvinnu hefur fjölgað á þessu
ári, þær síðustu voru teknar upp í október, og það
hefur létt á. Nú eru allar heilsugæslustöðvarnar nema
ein komnar með svona móttöku milli kl. 16 og 18.
Enn er þó ekki hægt að fá heimilislækni á öllum
stöðvunum. Fjórar af tólf heilsugæslustöðvum í
Reykjavík og nágrenni geta ekki bætt við sig við-
skiptavinum.
Biðin eftir þjónustu á heilsugæslustöð er þó barna-
leikur miðað við það að fá viðtal hjá sérfræðilæknum.
Þeir sem oftast eru nefndir þegar rætt er um langa bið
eftir viðtali eru hjartalæknar, bæklunarlæknar, húð-
læknar og geðlæknar. Innan þessara greina er reyndar
nokkuð mismunandi hvað læknar eru uppteknir.
Sveinbjörn Brandsson bæklunarskurðlæknir orðaði
það svo að stundum væri eins og færi af stað trumbu-
sláttur úti í þjóðfélaginu og allir færu að leita til sömu
læknanna. Þótt margir sérfræðinganna vinni langan
vinnudag eru því dæmi um að það taki mánuði að fá
tíma hjá þeim.
„Það er mikið að gera í lok ársins,“ sagði Guðlaug
Hafsteinsdóttir símastúlka á Læknasetrinu þar sem
margir sérfræðingar starfa. „Fólk vill gjarnan nýta af-
sláttarkortið sitt og í lok nóvember var fullbókað
fram að jólum. Sumir læknanna áttu þá ekki lausa
tíma fyrr en í endaðan janúar eða jafnvel febrúar–
mars.“
Guðlaug segir að talsvert sé bókað langt fram í tím-
ann, því sjúklingar sem viti að þeir þurfi að koma aft-
ur bóki sig um leið og þeir fari. En hvernig skyldi fólk
taka því að þurfa að bíða kannski mánuðum saman
eftir tíma?
„Mér finnst minna um neikvæðni en var. En við þurfum svolítið að skýra út fyrir
fólki að þetta sé ekki bráðaþjónusta. Ef um það er að ræða bendum við á bráðavaktir
spítalanna. Fólk veit oft ekki af þeim möguleika. Eins getum við boðið símaviðtal ef
þörf er á. Þá tökum við skilaboð og læknirinn hringir þegar hann getur komið því
við.“
Jafnvel á heilsugæslustöðvunum getur starfsfólkið átt í erfiðleikum með að útvega
fólki tíma hjá sérfræðingum sem heilsugæslulæknar ætla að vísa sjúklingum sínum til.
„Læknarnir biðja okkur ritarana oft um að athuga hvar hægt sé að fá tíma sem
fyrst,“ segir Erna Ágústsdóttir, læknaritari í heilsugæslustöðinni í Árbæ. „Það er
mjög erfitt aðgengi að sérfræðingum og oftast þarf að bíða einhverjar vikur. Við get-
um þurft að hafa svolítið fyrir því að útvega viðtal og það er nokkuð um að sérfræð-
ingar taki ekki nýja sjúklinga.“
Ekki er ljóst hvaða áhrif það hefur að nú geta sérfræðilæknar valið með stuttum
fyrirvara að starfa í tvo mánuði á ári utan samnings við Tryggingastofnun. Hugs-
anlega lengist þá biðin eftir tíma hjá samningsbundnum sérfræðingum.
Erna starfar líka á Læknavaktinni. Þar segir hún að allir fái tíma og sé miðað við að
bið sé ekki lengri en hálftími þótt fyrir komi að það standist ekki fullkomlega. Tals-
STÍFLUR Í KERFINU
Eftir Sigurveigu Jónsdóttur
1.2.2004 | 19
HEILSUGÆSLAN
Opið: kl. 8-17
Síðdegisvaktir (sums staðar): kl. 16-18
Biðtími: Allt að viku
Opið öllum (með eða án heimilislæknis)
Verð án afsláttar: 600 kr. (1.500 á síðdegisvakt)
Verð með afslætti: 200-300 kr.
LÆKNAVAKTIN
Opið: kl. 17-23:30 virka daga
kl. 9-23:30 um helgar
Biðtími: ½-1 klst.
Opið öllum
Verð án afsláttar: 1.500 kr.
Verð með afslætti 450-1.000 kr.
BRÁÐAVAKTIR SJÚKRAHÚSA
Opið: Allan sólarhringinn
Biðtími: Fer eftir annríki
Opið öllum
Verð án afsláttar: 3.210 kr.
Verð með afslætti: 410-1.280 kr.
SÉRFRÆÐINGAR
Tímapantanir
Biðtími: Mjög misjafn – dagar, vikur, mánuðir
Opið öllum
Verð án afsláttar: 2.700 kr. + 40% af umframkostnaði
Verð með afslætti: 450 til 900 kr. + 13,33% af um-
framkostnaði