Morgunblaðið - 14.09.2004, Qupperneq 22

22 ÞRIÐJUDAGUR 14. SEPTEMBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
Sænska ríkisstjórnin hefurákveðið að grípa til sam-ræmdra aðgerða til aðkoma í veg fyrir að börn úr
hópi umsækjenda um hæli þar í
landi veikist af nokkurs konar upp-
gjafarsjúkdómi sem nefndur er
apati eða verkstol. Um 130 börn úr
þessum hópi í Svíþjóð hafa verið
greind verkstola og lýsa veikindin
sér þannig að börnin loka sig af,
hætta að tala, borða og hreyfa sig,
leggjast að lokum í rúmið og þurfa
sum að fá næringu í gegnum slöngu
og vökva í æð. Þau virðast gefast
upp og missa alla lífslöngun.
Ástandið er alvarlegt og getur verið
lífshættulegt.
Fjallað var ítarlega um þetta mál
í Svenska Dagbladet eftir að sál-
fræðingar við barna- og unglinga-
geðsjúkrahúsið í Stokkhólmi (BUP)
höfðu vakið athygli á því. Einn af
þeim, Marie Hessle, hefur nú verið
ráðinn stjórnandi samræmdra að-
gerða og mun hún hafa það hlut-
verk að safna gögnum um börnin,
leggja til aðgerðir til úrbóta, kort-
leggja umfang vandans, greina
hann og safna og miðla þekkingu. Í
samtali við SvD í liðinni viku segir
Hessle að mikilvægt sé að hraða
hælisumsóknarferlinu í Svíþjóð því
það sé einn af þáttunum sem geti
haft áhrif á sjúkdóminn. Fyrir-
byggjandi aðgerðir eru mikilvæg-
astar að hennar mati og hún segist
hafa á tilfinningunni að fleiri en 150
börn þjáist af þessum sjúkdómi.
A.m.k. er ljóst að þrjátíu börn til
viðbótar við þau 130 sem greind
hafa verið, sýna einkenni sem lýsa
sér eins og byrjun á veikindunum.
Hafa orðið fyrir miklum
áföllum í heimalandinu
Börnin 130 koma víðs vegar að,
frá fyrrum Júgóslavíu, fyrrum Sov-
étríkjum, Tyrklandi, Íran, Írak,
Bosníu, Bangladesh og víðar og eru
yfirleitt á aldrinum 8–15 ára. Þau
hafa öll orðið fyrir miklum áföllum,
t.d. búið við stríðsátök og eiga það
einnig sameiginlegt að foreldrar
þeirra eru illa í stakk búnir að veita
þeim öryggi og von vegna þess að
foreldrarnir hafa sjálfir orðið fyrir
miklum áföllum og berjast e.t.v. við
þunglyndi. Öll bíða þau ef
Svíþjóð ásamt fjölskyldu
og sum hafa fengið jákvæ
önnur neikvætt. Hingað
vandinn aðeins verið grein
þjóð en talið er að einnig s
börn í Danmörku sem þjás
dómnum.
Barbro Holmberg, ráðh
flytjendamála í Svíþjóð,
grein í DN í liðinni viku
ilvægt sé að koma þessum
til hjálpar og fyrirbyggja
lendi í sömu sporum. Þe
þurfi að koma til samræm
gerðir, sameiginleg sýn
vinna t.d. stjórnmálaman
brigðisstarfsfólks og þei
vinna með flóttamönnum.
Holmberg segir að auk þ
börn sem sýna einkenni f
hjálp sem þau þarfnist,
grípa til kröftugra aðger
hjálpa þeim fjölskyldum s
áhættuhópi hvað þetta var
fjölskyldur fái flýtimeðfer
sókn um hæli.
„Það er ekki hælisumsó
ið í Svíþjóð sem skapar þes
mál. Málið er mun flóknar
En að mínu mati getur fe
áhrif til hins verra á
barnanna. Í sumum tilviku
langur biðtími haft úrslitaá
er óviðunandi,“ segir Ho
grein sinni.
Alls eru tíu þúsund börn
hælisleitenda í Svíþjóð, an
einstæð eða hluti af fjölsk
eins börn úr hópi þeirr
nefndu hafa greinst með
arsjúkdóminn í Svíþjóð
Lífshættuleg u
Greindur hefur verið í Svíþjóð uppgjafar-
sjúkdómur sem nefndur er verkstol og
virðist leggjast sérlega þungt á börn um-
sækjenda um hæli þar í landi. Steingerður
Ólafsdóttir segir frá sjúkdómnum og þeim
viðbrögðum sem skipulögð hafa verið.
Ólafur Jónsson forvörðursegir að nýjar rann-sóknir á Möðruvalla-bríkinni, sem varðveitt
er í Þjóðminjasafninu, staðfesti
kenningar um að norskir listamenn
sem máluðu bríkina og fleiri mál-
verk sem varðveist hafa frá sama
tíma, hafi búið yfir sömu tækni og
flæmsku frumherjarnir sem eru
meðal frægustu málara í listasögu
Hollands. Viðamikil viðgerð stend-
ur nú yfir á Mörðuvallabríkinni og
vonast Ólafur til að hún leiði í ljós
nýjar upplýsingar um sögu hennar.
Möðruvallabríkin er elsta varð-
veitta málverkið á tré á Íslandi.
Talið er að hún hafi verið máluð
einhvern tímann á tímabilinu
1250–1350, líklega þó fyrir 1320.
Myndin var máluð í Noregi en
varðveist hafa um 30 sambærileg
verk frá þessum tíma. Myndin var
á Möðruvöllum í Eyjafirði þangað
til hún fór til varðveislu í Þjóð-
minjasafninu. Talið er að hún hafi
verið framan á altari, en myndin er
svokölluð Marteinsbrík.
Ólafur Jónsson hefur unnið að
viðgerð á bríkinni, en hluti af henni
er að rannsaka hana ítarlega. Ólaf-
ur segir að nú sé hægt að rannsaka
örsmá sýni til að komast að því
hvort bindiefnið í málningunni sé
hrátt eða hvort því hafi verið um-
breytt með hita. Einnig sé nú hægt
að gera nákvæma rannsókn á lit-
arefninu og ennfremur hvaða að-
ferð hafi verið notuð við málunina.
Ólafur segir ljóst að sá sem mál-
aði bríkina hafi búið yfir mikilli
þekkingu á málaralist og t.d. haft
vitneskju um hvernig hægt væri að
breyta málningunni. Þekking hans
hafi verið mjög fullkomin. Þetta
staðfesti rannsóknir sem gerðar
hafa verið á norskum málverkum
frá sama tíma, en þær hafi leitt í
ljós að listamennirnir hafi búið yfir
sömu tækni og flæmsku frumherj-
arnir sem séu meðal þekktustu
listamanna í heiminum.
Ólafur segir að Möðruvallabríkin
sé í góðu standi. Í henni s
gömul skemmd og reynt h
að gera við hana. Hann
næsta verkefni sitt sé að
að því hvenær viðgerðin
sér stað og helst hver h
hana. Hægt eigi að vera a
nærri þessu með ítarlegu
sóknum.
Hægt verður að fræ
rannsóknina á Möðruvall
með því að skoða eina af
rannsóknarsýningum sem
hafa verið upp í Þjóðminj
Sýningunum er ætlað að
nokkra mánuði.
Hinar sýningarnar eru
leifarannsóknina í Reykh
staðið hefur í mörg sumu
„fjallkonuna“ svokölluðu e
átt við konuna sem fanns
dalsheiði fyrr í sumar, en
um mjög óvenjulegan
ræða. Konan, sem var ska
er talin hafa farist á heið
hvern tímann á fyrstu ö
landsbyggðar.
Ítarleg rannsókn og viðgerð á Möðruvallabríkinn
Listamaðurinn réð
yfir mikilli tækni
Morgunblað
Möðruvallabríkin er elsta varðveitta málverkið á tré á Íslandi.
MJÖG GÓÐ aðsókn hefur verið að
Þjóðminjasafni Íslands frá því það
var opnað almenningi 2. sept-
ember. „Það hefur verið mjög góð
aðsókn og gær [sunnudag] komu
um eitt þúsund manns í safnið. Það
hefur verið einna mest aðsókn á
sunnudögum en annars hefur
þetta verið jöfn og þétt aðsókn alla
daga. Þetta hefur verið vonum
framar, mörg hundruð manns á
hverjum degi og iðulega ein-
hverjir mættir fyrir utan þegar við
opnum klukkan ellefu,“ segir
Brynhildur Ingvarsdóttir, sviðs-
stjóri miðlunarsviðs.
Aðsókn að Þjóð-
minjasafninu
vonum framar
AÐGERÐIR GEGN
AKSTRI UTAN VEGA
Á hverju sumri berast fréttir afakstri utan vega og landspjöllumsem af honum hljótast. Sumir
segja að slík spjöll séu að verða algeng-
ari, aðrir telja að vitund manna um slík
skemmdarverk sé sem betur fer að
aukast og því beri meira á umræðu um
þessi mál. Hvort heldur sem er er hvert
eitt slíkt mál sem upp kemur grafalvar-
legt og mikið í húfi að brugðist sé við
með öllum þeim ráðum sem tiltæk eru til
að koma í veg fyrir skaða á náttúru
landsins sem seint eða aldrei verður
bættur.
Full ástæða er til að leggja þá skyldu
á herðar opinberra aðila að gera öllum
landslýð, sem og þeim er sækja landið
heim, grein fyrir þeim lögum sem gilda
um akstur utan vega – þ.e.a.s. að: „bann-
að er að aka vélknúnum ökutækjum ut-
an vega“ – eins og segir í 17. gr. nátt-
úruverndarlaga. Slíkt væri hægt að
gera með fræðsluátaki innanlands og
markvissum aðgerðum sem beint er að
þeim útlendingum er sækja landið heim,
líkt og gert hefur verið í sambandi við
þær hættur er fylgja akstri á malarveg-
um. Jafnframt er ljóst að reglugerð um
akstur í óbyggðum hefur orkað tvímælis
og eins og haft var eftir Sigurði Erni
Guðleifssyni, lögmanni Umhverfisstofn-
unar, í Morgunblaðinu 10. september sl.
er full ástæða til að „endurskoða reglu-
gerðina enda gangi hún of langt og hafi
auk þess þvælst fyrir ríkissaksóknara
þegar kært er fyrir utanvegaakstur“ og
eyða þar með öllum efa í því sambandi.
Þess verður einnig að gæta að allir
þeir sem vinna við ferðaþjónustu á Ís-
landi og kynningu á henni gefi við-
skiptavinum sínum rétta mynd af við-
kvæmri náttúru landsins og þeim lögum
sem gilda um umgengni við hana. Það
varðar ekki síst hagsmuni þeirra sjálfra
því hver getur selt ferðamönnum að-
gang að náttúru sem búið er að spilla
með varanlegum hætti með óvarlegri
umgengni? Það er því ekki nægilegt að
talsmenn Smyril-Line, sem eins og fram
hefur komið í fréttum hafa í kynningum
sínum á Íslandi lýst landinu sem „gósen-
landi“ fyrir þá sem vilja aka utan vegar,
upplýsi farþega sín um „undir hvað
kringumstæðum“ leyfilegt er að aka ut-
an vegar, eins og haft var eftir Kára
Duurhuus, talsmanni fyrirtækisins, í
Morgunblaðinu 21. ágúst sl. Þvert á
móti ætti fyrirtæki sem flytur jafnmikið
af vélknúnum ökutækjum til landsins og
raun ber vitni að sjá sóma sinn í að upp-
lýsa viðskiptavini sína um það bann sem
er í gildi. Hagsmunir Smyril-Line og Ís-
lendinga hljóta að fara saman í því að
vernda landið fyrir spjöllum svo það
standi fyrir sínu sem sú ósnortna nátt-
úruperla er ferðamenn sækjast eftir að
skoða um alla framtíð.
Því má heldur ekki gleyma í þessu
sambandi að ábyrgð allra þeirra félaga-
sambanda sem snúast um akstur – og
akstursíþróttir er mikil enda markviss-
ast að beina áróðri gegn akstri utan
vega að þeim sem á annað borð stunda
akstur sér til gamans – hvert svo sem
ökutækið er. Hagsmunir þeirra eru
miklir því hver sá sem ekki fer að lögum
setur um leið svartan blett á hópinn sem
heild. Víst er að auknir möguleikar á
löglegum æfingarsvæðum gætu mætt
þeirri þörf sem ótvírætt er fyrir hendi á
þessu sviði en baráttu fyrir slíkum
svæðum á ekki að blanda saman við bar-
áttu gegn þeirri óhæfu sem akstur utan
vega er. Viðkvæma íslenska náttúru og
þau lög sem um hana gilda ber að virða
skilyrðislaust.
ÁFANGI AÐ STOFNUN
VATNAJÖKULSÞJÓÐGARÐS
Um helgina var undirrituð viljayfir-lýsing um að fyrsti áfangi að
stofnun Vatnajökulsþjóðgarðs yrði
stækkun þjóðgarðsins í Skaftafelli.
Við stækkunina verður þjóðgarðurinn
í Skaftafelli tæpir fimm þúsund fer-
kílómetrar og nær yfir tæp 60% af yf-
irborði Vatnajökuls auk Lakagíga.
Viljayfirlýsinguna undirrituðu Siv
Friðleifsdóttir umhverfisráðherra,
Albert Eymundsson, bæjarstjóri
Sveitarfélagsins Hornafjarðar, og
Árni Jón Elíasson, oddviti Skaftár-
hrepps.
Siv lætur af embætti á morgun og
var þetta því eitt af hennar síðustu
embættisverkum. Hún hefur lagt mik-
ið kapp á að stíga þetta skref áður en
hún léti af embætti, en upphaf þess má
rekja til ársins 1999 þegar Hjörleifur
Guttormsson lagði fram tillögu á Al-
þingi um að umhverfisráðherra kann-
aði stofnun slíks þjóðgarðs. Eins og
fram kom í Morgunblaðinu í gær sam-
þykkti ríkisstjórnin rúmu ári síðar að
tillögu Sivjar að stefnt skyldi að því að
stofna Vatnajökulsþjóðgarð, sem tæki
til allrar jökulhettunnar árið 2002.
Þjóðlendumál hafa valdið töfum á
stofnun garðsins og sagði umhverfis-
ráðherra í Morgunblaðinu í gær að
ástæðan fyrir því að ákveðið hefði ver-
ið að skipta verkefninu í áfanga væri
sú að enn hefði eignarhald á norðan-
verðum Vatnajökli ekki verið útkljáð.
Hún sér þetta hins vegar fyrir sér sem
fyrsta skrefið að stofnun mun stærri
þjóðgarðs.
„Með þessu er stærsti þjóðgarður í
Evrópu að fæðast,“ sagði Siv og bætti
við: „Mín framtíðarsýn er hins vegar
sú að eftir nokkur ár verði stór þjóð-
garður á Íslandi – með Vatnajökul í
miðjunni – sem nái stranda á milli frá
norðri til suðurs.“
Miklar deilur hafa verið um hálendi
Íslands og óbyggðir undanfarin ár. Í
þær er komin niðurstaða og hafnar
eru framkvæmdir, sem munu valda
verulegri röskun á svæðinu norðan
Vatnajökuls. Nær óbyggðum landsins
verður ekki gengið og nú þarf að
leggja aukna áherslu á að verja við-
kvæma náttúru hálendisins. Þar skipt-
ir stofnun Vatnajökulsþjóðgarðs máli
og það skref, sem stigið var með vilja-
yfirlýsingunni, er mikilvægt, ekki síst
ef það má verða til þess að sætta
helstu andstæðinga Kárahnjúkavirkj-
unar. Stofnun þjóðgarðs mun tryggja
eftirlit með þessu svæði og einnig má
vænta þess að kröfur um umgengni
verði hertar, en í tillögum um þjóð-
garðinn var meðal annars kveðið á um
að umferð vélknúinna ökutækja um
Hvannadalshnjúk yrði bönnuð.