Morgunblaðið - 02.10.2004, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 2. OKTÓBER 2004 29
UMRÆÐAN
Vinnustofa SÍBS • Hátúni 10c • Sími: 562 8500 • 562 8501 • Fax: 552 8819 • Heimasíða www.mulalundur.is
BIC Atlantis
penni
Verð 99 kr/stk
BIC M10
penni
Verð 43 kr/stk
SKOÐIÐ HEIMASÍÐU MÚLALUNDAR. ÞAR ER MEÐAL ANNARS AÐ FINNA TILBOÐ Á ÓDÝRUM GEISLADISKUM
STABILO BOSS
Verð 95 kr/stk
Teygjumöppur
af öllum gerðumGeisladiskar 800 MB
10 stk. Hver diskur í
þunnu hulstri.
Verð 995 kr/pakkningin
Geisladiskar 100 stk
Verð 4.930 kr/pakkningin
Geisladiskar 50 stk
Verð 2.963 kr
pakkningin
PILOT SUPER GRIP
VERÐ 95 KR
bréfabindi
UM ÞESSAR mundir er verið að
leggja tugi milljóna króna af al-
mannafé til stofnunar lokaðrar geð-
deildar. Undirritaður er efins um að
slíkt sé til bóta nema
þá fyrir sáralítið brot
af þeim sem eru að
glíma við geð-
sjúkdóma. Sjúkrahús
eru góð til síns brúks
þ.e.a.s. ef þörf er á
bráðaþjónustu en
minnihluti þeirra 17%
landsmanna sem ein-
hverju sinni fá geðræn
einkenni þarf í raun á
því að halda. Alþjóða-
heilbrigðisstofnunin
(WHO) og nokkur lönd
í Evrópu sem við ber-
um okkur gjarnan saman við eru
ekki á sömu bylgjulengd, þau eru að
beita sér fyrir því að auka geðheil-
brigðisþjónustu úti í samfélaginu.
Undirritaður tók nýlega þátt í ráð-
stefnu sem haldin var í Danmörku af
WNUSP (Alþjóðasamtök notenda
geðheilbrigðisþjónustu), en þar var
sænskt verkefni kynnt sem vert er
að skoða nánar. Um er að ræða sk.
tenglakerfi, en tengill er ein-
staklingur sem gerist eins konar um-
boðsmaður einstaklings sem á við
geðröskun að stríða. Starfshópurinn
Hugarafl hefur verið með svipaða
hugmynd í vinnslu í rúmt ár. Ég ætla
hér að neðan aðeins að fjalla nánar
um hvað tenglakerfi er.
Sænska tenglakerfið fylgdi í kjöl-
farið á endurmótun geðheilbrigðis-
þjónustu þar árið 1995. Fram komu
nýir fagaðilar, svokallaðir persónu-
legir umboðsmenn geðsjúkra
(Personal Ombudsman), eða tenglar.
Tenglar samkvæmt sænska mód-
elinu eru oft vel menntaðir ein-
staklingar, s.s. lögfræðingar eða fé-
lagsfræðingar (þeir sem þekkja lög
og mannréttindi). Þeir vinna ein-
göngu fyrir skjólstæðinga sína án
tengsla við aðra hagsmunaaðila, s.s.
aðstandendur, lækna og sjúkrahús.
Tengillinn tekur sér
þann tíma sem þarf til
að mynda tengsl við
skjólstæðinga sem get-
ur verið erfitt að nálg-
ast, og er til taks fyrir
þá utan venjulegs skrif-
stofutíma, án þess þó
að vinna meira en 40
stundir á viku.
Sænski tengillinn
einbeitir sér sér-
staklega að því að
styðja við bakið á geð-
sjúkum sem reynst hef-
ur erfitt að nálgast og
hefðbundin úrræði hafa ekki virkað
á. Því vinna þeir oft með þeim verst
settu, fólki sem býr t.d. á götunni eða
hefur einangrað sig, á erfitt með að
tjá sig, hefur lélegt innsæi, og ber lít-
ið sem ekkert traust til yfirvalda.
Þetta þýðir að tengillinn verður að
beita skapandi og hugmyndaríkum
leiðum til að ná sambandi við þessa
sjúklinga.
Svíum þótti nauðsynlegt að tengl-
ar væru óháðir yfirvöldum vegna
þess að tenglar á launum hjá sveit-
arfélögum eða ríkinu áttu erfitt með
að mynda tengsl við sjúklinga sem
voru tortryggnir gagnvart kerfinu.
Þótti þeim ákjósanlegast að tenglar
störfuðu fyrir óháð félagasamtök.
Sem dæmi um hvernig tenglakerf-
ið sænska var útfært má nefna Skán:
Skánn er syðsta hérað Svíþjóðar
með u.þ.b. 1,1 milljón íbúa. Þriðj-
ungur íbúa héraðsins býr í þriðju
stærstu borg Svíþjóðar, Malmö.
Flestir tenglar á Skáni vinna hjá PO-
Skåne, sem eru óháð félagasamtök
stjórnað af notendasamtökunum
RSMH (The Swedish National Asso-
ciation for Social and Mental Health)
og fjölskyldusamtökunum IFS (The
Schizophrenia Fellowship Associa-
tion). Á árlegum aðalfundi kjósa
fulltrúar þessara samtaka stjórn
PO-Skåne, sem er vinnuveitandi
framkvæmdastjóra verkefnisins og
þeirra 25 tengla sem starfa úti í sam-
félaginu. Þetta þýðir að þessu verk-
efni er eingöngu stýrt af notendum
geðheilbrigðisþjónustu.
Hugarafl hefur haft það að mark-
miði að koma á fót svipuðu verkefni
hér á landi. Frá því snemma árs 2003
hafa grunnhugmyndir okkar verið
fyrir hendi en frekari þróunar er
hins vegar þörf og við erum að nýta
sænska kerfið sem fyrirmynd.
Tenglar samkvæmt okkar sýn yrðu
notendur með reynslu sem styðja við
bakið á þeim einstaklingum sem eru
að taka sín fyrstu skref í átt að bata.
Undirritaður, sem öryrki vegna
geðsjúkdóms, er undrandi og von-
svikinn með, nú á tímum vaxandi
tölu öryrkja, að ráðamenn horfi
framhjá tækifærum í líkingu við
ofannefnt verkefni. Hér er um að
ræða mögulega starfsendurhæfingu
geðsjúkra öryrkja og samfélagslegt
úrræði þar að auki. Lokuð deild er
ekkert nýmæli, slíkar deildir eru
þegar til og er því undarlegt að ekk-
ert annað komi til greina.
Mögulegt mótvægi við
lokaða deild
Jón Ari Arason fjallar um er-
lent tenglakerfi við geðröskun ’Starfshópurinn Hug-arafl hefur verið með
svipaða hugmynd í
vinnslu í rúmt ár.‘
Jón Ari Arason
Höfundur er félagi í Hugarafli.
HINN 10. september sl. gafst
mér tækifæri til að hlýða á erindi
nokkurra valinkunnra fræðimanna á
málþingi um þróun at-
vinnulífs, frá upphafi
heimastjórnar á Ís-
landi. Málþingið var
haldið í hátíðarsal Há-
skóla Íslands. Meðal
annarra talaði Berg-
lind Ásgeirsdóttir,
sendiherra og aðstoð-
arforstjóri OECD, um
menntun á Íslandi
með tilliti til atvinnu-
sköpunar. Eftir að
hafa hlýtt á framlag
hennar, brunnu marg-
ar spurningar á
vörum mér. Sér-
staklega varðandi
þann hluta erindisins
sem fjallaði um
menntun í nútíð og
framtíð. Ég hafði beð-
ið spennt eftir því að
nú loks ætti að ræða
menntun í iðnaði og
annarri þjónustu sem
lýtur að þeirri verk-
kunnáttu sem hér á
landi er til staðar.
Vonaðist ég jafnframt
eftir því að fram
kæmu ábendingar um
hvernig þróunin þyrfti
að verða í verknámi á
Íslandi í nánustu
framtíð, svo að Ísland
héldi áfram að standa
jafnfætis öðrum lönd-
um í þeirri þróun sem
við horfum á að fer
hraðbyri um heiminn.
Ég varð satt að segja fyrir von-
brigðum eftir að hafa hlýtt á erindi
hennar. Í máli sínu kom hún ein-
ungis inn á þátttöku háskólamennt-
unar til atvinnusköpunar á Íslandi.
Einungis var rætt um tvö skólastig,
háskólann í ljósi atvinnusköpunar
og grunnskólann sem undirstöðu
þjálfunar nemandans til þess að til-
einka sér að menntast.
Ekki var rætt nokkru orði um þá
miklu menntun sem fram fer í verk-
menntaskólum landsins. Engin um-
ræða um hver þörfin væri varðandi
það skólastig þegar til framtíðar er
horft.
Spurningarnar sem á mér brunnu
eftir að hafa hlýtt á erindi Berg-
lindar voru meðal annars:
Hvað með verknám á framhalds-
skólastigi, hönnun og þjónustu. Er
það ekki atvinnuskapandi? Það hef-
ur sýnt sig að íslenskir hönnuðir
hafa getið sér gott orðspor langt út
fyrir landsteinana. Má þar meðal
annars nefna hönnun á hugbúnaði,
fatahönnun, húsgagnahönnun,
skartgripahönnun o.fl. Í þjónustu
má meðal annars nefna heilbrigð-
isþjónustu, matvælaiðnaðinn o.fl.
o.fl. Í Tímariti Morgunblaðsins
sunnudaginn 12. september sl. er
mynd af Þorgerði Katrínu Gunn-
arsdóttur menntamálaráðherra á
forsíðu. Myndin sýnir hana eftir að
fagfólk frá Samtökum iðnaðarins
hafði farið höndum um hana með
m.a. fatahönnun og snyrtingu. Þeg-
ar inn í blaðið er komið þá gefur að
líta myndir af fleira þekktu fólki
víða að úr þjóðfélaginu, sem fengið
hafði sömu meðhöndlun. Það fer
ekki á milli mála að allir þeir er
fram komu eru ánægðir með fag-
fólkið og ég gef mér að um leið sé
það ánægt með mennt-
un þessa fólks.
Það er því sárt til
þess að vita að á stundu
sem þessari, þ.e. aldar-
afmæli heimastjórnar á
Íslandi, skuli gleymast
svo þýðingarmikið hlut-
verk sem verkmenntun
er.
Ábyrgð þeirra er
mikil.
Nú er svo komið að á
Alþingi eru nánast ein-
ungis háskólamenntaðir
einstaklingar. Að
minnsta kosti þykir
manni að umræðan sé
slík að aðrir séu ekki
taldir hæfir til að fara
með hina ýmsu mála-
flokka. Sama gildir um
flest þeirra starfa sem
upp koma í stjórnsýsl-
unni. Því er það
ábyrgðarhluti þeirra
sem vinna við þessi
störf að hafa ekki þá
víðsýni til að bera að
gera sér grein fyrir því
að atvinnusköpun á Ís-
landi byggist ekki á há-
skólamenntun ein-
göngu.
Vera má að þeir sem
hér um ræðir hafi litast
af þeim gríðarlega
áróðri sem uppi hefur
verið um þörfina á há-
skólamenntun. Nú má
ekki skilja orð mín svo að ég sé á
móti háskólamenntun, því fer fjarri.
Við verðum bara að vera raunsæ,
skoða þjóðfélagið í heild sinni, hafa
rétta menntun á réttum stað, því að
þörf er á öllum stiganum.
Á undanförnum árum hafa dunið
á ungu fólki ábendingar um þörfina
á að mennta sig til starfa. Það er
vissulega hægt að taka undir það.
Menntun er nauðsynleg ekki bara
einstaklingnum heldur og ekki síður
þjóðfélaginu sjálfu. Hins vegar hef-
ur sá áróður verið heldur einslitur.
Ekki eingöngu er málstaðnum beint
til fólksins sjálfs, heldur líka þegar
komið hefur að umræðunni um auk-
in fjárráð skólanna.
Í öllum tilvikum er rætt um há-
skólana. Verkmenntaskólarnir hafa
farið halloka í þeim málflutningi
hvort sem um hefur verið að ræða
hvatningu til nemenda eða þörfina á
auknu fjárstreymi til skóla.
Ég spyr mig hvort þeir sem vit
eiga að hafa á þörfinni fyrir jafn-
vægi menntunar í íslensku þjóð-
félagi hafi blindast af markaðs-
væðingunni sem háskólinn beitir.
Ég vil með þessum skrifum skora
á þá sem að einhverju leyti vilja láta
sig menntun og jafnvægi í atvinnu-
lífinu varða að skera upp herör
gegn þeirri einslitu umræðu sem
tröllriðið hefur íslensku þjóðlífi.
Atvinnusköpun í
ljósi menntunar
Kristín Á. Guðmundsdóttir
fjallar um málþing, sem haldið
var í hátíðasal HÍ
Kristín Á.
Guðmundsdóttir
’Því er þaðábyrgðarhluti
þeirra sem
vinna við þessi
störf að hafa
ekki þá víðsýni
til að bera að
gera sér grein
fyrir því að at-
vinnusköpun á
Íslandi byggist
ekki á háskóla-
menntun ein-
göngu.‘
Höfundur er formaður Sjúkraliða-
félags Íslands.
Í DAG biður Rauði krossinn Ís-
lendinga að leggja sitt af mörkum til
að aðstoða yngstu fórnarlömb styrj-
alda. Við fáum á hverjum degi fréttir
af voðaverkum í átökum. Sjaldnast
fylgir fréttunum hverjar afleiðing-
arnar eru fyrir börnin,
sem hafa sér ekkert til
saka unnið. Þau verða
fyrir skotum og
sprengjum, stíga á
jarðsprengjur og missa
foreldra sína í hel-
greipar vígaferlanna.
En þau þjást líka á
annan hátt. Þegar heil-
brigðiskerfið hrynur,
spítalar taka aðallega
við bráðatilfellum og
bólusetningar hætta,
þá standa börnin ber-
skjölduð. Þegar inn-
viðir samfélagsins fara úr lagi og
efnahagurinn kiknar, þá kemur nær-
ingarskortur fyrst niður á börnum.
Ógnir og óendanleg óvissa skekur
hugarheim barnanna og getur haft
óbætanlegan skaða í för með sér.
Rauðakrosshreyfingin er þekkt
fyrir starf sitt á styrjaldarslóð.
Starfsmenn og sjálfboðaliðar Rauða
krossins og Rauða hálfmánans
vernda fanga og líkna særðum. Þeir
færa fórnarlömbum átakanna lífs-
bjargandi aðstoð og þeir eru hlutlaus
aðili á vígvellinum sem allir treysta.
Rauði kross Íslands hefur um ára-
bil unnið sérstaklega að málefnum
barna á stríðssvæðum.
Félagið stóð fyrir því að
börn í Bosníu kæmust í
sumarbúðir, þar sem
þau gátu um stundar-
sakir hugsað um eitt-
hvað annað en stríðið
þegar það var í algleym-
ingi. Við höfum á síðustu
árum sent sendifulltrúa
okkar til að reisa skóla
og hjálpa fötluðum
börnum í Afganistan,
sinna fæðingarhjálp í
Súdan, hjálpa börnum
að finna foreldra sína á
vatnasvæðunum um miðbik Afríku og
svo mætti lengi telja. Við unnum að
því að bannað yrði með alþjóðalögum
að börn yngri en 18 ára yrðu skráð í
her.
Nú ætlum við að efla enn starf okk-
ar að aðstoð við börn á stríðssvæðum.
Í Sierra Leone er fjöldi barna sem
varð fyrir hroðalegri misnotkun á
styrjaldarárunum. Það fé sem safnast
í dag verður meðal annars notað til að
aðstoða þessi börn við að fóta sig aft-
ur í samfélaginu. Í Palestínu eru börn
sem búa við viðvarandi átök og
spennu. Mörg þeirra fá martraðir á
nóttunni og sýna einkenni mikillar
streitu. Við viljum hlúa að þessum
börnum, gefa þeim tækifæri til að
hugsa um eitthvað annað en ógnirnar
allt í kringum þau og styðja þau
þannig á hinum viðkvæmu uppvaxt-
arárum.
Góðir landsmenn, með samstilltu
átaki í dag getum við látið gott af okk-
ur leiða. Ég hvet þá sem hafa áhuga á
hressandi heilsubótargöngu í dag að
mæta á söfnunarstöð Rauða krossins.
Aðra hvet ég til að taka vel á móti
sjálfboðaliðanum.
Göngum til góðs í dag
Úlfar Hauksson fjallar um
landssöfnun RKÍ ’Góðir landsmenn, meðsamstilltu átaki í dag
getum við látið gott af
okkur leiða.‘
Úlfar Hauksson
Höfundur er formaður Rauða kross
Íslands.