Morgunblaðið - 01.12.2004, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 1. DESEMBER 2004 27
M
enn eru með fanga í
Guantanamo sem
skipta ekki miklu
máli, ekki myndi
tapast neitt þótt
þeir yrðu látnir lausir. En ráðamenn
í Washington segja: við getum notað
þá til að láta dómstóla skilgreina hve
langt megi ganga í því að brjóta
ákvæði Genfarsáttmálans um rétt-
indi fanga, alþjóðalög gegn pynt-
ingum, til að kanna í hve miklum
mæli við getum hunsað stjórnarskrá
Bandaríkjanna, sjá hvar mörkin
séu,“ segir breski blaðamaðurinn
David Rose.
Hann hefur síðustu árin einkum
ritað greinar fyrir Vanity Fair og
Observer en gaf fyrr á árinu út bók
um Delta-búðirnar í herstöð Banda-
ríkjamanna í Guantanamo á Kúbu.
Þar vitnar hann m.a. í rannsóknir
Gísla Guðjónssonar sálfræðings á
vafasömu gildi játninga undir þrýst-
ingi og bendir Rose á að sé beitt
harðræði og pyntingum til að fá
fram upplýsingar sé sjaldan hægt að
nota þær til nokkurs. Rose segir að
aðstæður í Guantanamo séu skelfi-
legar og meðferðin á föngunum fyrir
neðan allar hellur. Oft hafi menn-
irnir verið handteknir í Afganistan á
röngum forsendum, misskilningur
óreyndra túlka hafi ráðið úrslitum.
Rose flytur í hádeginu í dag fyr-
irlestur um Guantanamo í Reykja-
víkurakademíunni. Bók hans er nú
komin út á íslensku undir heitinu
Guantánamo – Herferð gegn mann-
réttindum. Rose heimsótti fanga-
búðirnar í fyrra en þar eru nú nær
600 fangar. Auk þess að taka viðtöl
við fangaverði og aðra starfsmenn,
þ.á m. fangabúðastjórann, ræddi
Rose við menn sem sleppt hefur ver-
ið úr búðunum. Fangana sjálfa fékk
hann ekki að ræða við.
Ómanneskjulegar búðir
og aðferðin virkar ekki
„Ég álít að það hvernig Banda-
ríkjamenn hafa hunsað eigin lög og
alþjóðalög geri að verkum að líta
beri á Guantanamo-búðirnar sem
geysilega mikilvægt mál, mikilvæg-
ara en fólk geri sér almennt grein
fyrir,“ segir Rose. „Þess vegna
fannst mér mikilvægt að skrifa
strax þessa bók og lýsa því vandlega
hvað deilt er um.
Ég ræddi við fjölda bandarískra
embættismanna, í Washington og
víðar og nokkra af föngunum sem
hefur verið sleppt. En það er tvennt
sem ég vil reyna að koma á framfæri
í bókinni. Í fyrsta lagi að búðirnar
séu ómanneskjulegar og ólöglegar
en í öðru lagi að aðferðin virkar ekki
í baráttu gegn hryðjuverkum. Eng-
ar gagnlegar upplýsingar hafa feng-
ist frá föngunum vegna þess að þeir
sem þar dveljast eru ekki hryðju-
verkamenn. Og aðferðirnar sem eru
notaðar við að yfirheyra eru eins og
hannaðar til þess að fá rangar og
villandi upplýsingar.“
– Hvernig geturðu verið viss um
að þeir séu ekki hryðjuverkamenn?
„Ég dreg ályktanir af því sem
mjög háttsettir bandarískir emb-
ættismenn hafa sagt mér. Einn
þeirra sem ég vitna í, Tony
Christino undirofursti, var yfirmað-
ur í deild baráttu gegn hryðjuverk-
um í Guantanamo. Hann sá allar
upplýsingar um þau efni sem komu
frá bækistöðinni og hafði umsjón
með föngum sem teknir voru í Afg-
anistan og fluttir til Guantanamo,
hann veit því vel hvaða fólk er
þarna. Hann telur að þetta séu ekki
réttu mennirnir og ekkert gagn sé
að upplýsingum sem þeir gefa.
Fleiri embættismenn sem ég talaði
við taka undir með honum.
Við vitum líka að Bandaríkja-
menn hafa klófest nokkra mik-
ilvæga forsprakka al-Qaeda eftir 11.
september 2001. Þeir hafa ekki ver-
ið fluttir til Guantanamo og verða
það vafalaust aldrei, þangað eru
ekki sendir mikilvægir fangar.“
– En hvers vegna fluttu Banda-
ríkjamenn mennina þangað? Varla
finnst þeim málið vera heppilegt í
áróðursstríðinu eða hvað?
„Þetta er hræðilega vont fyrir
Bandaríkin í áróðurstríðinu. En ég
held að stjórn Bush hafi ekki miklar
áhyggjur af því, ef svo væri myndi
hún hafa breytt mörgu í stefnu sinni
fyrir löngu! Ég held að hlutverk
Guantanamo sé m.a. táknræns eðlis
og það hlutverk var einkum mik-
ilvægt fyrst eftir árásirnar 2001.
Búðirnar áttu að sýna að menn
væru að gera eitthvað, þær full-
nægðu kröfunni um hefnd. Við erum
hérna með nokkra íslamska ofstæk-
ismenn, svona ætlum við að fara
með þá, sögðu menn.
Myndir af föngum í gulum
göllum og lönd múslíma
En í löndum múslíma hafa mynd-
irnar frægu af föngunum, í appels-
ínugulum göllum, bundum og kefl-
uðum, virkað sem mjög hættulegt
heróp. Þær hafa gert hryðjuverka-
mönnum kleift að laða að sér fleiri
liðsmenn en venjulega. Ég held að í
Bandaríkjunum hafi sumir hugsað
með sér að eitthvað væri þó verið að
gera og óþarfi væri að velta því allt
of mikið fyrir sér hvort þetta væri
endilega rétta fólkið sem væri í
haldi, það væri aukaatriði.
Hin ástæðan fyrir því að búðirnar
voru reistar og eru enn notaðar,
þrátt fyrir gagnsleysið, er eins kon-
ar tilraunastarfsemi. Ráðamenn
nota þær til að kanna hve langt þeir
geti gengið. Ef maður les skýrslur
sem ritaðar hafa verið síðustu mán-
uði er rauði þráðurinn sá að á stríðs-
tímum skuli menn ekki hefta at-
hafnafrelsi forsetans, æðsta manns
heraflans, með alþjóðlegum eða inn-
lendum lögum. Innifalið er rétturinn
til að yfirheyra menn í haldi og nota
þær aðferðir sem mönnum þóknist í
þeim efnum.
Þeir völdu Guantanamo vegna
þess að þeir töldu að staðurinn væri
lagalega séð í tómarúmi. Að nafninu
til er bækistöðin kúbverskt land en
samkvæmt samningi frá 1903 hafa
Bandaríkjamenn lagalegt forræði
þar. Lögfræðingar stjórnar Bush
töldu að bandarísk lög gætu ekki
gilt þar og erlendir borgarar sem
væru þar í haldi gætu því ekki höfð-
að til bandarískra réttarreglna um
habeas corpus [um að skylt sé að
kalla handtekið fólk fyrir dómara
innan tveggja sólarhringa frá hand-
töku] og réttar til aðgangs að verj-
anda.
Hæstiréttur í Washington vísaði
þessari túlkun þeirra á bug í júní.
En í staðinn fyrir að viðurkenna
ósigur fara ráðamenn út í mjög
harkalega gagnsókn á sviði laganna.
Í dag [miðvikudag] verður lagt fram
mál í Washington af hálfu 12 fanga í
Guantanamo en stjórnvöld krefjast
þess að málinu verði vísað frá.
Stjórn Bush er því ekki enn búin að
samþykkja niðurstöðu hæstaréttar
frá því í júní.“
Hann minnir á að Alþjóða Rauði
krossinn hafi sagt að beitt sé pynt-
ingum í Guantanamo, þetta sagði
stofnunin þegar í júní á þessu ári.
„Þetta var tveim mánuðum eftir
hneykslið í Abu- Ghraib-fangelsinu í
Írak. Evrópumenn hafa vitað öldum
saman að hægt er að fá menn til að
játa hvað sem er ef beitt er pynt-
ingum og það er ekkert hægt að
treysta upplýsingum sem fást með
þeim hætti. Þetta er því ekki bara
rangt heldur gagnslaust.“
En hvaða aðferðum ætti að beita í
baráttunni gegn hryðjuverkamönn-
um? Rose segist hafa stutt eindregið
stríðið gegn talíbönum í Afganistan.
það hafi verið nauðsynlegt en það
sem fyrst og fremst þurfi að gera
núna sé að auka samstarf milli emb-
ættismanna löggæslunnar í vest-
rænum ríkjum. Nú sé vitað að
leyniþjónustumenn í mörgum lönd-
um, m.a. í Þýskalandi, á Spáni og í
Bandaríkjunum fylgdust með
mörgum úr hópnum sem rændi
flugvélunum 2001 en ekkert var að-
hafst.
„Það er kannski hægt að skilja að
tilfinningarnar hafi verið á suðu-
punkti eftir árásirnar 2001, að menn
hafi verið reiðir, verið hræddir við
að fleiri árásir yrðu ef til vill gerðar.
En það sem þeir hafa gert virkar
ekki. Sömu aðferðunum var beitt í
Írak og í Guantanamo. Þær hafa
ekki dugað til að ráða niðurlögum
uppreisnarmanna í Írak, þeim hefur
frekar vaxið ásmegin. Og þeir hafa
fengið geysilegan stuðning vegna
myndanna af pyntingunum í Abu
Ghraib.“
Saddam hafði tengsl
við al-Qaeda
Rose segir að menn verði að horf-
ast í augu við að það sem helst gagn-
ist í baráttu gegn hryðjuverka-
mönnum og samtökum þeirra séu
ofur hefðbundnar rannsóknir og að-
gerðir lögreglu og leyniþjónustu-
manna. „Bretar notuðu á sínum
tíma slíkar aðferðir gegn IRA.
Mestu skiptir að ráða nógu marga
menn til að afla upplýsinga þar sem
þær er að finna, nota spæjara og
hleranir. Þetta er afskaplega sein-
legt en það eina sem dugar.“
Rose segist hafa á sínum tíma
stutt Íraksstríðið og skrifað þá
greinar í breska fjölmiðla sem hafi
vakið reiði margra vina hans. En nú
blasi við að Bandaríkjamenn hafi
klúðrað svo undirbúningnum að
ljóst sé að herförin hafi verið mistök.
„Ég skrifaði greinar þar sem ég
hélt því fram að Saddam Hussein
hefði tengsl við hryðjuverkamenn
og hann hafði vissulega tengsl við al-
Qaeda, það er ég alveg sannfærður
um. Rannsóknarnefndin sem
Bandaríkjaþing skipaði gerði
skýrslu þar sem segir að um tengsl
hafi verið að ræða, þetta er rakið
þar. Það eru engar vísbendingar um
að Saddam hafi átt þátt í árásunum
2001 en hann hafði tengsl við al-
Qaeda. Ég þekki manninn sem
rannsakaði gögnin um þessi tengsl
sem safnað var af bandarísku leyni-
þjónustunni, CIA og leyniþjónustu
Pentagon, hann er yfirvegaður og
laus við allt ofstæki. En ráðamenn
gátu ekki látið duga að segja frá
þessum upplýsingum heldur ýktu
þær og nú trúir þeim enginn.
Ég hef verið í Kartúm í Súdan
nokkrum sinnum og þekki embætt-
ismenn þar. Það er alveg ljóst af
samtölum við þá að snemma á tí-
unda áratugnum voru náin tengsl
milli Osama bin Ladens og Íraka.
Maðurinn sem rak fyrirtæki bin
Ladens í Súdan var íraskur leyni-
þjónustuforingi, hann er enn þarna
og ég hef tekið viðtal við hann.
En Íraksstríðið var skelfilegt.
Bandaríkjamenn hefðu átt að nota
þrisvar sinnum fleiri hermenn, þeir
leyfðu mönnum að ræna og rupla
eftir að stjórn Saddams féll og þeir
glutruðu meira að segja niður tæki-
færinu til að skoða leyniþjón-
ustugögnin sem hefðu sannað
tengslin milli Saddams og al-Qaeda.
Og nú horfa menn upp á blóðbað. Ef
þeir hefðu búið sig betur undir þetta
gæti verið að þegar væri búið að
koma á lýðræði í Írak,“ sagði David
Rose.
Menn Bush vilja sjá hvað
þeir komast upp með
Breski blaðamaðurinn
David Rose segir í við-
tali við Kristján Jóns-
son að stjórn Bush
Bandaríkjaforseta
hunsi bæði innlend lög
og alþjóðalög í Guant-
anamo-fangabúðunum.
Morgunblaðið/Jim Smart
David Rose: „Evrópumenn hafa vitað öldum saman að hægt er að fá
menn til að játa hvað sem er ef beitt er pyntingum og það er ekkert
hægt að treysta upplýsingum sem fást með þeim hætti.“
’Búðirnar áttu aðsýna að menn væru
að gera eitthvað,
þær fullnægðu kröf-
unni um hefnd.‘
kjon@mbl.is
Kristján Þ. Davíðsson, aðstoðar-
forstjóri HB Granda hf., sagði meðal
annars í sinni framsögu að fyrir sína
parta deildi hann ekki á auðlinda-
gjaldið. „Það má að mínu mati færa
sannfærandi rök fyrir því að notandi
auðlindar greiði eigendunum arð af
eigninni á sama hátt og notandi fjár-
magns greiðir arð af hlutafé og vexti
af lánsfé. En ég spyr hvers vegna er
eingöngu nýting einnar tegundar
sjávarauðlindar, þ.e.a.s. fiskistofna
skattlögð sérstaklega.“
Kristján spurði einnig hvers
vegna það sama gilti ekki um aðrar
takmarkaðar náttúruauðlindir á
landi eða í lofti, eins og hvað varðaði
jarðhita vatnsföll og útvarps- og
sjónvarpsrásir. Þetta skekkti sam-
keppnisstöðu sjávarútvegsfyrir-
tækja gagnvart öðrum iðnaði.
Hann benti einnig á að á sama
tíma og gerðar væru út opinberar
stofnanir til að leita að erlendu fjár-
magni til nýtingar vatnsorku með
orkufrekum iðnaði væri sjávarút-
vegsfyrirtækin hindruð í því að
sækja sér hlutafé og meðfylgjandi
viðskiptasambönd og þekkingu er-
lendis að ekki væri minnst á það að
þau mættu ekki fjárfesta erlendis og
greiða með eigin hlutafé eins og iðu-
lega væri gert í öðrum iðngreinum.
Hann efaðist hins vegar stórlega um
að erlend hlutafé til fjárfestinga í ís-
lenskum sjávarútvegi væri á lausu.
50 milljarðar í hlutafé
Yngvi Örn Kristinsson. fram-
kvæmdastjóri verðbréfasviðs
Landsbanka Íslands, sagði í sinni
framsögu að meginástæðan fyrir
skráningu sjávarútvegsfyrirtækja á
hlutabréfamarkað á sínum tíma
virtist hafa verið takmarkaður að-
gangur að lánsfé og á tímabilinu
1992–2003 hafi sjávarútvegsfyrir-
tæki í veiðum og vinnslu sótt ítrekað
hlutafé til markaðarins eða samtals
að upphæð 50 milljarðar króna á
verðlagi ársins í ár. Oftast hafi þar
verið um að ræða útgáfu á hlutafé
vegna samruna félaga, en einnig
hafi verið farið út í hlutabréfaútgáfu
í tengslum við fjárfestingar í skipum
eða vinnsluhúsum.
Yngvi Örn fjallaði einnig um
aukna samþjöppun í sjávarútvegi,
sem væri athyglisverð í ljósi þess að
upplýsingar um rekstur sjávarút-
vegsfyrirtækja virtust ekki benda til
stærðarhagkvæmni í sjávarútvegi,
þ.e.a.s. arðsemi stóru fyrirtækjanna
væri ekkert endilega betri en arð-
semi minni fyrirtækjanna. Þetta
skipti máli fyrir greinina varðandi
áhrif kvótaþaksins svonefnda. Miklu
meira máli virtist skipta að fyrir-
tækið væri af réttri stærð miðað við
sínar veiðiheimildir og stillti sig inn
á þær bæði í veiðum og vinnslu held-
ur en að það stækkaði mjög mikið.
Yngvi Örn sagði ennfremur að
skipulag íslensks sjávarútvegs hefði
verið svolítið sérstakt. Við hefðum
verið með dreifð útgerðar- og
vinnslufyrirtæki sem hefðu verið í
samstarfi í sölu og framleiðslu er-
lendis, en erlendis sæjum við gjarn-
an lóðrétta samþættingu
allt frá veiðum til sölu til
verslana. Á undanförn-
um árum hefðu eigna-
tengslin milli sjávarút-
vegs- og sölufyrirtækj-
anna verið rofin og sölufyrirtækin
virtust vera í vaxandi útrás og eig-
infjárstaða þeirra væri að styrkjast.
Það stefndi í að 2–4 sjávarútvegsfyr-
irtæki yrðu nálægt kvótaþakinu. Til
lengri tíma litið yrði vaxandi spurn
eftir sjávarfangi og framboðið
mundi að öllum líkindum minnka.
Aukið eldi mundi að einhverju leyti
jafna þetta misvægi. Lykilatriði fyr-
ir sölu og framleiðslu erlendis væri
að tryggja aðgang að hráefni og það
væri alveg hugsanlegt að mestur
styrkur fengist með samruna
stærstu sjávarútvegsfyrirtækjanna
og sölufyrirtækjanna.
þess ekki
fjármála-
þetta og
ræðu erf-
ni.
k á kvóta
g sagðist
kmarkaði
eð vaxta-
ækja. „En
n í því að
fiskveiða
sem slík
miskonar
ki er háð
íslenskra
ð þau eru
kkert sem
arútvegs-
hagræð-
sviði eru
el ég víst
eftir að
er ekkert
tvær eða
an í fisk-
sráðherra
arkanir á
útgerð og
greininni
kaði vaxt-
g er ekki
festingar-
varútvegi
ir að það
að dæma
. Eignar-
farið allt
um hlut-
endingar
vegsfyrir-
er vitað í
]
rið haldið
t að tak-
ra aðila í
é að tak-
u í sjávar-
gja auð-
u svo hún
m mæli.“
essu væri
ðferð sem
takmarka
sú eina
g tel þó,“
tímabært
nda fjár-
kmörkun
varútvegi
útrás.
stefnu Kauphallarinnar
aks og
skilegt
ið/Sverrir
Margar
ástæður fyrir
afskráningu