Eintak - 10.03.1994, Side 22

Upp úr síðustu aldamótum spratt upp hreyfing í Þýskalandi sem hélt því fram að nekt væri holl;
hið náttúrulega ástand mannsins. Fram komu kenningarsmiðir sem héldu því fram að steinaldar-
maðurinn hefði rifið sig úr hárunum til að öðlast þessa nekt. Fólk flykktist úr borgunum og út í
náttúruna nakið. Kafka og Þórbergur Þórðarson hrifust með. Síðar breyttist þessi hreyfing, var
bönnuð af nasistum og reis síðan upp á ný. Hjálmar Sveinsson greinir hér frá hreyfingunni og
þeim galdri sem fólginn er í að spranga um nakinn.
Nektarhreyfingin var í upphafi
borgaraleg hreyfing sem
hafði þá skoðun að kapítal-
isminn og gegndarlaus iðn-
væðingin heíðu klofið sál mann-
eskjunnar frá líkama hennar.
Hreyfingin hafði ekki áhuga á að
umbylta þjóðféiaginu, heldur
kenndi hún að maður yrði að
breyta sjálfum sér og lifnaðarhátt-
um sínum. Markmiðið var að sam-
eina sál og líkama, að verða „heill
maður“. Taóismi og búddismi
komust í tísku og auðvitað náttúru-
fræði, leikfimi og útivera. Svokall-
aðir „Wandernburschen“ fóru á
kreik: Ég er hinn frjálsi förusveinn á
ferð með staf og mal! Maður átti
alltaf að sofa við opinn giugga. Og
sjálfskipaðir siðbótarmenn og lík-
amsræktarmenn skrifuðu bækur
um skaðsamlega fatatísku. Þeim
var einkum og sér í lagi illa við kor-
settið og töldu það afmynda kven-
líkamann. Ef fólk þyrfti á annað
borð að vera í fötum þá áttu þau að
vera víð og þægileg, rétt eins og föt
hippanna löngu, löngu síðar.
Einn líkamsræktarmannanna var
liðsforinginn H. Muller sem skrif-
aði bók um heilbrigt líf og bjó til
frægt líkamsræktarkerfi. A meðal
þeirra sem stunduðu Múllersæfing-
ar voru grasæturnar Franz Kafka í
Prag og Þórbergur Þórðarson í
Reykjavík. Það eru til myndir af
„Þar heldur hantt því
fram að steinaldarmað-
urinn hafi einn góðan
veðurdag rifið hárið af
líkama sínum til að öðl-
ast meiri sexappíl
Nekt! Hvað er nekt? Maður
fæðist nakinn og fullyrt er að
sálin sé nakin þegar hún að
lokum stendur frammi fyrir
Guði. Maður er nakinn í sturtu, í
rúminu og einstaka sinnum inn í
eldhúsi. Best er þó að vera nakinn
úti í guðsgrænni náttúrunni því
það er svo gott að finna mildan og
mjúkan andvarann leika um þá
hluta líkamans sem fá sjaldan að
vera úti undir beru lofti. Nekt og
kuldi eiga ekki vel saman. Nekt er
varnarleysi, nekt er skelfileg, nekt
er unaðsleg. Kannski er það nektin
og aðeins nektin sem skilur mann
frá dýri. Dýr eru aldrei nakin.
Upp úr síðustu aldamótum
spratt upp hreyfing í Þýskalandi
sem hélt því fram að nekt væri holl.
Það voru borgarbúar sem mynd-
uðu þessa hreyfingu og hugmynd
þeirra var sú að nekt væri hið nátt-
úrurlega ástand mannsins. Þetta
fólk kallaði sig „vini ljóssins“
(Lichtfreunde) og talaði um að
klæðast „ljósfötum" (Lichtkleider).
Mottó hreyfingarinnar hljóðaði
svo: Nakinn maður hefur ekkert að
fela.
„Hiðfúla loft 19. aldar-
innar, þrungið blygð og
bælingu, lá enn þá eins og
mara yfir norðanverðri
Evrópu og ungtfólk þráði
loft. Það þráði að komast
burtfrá hinni kœfandi
kyrrstöðu og varpa afsér
byrði siðmenningarinnar.
Ég vil loft, ég vil loft. Ég
þoli ei við í stiknandi
gröf!“
Það er þarflaust að táka það fram
að sveitafólki myndi aldrei detta
annað eins í hug. Með því er ég ekki
að segja að nektarhreyfingin beri
vott um firringu borgarbúans.
Þvert á móti, á bak við þessa hreyf-
ingu leyndist ósköp eðlileg þrá eftir
frelsi og þrá eftir birtu og yl. Þetta
var á þeim tímum þegar iðnvæddar
stórborgir urðu til með slömmum
sínum og dimmum, kolakyntum
íbúðum í Hinterhof nr. 3. Fólkið
hafði þyrpst úr sveitunum í borg-
irnar og algengt að tvær bamafjöl-
skyldur yrðu að deila með sér öm-
urlegri íbúðarholu. Lífið var enda-
laust strit, þrengsli, óhreinindi,
berklar og barnadauði. Ofan á
þessa eymd öreiganna bættist svo
einhvers konar siðmenningar-
þreyta borgarastéttanna og köfn-
unartilfinning. Hið fúla loft 19. ald-
arinnar, þrungið blygð og bælingu,
lá enn þá eins og mara yfir norðan-
verðri Evrópu og ungt fólk þráði
loff. Það þráði að komast burt frá
hinni kæfandi kyrrstöðu og varpa
af sér byrði siðmenningarinnar. Eg
vil loft, ég vil loft. Ég þoli ei við í
stiknandi gröf! Þegar heimsstyrj-
öldin fyrri skall á haustið 1914 fögn-
uðu ungmennin og skráðu sig sjálf-
viljug í herinn. Þau héldu að þetta
yrði stórkostlegt ævintýri sem yrði
búið fýrir jól.
Þórbergi þar sem hann stendur
nakinn í flæðarmálinu út á Sel-
tjarnarnesi og gerir Múllersæfingar.
Þórbergur er líklega eini íslenski
núdistinn, að minnsta kosti sá eini
sem náði háum aldri.
Áhrifamesti nektarpostulinn í
Þýskalandi á árunum fýrir fyrra
stríð var rithöfundurinn Richard
Ungewitter. Hann samdi bókar-
kver með titlinum, „Nektin í þró-
unarsögulegu, heilsufræðilegu, sið-
fræðilegu og listrænu ljósi", þar
sem hann heldur því fram að stein-
aldarmaðurinn hafi einn góðan
veðurdag rifið hárið af líkama sín-
um til að öðlast meiri sexappíl.
Upp frá þeim degi hafi aðeins hinir
hárlausu, og þar með nöktu, átt
séns í hitt kynið og af þeim sökum
náð að fjölga sér. Það er því hreinn
öfugsnúningur, segir Ungewitter,
„að hinn svokallaði nútímamaður
skuli hreiðra um sig kappklæddur í
steinahrúgum er nefnast borgir".
Kenning Ungewitters um nekt og
sexappíl virðist í fýrstu benda til
„Kannski erþað nektin
og aðeins nektin sem skil-
ur mannfrá dýri. Dýr eru
aldrei nakin.“
víðsýnis og frjálslyndis í kynferðis-
málum. Lesandanum verður þó
fljótlega ljóst að höfundurinn vill
vera hreinlífari en munkur. Hann
skrifar nefnilega að ungdómur sem
sé alinn upp við nekt „samkvæmt
strangri áætlun“ muni aldrei detta
neitt „ósiðlegt" í hug. „Hinn nakti
veruleiki útmáir allar hugmyndir af
því tagi.“
Richard Ungewitter er með réttu
löngu gleymdur rithöfundur en
þversagnakennd lífsskoðun hans er
dæmigerð fyrir hina borgaralegu
nektarhreyfingu eins og hún var
fýrir stríð. Hún einkennist fremur
af meinlæti en lífsnautn. Og hún er
gegnsýrð af tvöföldu siðgæði, því
annars vegar er nektin og hið „nátt-
úrulega líf‘ dásamað og hins vegar
er kynlífið gert útlægt. Það kemur
ekki á óvart að þegar þar að kom
gerðist Ungewitter hallur undir
kynþáttastefnu nasistanna og
fannst að hugnyndin um hreina
kynþætti væri náskyld kenningu
sinni um hreina sál í nöktum lík-
ama. Nasistarnir voru aftur á móti
tortryggnir gagnvart forsendunni
sem Ungewitter og flest allir núd-
istar ganga út frá, að manneskjan
verði betri þegar hún er nakin og
stundar útiveru. Þeim fannst að
með þessu væri of lítið gert úr
erfðalögmálinu, því voru þeir sann-
færðir um að óumbreytanlegar
erfðir og eðli kynþáttanna réðu öllu
sem máli skiptir í fari einstaklinga
og þjóða.
—
22
FIMMTUDAGUR 10. MARS 1994