Eintak - 15.08.1994, Blaðsíða 8

hAt
hverju
ftu
inþa
a
ennpa
Lödu?
Jakob Ármannsson banka-
MAÐUR OG LÖDUEIGANDi:
„Þetta er ágætur bíll. “
ILADA
Bonni ljósmyndari og
Lödueigandi:
„Ég hef ekki efni á öðrum bíl, en
það er búið að bjóða tvisvar í
hana. “
&LADA
Guðjón Sigurbjörnsson
LÆKNIR OG LÖDUEIGANDi:
„Þetta er ódýr og góður bfll.
Maður fær mikið fyrir lítinn pen-
ing. “
HLADA
Finnur Malmquist
VÉLVIRKI og Lödueigandi:
„Lödurnar eru ekki alveg eins
skemmtilegar og góðar og jap-
önsku bílarnir. En Ladan mín
hefur reynst mér þokkalega vel
miðað við það verð sem ég fékk
hana á. “
iLADA
Kristján Guy Burges
MJÓLKURBÍLSTJÓRI
og Lödueigandi:
„Þegar stórt er spurt verður oft
fátt um svör. Aðalástæðan er
líklega sú að okkur Spretti, eins
og bíllinn heitir, líkar vel hvorum
við annan og erum ekki á leið-
inni að skilja að skiptum. “
Undanfarin ár hafa rússneskir
sjómenn boðið villt og galið í
Lödu-bifreiðar landsmanna
og leitun að mönnum sem
ekki hafa gefist upp fyrir til-
boðum þeirra. EINTAK hafði
þó upp á nokkrum.
HÚN SEQIR
HANN SEQIR
Eins dauði
annars brauð?
Hvenœr hefur maður
drepið mann?
Á síðustu áratugum hefur það iðulega
gerst, í samfélögum sem eiga að teljast sið-
menntuð, að upp koma raddir um að tekin
verði upp dauðarefsing fyrir alvarlegustu
glæpi. Rökin með slíkri ráðstöfun eru iðu-
lega byggð á ofureinföldun um mannlegt
eðli og samfélag og vanþekkingu á stað-
reyndum.
Vinsælustu rökin fyrir dauðarefsingu eru
hin svokölluðu fráfælingarrök, sem ganga út
á það að hörð refsing fæli fólk frá alvarleg-
um glæpum. Máli sínu til stuðnings nefna
menn eina könnun sem gerð var á tíðni al-
varlegra glæpa fyrir og eftir að dauðarefsing
var tekin upp í einu fylki Bandaríkjanna.
Fylgismenn hugmyndarinnar láta þess óget-
ið að allar aðrar kannanir hafa gengið þvert
á þessa einu og þau gögn sem hún byggðist á
standast ekki nákvæma skoðun. Þar fyrir ut-
an er það veikleiki fráfælingarrakanna séu
þau skoðuð ein sér, að í þeim felst ekki endi-
lega að það skuli refsa þeim sem fremur
glæpinn, heldur má leiða rök að því að meiri
fráfæling sé í því fólgin að refsa til dæmis
ömmu viðkomandi, maka, barni og svo
framvegis.
Annað sjónarmið sem er ákaflega algengt
meðal fylgismanna dauðarefsingar, er að
hún sé einfaldlega réttlát. Þessi hugmynd,
sem kalla má endurgjaldshugmyndina, segir
á þá leið að það sé rétt að gjalda líku líkt,
auga fyrir auga og jafnvel auga fyrir tönn hjá
þeim öfgafyllstu. Glæpamaðurinn, sam-
kvæmt þessari hugmynd, verðskuldar dauð-
ann samkvæmt hugmyndinni. Samþykki
maður það að hann verðskuldi dauðann er
þá sá maður til sem verðskuldar það að taka
hann af lífi? Það er alveg ljóst að samfélög,
sem búa illa að andiegri og siðferðilegri vel-
ferð þegna sinna, hafa mun fleiri morð á
hvern íbúa heldur en hin, þar sem mannúð-
in er í fyrirrúmi. Þessi staðreynd hlýtur að
sýna að samfélagið á sinn þátt í glæpnum,
enda þótt það fríi ekki glæpamanninn af
verknaði sínum. Samfélag, sem er þannig
uppbyggt að fólki stendur stöðug ógn af
samborgurum sínum, er ekki burðugt og
því væri það ákaflega billega sloppið að taka
enga ábyrgð á ástandinu en svala einungis
hefhdarþorsta borgaranna. Glæpamaðurinn
er ekki sjálfsprottinn og hætt er við að
dauðarefsing myndi engu breyta um orsakir
vandans. Það leiðir okkur að því að þáttur
samfélagsins í því að búa
til glæpamanninn, ef svo
má að orði komast,
verður ekki umflúinn og
því ekki hægt að tala um
að glæpamaður verð-
skuldi dauðarefsingu.
Nær væri að forystu-
menn samfélagsins
tækju hluta refsingar-
innar. Þetta þýðir auð-
vitað ekki að glæpa-
menn eigi að sleppa við
refsingu, heldur að refs-
ingin taki mið af þeirri
hegðun, sem samfélagið
vill hafa fyrir þegnum
sínum og það að drepa samborgara sína þótt
slæmir séu getur vart talist til fýrirmyndar.
Eftir stendur að dauðarefsing er ómann-
úðlegur og óskynsamlegur háttur samfélags
til að leysta flóknustu vandamál sín. Hún
eykur við grimmd og ofbeldi í samfélags-
gerðinni sjálfri og auðveldar mönnum að
takast ekki raunverulega á við það sem
skiptir máli, að skapa fagurt mannlíf.
Umræða um dauðarefs-
ingar hefur aldrei verið fs-
lendingum ofarlega í sinni.
Þær tíðkuðust reyndar hér
á fyrri öldum, en þeim var
yfirleitt beitt mjög í hófi,
enda voru þau aðeins við-
urlög við glæpum, sem
þóttu gersamlega út úr öllu
korti. Hvað mönnum þótti
taka út yfir allan þjófabálk
er svo annað mál. Þrátt
fýrir það virðast fslending-
ar frá upphafi ekki hafa
verið neitt sérstaklega ref-
siglaðir, sem sennilegast
má rekja til tilurðar ríkisins
eða þjóðveldisins öllu heldur. Og jafnvel eftir
að ill evrópsk áhrif miðlægs ríkisvalds og
kennivalds höfðu borist hingað var umburðar-
lyndi hér meira en á meginlandinu eins og sjá
má af því að galdraofsóknir slógu aldrei í gegn
hér á landi og voru mun fyrirferðarmeiri í orði
en á borði.
Upp á síðkastið hefur maður þó æ offar
heyrt því fleygt að glæpir og refsingar haldist
ekki í hendur sem skyldi. Sérstaklega hefur
borið á því að fólki finnist kynferðisglæpum
ekki refsað eins og til var stofnað, enda yfirleitt
um sérstaklega viðurstyggilega glæpi að ræða,
þar sem tjónið er í senn ómetanlegt og óbætan-
legt. Þá hefur fólki oft þótt sem „hvítflibba-
glæpamenn" sleppi billega. Undan slíkurn vilja
almennings á hins vegar ekki að láta einungis
vegna þess að fólki finnist almennt of vægt tek-
ið á glæpamönnum. Til þess eru dómstólar að
taka á hverju máli fyrir sig og láta hvern mann
njóta réttrar málsmeðferðar. Þó svo mönnurn
finnist hegningarlöggjöfin ekki nógu ströng
eða dómstólar ekki nýta heimildir hennar
nógu vel, þá verður að fara afskaplega varlega í
endurmat á refsingum og enn sem fýrr verður
að eftirláta dómurum talsvert olnbogarými,
því engin tvö mál eru eins að vöxtum.
En hvað með dauðarefsingar? Eiga þær
heima í íslensku dómskerfi? Ég tel svo hiklaust
vera, en vitaskuld með mjög ströngum skilyrð-
um. Þær á aðeins að beita sem viðurlögum við
morðum og engu öðru, nema ef vera skyldi
landráðu, sem leitt hafa til dauða einhvers.
Ég gef ekki mikið fýrir þau rök að dauðarefs-
ingar hafi þann fælingarmátt, sem sumir vilja
ætla, enda er stutt í lögregluríkið þegar tilgang-
ur hegningar á að vera fæling hugsanlegra
glæpamanna. Orðið hegning segir í raun allt,
sem segja þarf, í mínum huga. Það er verið að
refsa mönnum fýrir drýgða glæpi, en ekki að
senda hugsanlegum glæpamönnum skilaboð.
Samfélag manna byggist á óskráðum sátt-
mála þeirra á milli, sem er býsna einfaldur í eðli
sínu þó útfærslan sé gjarnan flókin. Við teljum
að allir menn hafi rétt til lífs og eigna og sátt-
máli manna snýst um það að þeir gangi ekki á
þennan rétt hvers annars. Sá sem drepur annan
mann er í raun að tilkynna öðrum þegnum
þjóðfélagsins að hann viðurkenni ekki rétt
þeirra til lífs. Ef hinn óskráði sáttmáli hefði ver-
ið færður í letur er morðinginn í raun að strika
nafnið sitt út af sáttmálanum um leið og hann
drepur fórnarlamb sitt. Þegar hann segir samn-
ingnum upp er hann jafnframt að taka nafn sitt
af skránni yfir þá sem njóta sáttmálans. Það er
morðinginn sem dæmir sig til dauða.
Ég tel mig eiga kröfu á því til meðborgara
minna að þeir drepi mig ekki, en jafnframt að
taki sig einhver til og láti verða af því þá muni
aðrir þegnar svipta morðingjann því sem hann
svipti mig: öllu. Því miður gleymist oft að fórn-
arlambið á enga áfrýjun og hvers vegna skyldi
morðingi þess njóta hennar?©
8
MÁNUDAGUR 15. ÁGÚST 1994