Vikublaðið - 17.02.1994, Blaðsíða 14

14
Viðhorf
VIKUBLAÐIÐ 17. FEBRUAR 1994
Um vinnutíma og atvinnuleysi
Það er dálítið furðuleg staðreynd
að þótt yfirstandandi heinis-
kreppa sé flestum hugsandi
mönnum efst í huga þessi misseri og
margir sjái þar íyrir sér aðsteðjandi
þjóðarvoða, þá er ekki svo mikið um
að spáð sé í hvað valdi þessum ósköp-
um, af hverju kreppan sé eða hvað
valdi atvinnuleysinu. Að svo miklu
leyti sem það er rætt hér á landi er
málið afgreitt sem afleiðing minnk-
andi sjávarafla. Þó var árið 1993 ann-
að mesta aflaár í sögu landsins. Svo er
talað um erfiðleika á erlenduin mörk-
uðum, dáðlaus og siðspillt stjórnvöld
o.s.frv. Einkennilegust er þó sú kenn-
ing að vandinn stafi af of háu kaupi
láglaunafólks og að lausnin liggi í því
að stjaka verkalýðshreyfingunni til
hliðar svo hægt sé að sentja um nógu
lágt kaup fyrir láglaunastéttirnar.
Oll er þessi umræða þokukennd og
vísar út í myrkrið. Obreyttum alþýðu-
manni finnst stjórn þessara mála vera
eins og sigling úti á reginhafi þar sem
hvorki sér til sólar eða lands og
kompásinn bilaður.
Framleiðniaukning án
félagslegra markmiða
1 Vikublaðinu 3. febrúar s.l. er
grein um þessi mál eftir Bjarna Guð-
björnsson sagnfræðing sem mér virð-
ist á hærra plani eii áður hefur tíðkast.
Ef ég skil greinarhöfund rétt þá álítur
hann að ein frumorsök vandans sé sú
að „hagkerfið geti framleitt sífellt
meira með minna vinnuafli." Þetta
þýðir að framleióni eykst vegna vax-
andi tæknivæðingar, en þörf fýrir
mannlegt vinnuafl minnkar, þ.e. vélar
vinna í vaxandi mæli þau störf sem
fólk vann áður.
Maður skyldi halda að þessi þróun
væri af hinu góða. Það hcfur lengi ver-
ið draumur hins vinnandi manns að
vélamar léttu af honum okinu. Hann-
þau lífskjör sem þeir bjuggu við 1948
og varið allri þessari framleiðniaukn-
ingu til að stytta vinnutímann, gætu
þeir nú tekið sér 6 mánaða sumarleyfi
á ári eða unnið 2-3 daga í viku eða 4
stundir á dag. Er þá gert ráð fyrir að
atvinnuleysi hafi verið útrýntt.
Hefði helmingi framleiðniaukning-
arinnar verið varið til vinnutímastytt-
ingar hefði hún orðið að sama skapi
minni eða sem svarar til þriggja mán-
aða sumarleyfis.
Atvinnurekendnr sjá sér
hag í atvinnuleysinu
Höfundur ræðir þessi mál í víðara
samhengi. Hún heldur því ffarn að
bandarískir atvinnurekendur eigi
stærstan þátt í þessari þróun. Þeir telji
að atvinnuleysi sé æskilegt fyrir fyrir-
tækin, það haldi niðri kaupi og auð-
veldi mannaráðningar. Þá álíti þcir að
langur vinnutími komi betur út fyrir
fyrirtæki en stuttur.
En þarna kemur fleira til. Hún tel-
ur að samband sé milli hins langa
vinnudags og neyslusýki bandarísku
þjóðarinnar, fyrirbæri sent við Islend-
ingar könnuntst vel við. Auk þess séu
verkalýðssamtök þar vestra mjög veik-
burða og láti þessi mál nánast ekkert
til sín taka. Þar hafi vinnutímastytting
ekki verið á dagskrá í áratugi. Maður
kannast við það.
Ætli það sé ekki eitthvað í þessum
dúr sem þarf að ræða um kreppuna og
atvinnuleysið ef þess á að vera nokkur
von að efnahagskerfið verði „þjón-
ustutæki við mannlífið í landinu í stað
þess að vera kúgunartæki eins og nú
er“, svo vitnað sé í grein Bjarna Guð-
björnssonar.
Höfúndur er heilsugæslulæknir í
Hafharfirði.
Millijýrirsagnir ein blaðsins.
Guðmundur
Helgi
Þórðarson
es Hafstein sá fyrir sér í sínum ffam-
tíðardraumum um aldamótin „strit-
andi vélar, starfsmenn glaða og
prúða“. Hann gerði ráð fyrir að tækn-
in myndi færa fólki aukna lífsham-
ingju en ekki bölmóð og örbirgð. Nú
hefur tæknin haldið innreið sína í
þjóðlíf okkar en myndin sem við blas-
ir er rrjeð öðrum hætti en Hannes sá
fyrir sér.
Það er sem sagt ekki sama hvernig
að hlutunum er staðið. Tæknivæðing
og framleiðniaukning þarf að fara
ffam með ákveðin pólitísk eða félags-
leg markmið í huga. Hægt er að
bregðast við þessari framieiðniaukn-
ingu með ýmsu móti. Til dæinis má
hafa það þannig að vélar taki við störf-
um fólksins og því sé sagt að fara og
heim og atvinnuleysið þar með aukið.
Svo má hafa þann háttinn á að stytta
vinnutíma fólks um leið og afköstin
aukast og miða við að allir haldi at-
vinnu.
Atvinnuleysi og vinnu-
þrælkun haldast í hendur
Árið 1991 koin út í Bandaríkjunum
bók sem bar titilinn „The Overwor-
ked American“ eða Hinn vinnuþjak-
aði Bandaríkjamaður. Höfúndurinn
er hagfræðilærð kona að nafni Juliet
B. Schor. Þessi hók fjallar fyrst og
fremst um þá þverstæðu á bandarísk-
um vinnumarkaði að sívaxandi ffam-
leiðni síðustu áratuga hafi annars veg-
ar leitt af sér vaxandi atvinnuleysi, en
hins vegar til þess að vinnutími hafi
lengst hjá þeim sem hafa vinnu svo
mjög að hægt sé að tala um alvarlega
vinnuþjökun hjá stórum hópi laun-
þega. Kaup á tímaeiningu hefur lækk-
að, en fólk hefur reynt að bæta sér það
upp með því að lengja vinnutímann
og hefur þannig haldið uppi sínum
„heildarlaunum" svo notað sé orðalag
kjararannsóknamefndar þegar hún er
að plata íslenska launþega.
Tækniframfarir á bandarískum
vinnumarkaði hafa með þessum hætti
valdið launþegum vandræðum, annars
vegar atvinnuleysi en hins vegar
vinnuþrælkun, í stað þess að létta af
þeim okinu. Og það er vegna þess að
þessari tæknivæðingu var ekki stjórn-
að með hag almennings fyrir augum,
heldur skammsýn gróðasjónarmið
fyrirtækjanna.
Stytting vinnutímans er
raunhæjur kostur
Höfundur telur að í stað þessarar
öfugþróunar hefði mátt fara aðra leið;
að nota hluta hinnar vaxandi fram-
leiðni tíl að stytta vinnutíma launa-
fólks og slá þannig nokkrar flugur í
einu höggi, þ.e. ráða bót á atvinnu-
leysinu, minnka vinnuálagið á vinnu-
markaðnum og draga úr margháttuð-
um heilsufarslegum og félagslegum
vandamálum sem fylgja í kjölfar at-
vinnuleysis og vinnuþrælkunar.
I bókinni kemur ffam að á tímabil-
inu 1948-1990 hafi ffamleiðni í
bandarísku atvinnulífi tvöfaldast. Ef
Bandaríkjamenn hefðu látið sér nægja
Atvinnulausir í biðröð á Ráðningarstofii Reykjavíkur eftir einhverju allt öðnt en
vinnu sem ekkifiest. Mynd: Ol.Þ.
Hernaðarátökin í Bosníu og
NATÓ sem „verktaki“ til loftárása
Framvinda mála í hernaðarátök-
unum í Bosníu-Hersegóvínu
hefur verið að breytast síðustu
mánuði og hættan á að átökin breiðist
út og leiði tíl víðtækari styrjaldarátaka
á Balkanskaga fer vaxandi. Þjáningar
óbreyttra borgara eru ólýsanlegar og
sem endranær verða þeir harðast úti f
slíkum átökuin. Sprengjuárásin á
markaðinn í Sarajevó 5. febrúar sl. þar
sem 68 manns biðu bana undirstrikaði
enn hörmungar og eðli þessara flóknu
og langvinnu átaka.
Ríkisstjórn Bosníu studd af mús-
limskum meirihluta lýsti yfir sjálf-
stæði í apríl 1992 og fékk brátt viður-
kenningu Vesturlanda sem fullvalda
ríki. Aður en tíl þess kom voru vopnin
farin að lala í Sarajevó og víðar í land-
inu þar sem serbneski ininnihlutínn
gerði uppreisn og fékk strax hernaðar-
stuðning frá Serbíu. Síðar gripu
einnig Króatar innan Bosníu tíl vopna
og fá nú leynt og ljóst hernaðarstuðn-
ing ffá Króatíu. Múslimski meirihlut-
inn í landinu sem stríðsátökin hafa
bitnað mest á hefur eðlilega snúist til
vamar og er nú að styrkjast hernaðar-
lega sem þriðji aðili í átökunum þrátt
fyrir vopnasölubann. Við þessar
flóknu aðstæður starfa nú nær 30 þús-
und manna friðargæslusveitir á vcgum
Sameinuðu þjóðanna og milligöngu-
menn í friðaruinleitunum af þeirra
hálfu og Evrópubandalagsins..
Clinton Bandaríkjaforseti lýsti því
yfir í kosningabaráttu sinni haustið
1992 að hann myndi beita sér gegn
serbnesku árásaraðilunum í Bosníu. I
byrjun ágúst 1993 kom Norður-Atl-
antshafsráðið saman til fundar að
ffumkvæði bandarískra stjórnvalda tíl
að ræða hugsanlegar hernaðaraðgerð-
ir sem samkvæint frásögn af fúndinum
„myndu fela í sér loftárásir á serbnesk
skotmörk og yrðu þær framkvæmdar
af Atlantshafsbandalaginu samkvæmt
heintild í ályktunum Oryggisráðs
Sameinuðu þjóðanna nr. 770 og 836.
Aðgerðirnar yrðu samhæfðar við
Sameinuðu þjóðirnar og friðargæslu-
sveitir þeirra í Bosníu-Hersegóvínu.“
Loftárásir studdar af
Isjendingum
1 fféttum af þessum fundi Norður-
Atlantshafsráðsins kom frain að full-
trúar Islands hefðu fagnað bandarísku
tíllögunni og lýst fullum stuðningi ís-
lenskra stjórnvalda við hana. Ymis ríki
ráðsins lýstu hins vegar andstöðu við
slíkar beinar hernaðaraðgerðir sam-
kvæint bandarísku tillögunni. Af hálfu
talsmanna stjórnarandstöðunnar hér
heima var afstaða íslenskra stjórnvalda
til bandarísku tíllögunnar gagnrýnd
og einnig ummæli sem höfð voru eftir
Davíð Oddssyni forsætisráðherra í
þessu sambandi en hann var þá í opin-
berri heimsókn í Bandaríkjunum.
Nú er á nýjan leik komin upp sú
staða í Bosníu að til beinnar íhlutunar
gæti komið af hálfu NATO, að þessu
sinni í umboði aðalritara Sameinuðu
þjóðanna. NATÓ-ráðið ákvað á fundi
sínum 9. febrúar sl. „að gera megi
loftárásir í samráði við aðalfrain-
kvæmdastjóra Sameinuðu þjóðanna, á
þungavopn deiluaðila, sem finnast á
ofangreindu svæði [innan 20 ktú frá
miðborg Sarajevó] eftir 10 daga ífá ld.
24:00 GMT 10. febrúar 1994.“ Það er
Suður-Evrópuherstjórn NATO sem á
að framkvæma árásirnar ef til kemur
og þessa sólarhringa er allt á fiillri ferð
til hernaðarlegs undirbúnings.
Hér er á ferðinni háskaleg ráðagerð
sem enginn sér fyrir endann á. Það er
mikill munur á því mannúðar- og
ffiðargæslustarfi sem unnið hcfur ver-
ið undir merkjum Sameinuðu þjóð-
anna í Bosníu og að hemaðarbanda-
lagið NATO hefji þar vopnaða íhlut-
un. Hvorki aðalritari Sameinuðu
þjóðanna eða NATO hafa svarað því
hvert sé hið pólitíska markmið að haki
slíkum aðgerðum eða hversu langt
skuli ganga í hernaðaríhlutun. Und-
anfarna daga hafa menn orðið vitni að
ágreiningi milli talsmanna ffiðar-
gæslusveita og milligöngumanna SÞ
annars vegar og hernaðaryfirvalda
NATO hins vegar um málsmeðferð á
grundvelli fyrirliggjandi samþykkta
Oryggisráðsins. Hernaðarbandalag
eins og NATO lýtur lögmálum sein
erfitt getur reynst að hafa pólitíska
stjórn á ef til kastanna kemur. NATO
er að mínu mati óæskilegur „verktaki"
til aðgerða eins og hér um ræðir í um-
boði samfélags þjóðanna.
Með hernaðaríhlutun NATÓ gegn
Serburn í Bosníu í nafni Oryggisráðs-
ins væri kominn tíl fjórði stríðsaðilinn
í þessu hrjáða landi. Þótt loftárásir
væru mjög takmarkaðar í upphafi fela
þær í sér hættu á stigmögnun. Þeirn er
beint að stríðsaðila sem vissulega hef-
ur margt á samviskunni en fleiri eru á
vettvangi sem hugsa sér til hreyfings
hernaðarlega. Afar erfitt er að sjá fyrir
hvar íhlutun undir merkjum Samein-
uðu þjóðanna eigi að ljúka og þá má
húast við að hernaðarbandalagið taki
ráðin í sínar hendur.
Engin stofnun flokksins
hepir fjaílað um málið
Menn hljóta líka að spyrja hvaða á-
hrif loftárásir og frekari hernaðarað-
gerðir hafi á möguleika Sameinuðu
þjóðanna til að sinna hlutverki sátta-
semjara ffamvegis milli stríðandi fylk-
inga í Bosníu, að ekki sé talað um að-
stöðu friðargæslusveita í landinu. Lík-
legt er að bein hernaðaríhlutun nú af
hálfu NATO hæti aðeins gráu ofan á
svart, einnig fyrir óbreytta borgara.
Eftir endurnýjað tílboð NATÓ fyrr
í þessurn mánuði um að láta tíl sín
taka í Bosníu undir merkjum Samein-
uðu þjóðanna hafa orðið nokkrar um-
ræður í fjölmiðlum um afstöðu ís-
lenskra stjórnmálaflokka tíl slíkrar í-
hlutunar. F.ngin stofiiun Alþýðu-
bandalagsins hefúr mér vitanlega lýst
stuðningi við hernaðaríhlutun af hálfu
Sameinuðu þjóðanna í Bosníu, hvað
þá að NATÓ gerist þar verktaki til
loffárása. Landsfundur Alþýðubanda-
Iagsins áréttaði með skýrum hætti þá
stefnu flokksins að Island eigi að
hætta allri þátttöku í NATÖ og
standa utan hernaðarbandalaga hverju
nafni sem þau nefnast.
Eðlilega þykir mörguin illt að
standa álengdar þegar óhæfuverk eru
unnin og borgarastríð geisar eins og í
Bosníu. Ilinu mega menn ekki
gleyma að heimsbyggðin hefur enn
ekki örugg ráð tíl að slökkva slíka elda
og rnargt þarf að breytast áður en slíkt
verður að veruleika. Aliersla á víðtæka
afvopnun og krafa um mannúð og
lýðræðislegar leikreglur innan |>jóð-
ríkja og í samskiptum þjóða er brýn
nú sem fyrr. A þá sveif eigum við Is-
lendingar að leggjast en varast að
blanda okkur í hernaðarátök í lengstu
lög.
Höfundur er þingmaður
Alþýðubandalagsins fyrir
Austurlandskjördæmi.