Lesbók Morgunblaðsins

Dagsetning
  • fyrri mánuðurjúlí 2005næsti mánuður
    SuÞrMiFiLa
    262728293012
    3456789
    10111213141516
    17181920212223
    24252627282930
    31123456

Lesbók Morgunblaðsins - 16.07.2005, Blaðsíða 6

Lesbók Morgunblaðsins - 16.07.2005, Blaðsíða 6
6 | Lesbók Morgunblaðsins ˜ 16. júlí 2005 E inar Pálsson fræðimaður rannsakaði forna hug- myndafræði og tölfræði sem birtist m.a. í Njálu og upp- götvaði hjól mikið á ósum Rangárhverfis, einskonar baksvið Njálssögu, heimsmynd sem aug- ljóslega var miðað við er fyrstu ábúendur landsvæðisins reistu þar sína bústaði. Sam- kvæmt niðurstöðum Einars sem birtust í ritsafni hans, Rótum íslenskrar menningar (R.Í.M), geyma árósar Rang- árhverfis risavaxið sólúr sem felur í sér nor- ræna heimsmynd heiðins kornkonungsdæmis. Ritúalið var hefðbundið enda þá þegar orðið mörg þúsund ára gamalt og þekkingin klass- ískur lærdómur þeirra tíma geymdur í sam- félagi höfðingja. Heimsmyndin stikuð út Trúarbrögðin sögðu fyrir um að „fullsköpuð veröld skyldi fest við kennileiti á ósum Rang- árvalla“. Stikuð var út heimsmynd sem var 216 þúsund fet að þvermáli, annars vegar frá Bergþórshvoli að Stöng og hins vegar frá Goðasteini á Eyjafjallajökli að Skálholti. Lín- urnar mættust í miðju heimsmyndarinnar við Steinkross í Hekluhrauni. Þessar línur ákvörðuðust af gangi sólar og mynduðu meg- inöxla hrings hinnar fornu heimsmyndar mannsins, sem miðuð var frá Þrídrangi sem réð legu hennar á Rangárósum. Við miðju heimsmyndarinnar var markað landssvæði sem var 6 mínútur af ummáli jarð- ar að þvermáli. Ferningurinn var grunnflötur tenings sem sennilega var tákn jarðarinnar sjálfrar í hugskoti fornmanna. Þar var hið helga tóm sem ekkert mátti trufla líkt og alt- ari í nútímakirkjum. Fram kemur í enskum handritum Að- alsteins konungs Englendinga á 9. öld að inn- an þessa landssvæðis ríkti friður konungs. Þar mátti ekki skerða hár á höfði nokkurs manns, því var jafnað við aðför að konungi. Víða í Evrópu er vitað um landsvæði í kring um eða við konungssetur sem ekki mátti veiða dýr né fugla á að viðlögðum þungum refsingum, siður sem erfðist allt til okkar tíma. Hliðstæður í öðrum löndum Í mörgum löndum þar sem teningur (fern- ingur miðju heimsmyndar) hefur fundist var hann alls staðar hornréttur á lengdarbauga jarðar og var þá norður–suður ásinn, sem ver- öldin snerist um í fornum vísindum, kirfilega merktur sem miðlína hans. Þannig stóð ásinn eins og öxull í gegnum hinn afmarkaða sjón- deildahring. Löngu seinna þegar byggðar voru kirkjur eða óðalssetur við miðjuna var þeim iðulega komið þannig fyrir að byggingin var miðlæg (symmetric) á norður–suður ásinn og grunnflötur hennar samsíða höfuðáttum. Hugmynd miðju og ásinn áttu sér táknmynd í nánasta umhverfi byggingarinnar sem teygði sig frá henni langar leiðir eins og sjá má við mörg óðalssetur í Evrópu þar sem garðar voru víðáttumiklir. Tölvísi og hugsun sam- hverfunnar við garðahönnunina er ekki ósvip- uð hugmyndum fornrar speki Gyðinga, kab- bala, sem leitast við að tengja afmarkaðan heim mannanna óendanlegum guði. Teningur sköpunar í kabbala Í kabbala er að finna tölfræðilegar útskýr- ingar á flestum þáttum lífsins. Í þeirri bók á allt sér tölur að tákni. Þar er upphafleg hug- mynd tenings skilgreind sem „táknmynd al- mættis runnin af einum punkti“. Sex punktar ummáls eru hinir sex dagar sköpunar, punkt- urinn í miðju er hvíldardagurinn. Sex innri línur binda punktana við miðju. Þarna eru í raun átta horn tenings en það sjást bara sjö af því að sá áttundi snýr að auganu og sam- einar miðpunktinn sjáanlega hinum áttunda sem liggur að baki. Sex ytri punktar merkja hina sjáanlegu mynd hins guðlega máttar. Sá sjöundi, miðpunkturinn, er tákn guðdómsins. Hinn áttundi, ósýnilegi upphafspunkturinn, er nauðsynlegur til að fullkomna mynd tenings- lands. Hugsunin er skrifuð á skinn Algor- ismusar Hauksbókar þar sem segir að allt „efni“ sem sýnilegt er í mannheimi á sér frummynd í höfuðskepnunni Jörð, sem veitir „staðfestu og hald“. Táknmynd þessarar hugsunar er hinn fullkomni teningur. Jakob Benediktsson segir í formála að út- gáfu sinni, sem gefin var út af hinu íslenska fornritafélagi 1968, um Landnámu Hauks lög- manns: „Landnámabók er einstætt rit, ekki aðeins í bókmenntum Íslendinga, heldur þótt víðar sé leitað… Sköpunarsaga hennar [er] lengri og flóknari en annarra íslenskra forn- rita, svo að segja má að rannsóknarefnin séu ærin.“ Í bók Viggo Brun; Alt er tal, sem gefin var út af Universitetsforlaget, Bergen 1964, rekur Algorismus Landnámu Í Þjóðskjalasafni Kaupmannahafnar er geymt gamalt íslenskt fræðirit, Algorismus, eitt meginhandrit Landnámu Hauks Erlends- sonar, skrifað í Viðeyjarklaustri árin 1306–1308. Algorismus er lítið kver, eins- konar kennslubók í stærð- og flatarmálsút- reikningum. Í Algorismusi er að finna fyrstu dæmi um að norrænir menn hafi þekkt arab- ísku tölustafina sem þá voru nýkomnir til Evrópu og er það talið mjög merkilegt hve snemma þeir voru notaðir á Íslandi. Eftir Pétur Halldórsson po@internet.is Teningurinn 216 Tákn sköpunar í kabballa. Brun sögu stærðfræðinnar allt frá fornöld til endurfæðingartímans. Þar er sagt að í Hauks- bók sé að finna merkilegan kafla um reikn- ingslist er nefnist Algorismus. Telur Viggo Brun að hér sé um að ræða elsta dæmi þess að norrænt fólk hafi þekkt arabísku tölustaf- ina sem þá voru nýkomnir til Evrópu. Heitið Algorismus er sennilega bein þýðing úr lat- neskum ritum. Einar Pálsson segir í rótum ís- lenskrar menningar að líkur bendi til að þetta hafi verið lifandi heimsskoðun Íslendinga allt frá öndverðu og að sú sé ástæða þess að Al- gorismus sé geymdur í Hauksbók. Cubus Perfectus Teningur er líkt og hlutgervingur tölunnar 216. Hann er sexhyrningur eins og allir vita ins sem ekki verður skilinn nema æðri skiln- ingi. Augað skynjar þrívídd teningsins á augnabliki fullkominnar sköpunar þegar táknmynd efnis verður til. Lögskipan kemst á þegar Kosmos verður til úr Kaos. 17. grein Algorismusar Í 17. grein Algorismusar segir í stuttu máli eitthvað á þá leið, að hver ferskeytt tala hefur tvenna mælingu, það er breidd og lengd, en „cubicus numerus“ (tala rúmmáls) hefur þrenna mælingu, það er breidd, lengd og hæð; og því kalla spekingar hvern sýnilegan líkama með þessum tölum saman settan, að hann hefur ávallt þessar þrennar mælingar. Með því að eilíf speki og einn guð vildi heim- inn sýnilegan og líkamlegan skapa, þá setti hann tvær hinar ystu höfuðskepnur, eld og jörð, því að ekki má náttúrulega sýnilegt vera utan þær, þar sem eldur gerir ljós og hrær- ing, en jörð staðfesti og hald. Í Algorismusi er Teningur nefndur Jörð og sagt að “Jörð veiti staðfesti og hald“. Á síð- ustu síðu Algorismusar var „fígúran“, tening- urinn 6, teiknuð og nefnd „Cubus Perfectus“. Sú síða er glötuð sem kemur ekki að sök því eins og Einar Pálsson sagði; „við vitum hvað Flórentínar, Ágústínus kirkjufaðir og Súmer- arnir fornu nefndu „fullkominn“ Tening – það var sá sem byggður var á hliðinni 6–216 eða 216000.“ Sjálf nafngiftin „Cubus Perfectus“ í Hauksbók innsiglar þá staðreynd, að í öðru mikilvægasta handriti Landnámu þótti sá Teningur merkilegastur, eins og fram kemur í bók Einars Pálssonar (Hagall, bls. 176, 1985). Hlutverk tenings miðjunnar Lögspeki staðfestis og halds í formi tenings býr í teningi miðjunnar. Samkvæmt líkum þessa máls er það ástæða þess að löggjafinn Ketill Hængur hefur aðsetur að Hofi á Íslandi og að hugmynd sama eðlis búi t.d. í Péturs- kirkjunni í Róm og tilteknum stöðum (sjá mynd) í heimsmyndum Danmerkur, Eng- lands, Frakklands, Grikklands og Egypta- Heimsmyndin Heimsmynd Rangárvalla á sér hliðstæður á sléttlendi eða árós- um víða um heim.

x

Lesbók Morgunblaðsins

Gerð af titli:
Flokkur:
Gegnir:
ISSN:
1670-3898
Tungumál:
Árgangar:
84
Fjöldi tölublaða/hefta:
4069
Skráðar greinar:
1
Gefið út:
1925-2009
Myndað til:
17.10.2009
Útgáfustaðir:
Efnisorð:
Lýsing:
Greinar um menningarmál, bókmenntir
Styrktaraðili:
Aðalrit:

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað: 16. júlí (16.07.2005)
https://timarit.is/issue/260595

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.

16. júlí (16.07.2005)

Aðgerðir: