Morgunblaðið - 05.07.2005, Side 22

22 ÞRIÐJUDAGUR 5. JÚLÍ 2005 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
ÁKVARÐANIR
VIÐ LÍFSLOK
Flestir upplifa erfiðustu stund-ir lífs síns frammi fyrirþeirri staðreynd að komið er
að leiðarlokum hjá einhverjum sem
er þeim náinn, eða þeim sjálfum. Til
að auðvelda þá reynslu hefur Land-
læknisembættið látið útbúa skjal,
svonefnda lífsskrá. Í skjalinu er
m.a. greint frá óskum fólks um með-
ferð við lífslok, fari svo að það geti
ekki sjálft tekið slíkar ákvarðanir
vegna andlegs eða líkamlegs
ástands síns. Tilgangur lífsskrár-
innar er fyrst og fremst að tryggja
að hver og einn fái að taka sem flest-
ar ákvarðanir áður en það er of
seint, sem auðvitað þjónar aðstand-
endum jafnt sem þeim sjúka.
Samkvæmt upplýsingum frá
Landlæknisembættinu er tilgangur
lífsskrárinnar að „einstaklingur fái
að deyja með reisn og að aðstand-
endur séu eins sáttir við ákvarðanir
sem teknar eru við lífslok og kostur
er. Með lífsskránni hefur einstak-
lingurinn sjálfur tekið ákvörðun um
að ekki sé hafin meðferð eða með-
ferð haldið áfram sem ekki hefur í
för með sér raunhæfa von um lækn-
ingu eða líkn og þá sérstaklega með-
ferð og rannsóknir sem beinlínis eru
íþyngjandi og lengja dauðastríðið.
Þess í stað er lögð áhersla á líknandi
meðferð þar sem markmið er að láta
sjúklingnum líða eins vel og kostur
er“. Annað mikilvægt atriði í lífs-
skránni er tilnefning umboðsmanns
sem kemur fram fyrir hönd viðkom-
andi og tekur þátt „í umræðum um
óskir varðandi meðferð við lífslok,
hvort heldur það er að þiggja, hafna
eða draga til baka meðferð“, eins og
segir í upplýsingum á vef Land-
læknisembættisins.
Þriðja atriðið sem tekið er inn í
lífsskrána og er ekki síður mikil-
vægt er að fólki er gefinn kostur á
að taka afstöðu til hvort það vill gefa
líffæri eða vefi „til að bjarga lífi ann-
arra eða bæta það“. Um þessi mál
hefur ekki verið fjallað nægilega
mikið á Íslandi og því mikilvægt að
þessi valkostur skuli vera kominn
inn í slíkt skjal og þar með orðinn
liður í þeim grundvallarspursmál-
um sem fólk þarf að gera upp við sig
á þessum tímapunkti. Með því að
gefa líffæri eða vefi getur fólk aukið
lífsgæði einhvers með afgerandi
hætti eða – ef örlögin haga því þann-
ig – jafnvel bjargað lífi einhvers.
Þær ákvarðanir sem fólk tekur
með lífsskránni geta því verið með
þeim afdrifaríkustu í lífinu, bæði
fyrir það sjálft og aðstandendur –
og jafnvel fyrir aðra og þeirra að-
standendur ef um líffæragjöf er að
ræða. Enginn getur fyllilega sett sig
í spor annarra þegar að svo veiga-
miklum ákvörðunum kemur og ekki
þarf að taka fram að óskir hvers og
eins ber að virða svo framarlega
sem það er unnt. Lífsskráin er löngu
tímabær lausn sem getur tekið af
allan vafa og auðveldað fólki mjög
að lifa með reisn og að deyja með
reisn – hvert svo sem val þess kann
að vera.
FÆKKUN NEFNDA
Kartöfluútsæðisnefnd er skipuðtil fjögurra ára í senn sam-
kvæmt reglugerð um kartöfluút-
sæði og er meginhlutverk hennar
að beita sér fyrir því að ávallt sé
völ á heilbrigðu, völdu innlendu út-
sæði af þeim afbrigðum sem hér
henta best til ræktunar. Kartöflu-
útsæðisnefnd er ein af tæplega 800
nefndum, ráðum og stjórnum á
vegum ríkisins. Hefur nefndum á
vegum ríkisins fækkað um rúmt
hundrað á undanförnum fimm ár-
um og verður að telja það fagn-
aðarefni. Tilhneigingin hefur hins
vegar verið sú í hinu opinbera kerfi
að fjölga nefndum og til marks um
það er að á tímabilinu 1985 til 2000
fjölgaði nefndum um rúm 50 af
hundraði, eða úr 600 í 910. Það er
því ljóst að það þarf sérstakt átak
til að hemja þá tilhneigingu.
Í úttekt í Morgunblaðinu í gær
kemur fram að í landbúnaðarráðu-
neytinu hefur verið gengið fram af
hvað mestum vaskleika við að
fækka nefndum. Nefndir á vegum
ráðuneytisins voru 95 árið 2000, en
eru nú 46. Næst koma fjármála-
ráðuneyti og dóms- og kirkjumála-
ráðuneyti, sem hafa fækkað nefnd-
um um tæpan helming á undan-
förnum fimm árum.
Ýmsar breytingar hafa orðið á
tilhögun nefndarstarfs undanfarið.
Ein sú veigamesta er sennilega sú
að starfsmönnum ráðuneyta skuli
ekki greitt sérstaklega fyrir
nefndarstörf, heldur skuli gera ráð
fyrir nefndarstörfum í launum.
Utanaðkomandi fá ekki heldur
greitt fyrir nefndarstörf. Greiða
má sérstaklega fyrir sérfræðiálit
(þóknananefnd sker úr um það
hversu mikið skal greiða). Það er
hins vegar ekki alltaf einfalt að
greina á milli álits hagsmunaaðila
og sérfræðings, eins og kemur
fram í máli Davíðs Á. Gunnarsson-
ar, ráðuneytisstjóra í heilbrigðis-
og tryggingamálaráðuneytinu.
Vissulega er unnið þarft starf í
fjölda nefnda, en þess eru einnig
dæmi að nefndir séu vart með lífs-
marki og skili engum árangri. Skil-
virkni er nauðsynleg, ekki síst í
litlu landi þar sem fáar hendur
vinna mörg verk og tíminn er dýr-
mætur. Ráðuneytin eru greinilega
flest á réttri leið í þessum efnum,
en 800 nefndir er ekki lág tala og
það segir sitt að þegar leitað er
svara í ráðuneytunum er ekki
nokkur leið að fá yfirsýn yfir
kostnaðinn, sem þeim fylgir. Það
er þó greinilega hægt að fækka
nefndum. Án þess að setja málið í
nefnd.
Árni Magnússon félagsmálaráð-herra tekur í dag fyrstu skóflu-stungu að nýrri miðstöð Sól-heima, auk þess sem opnað
verður trjásafn.
Gert er ráð fyrir að ný þjónustumiðstöð
Sólheima leysi af hólmi tvær eldri bygg-
ingar, annars vegar upphaflega Sólheima-
húsið, sem byggt var stofnárið 1930 og
hýsir nú skrifstofur, og hins vegar núver-
andi mötuneytisbyggingu. Hún er sam-
tengd Sólheimahúsinu og var reist árið
1965, en að sögn Agnars Guðlaugssonar,
framkvæmdastjóra Sólheima, er ástand
hennar mjög slæmt, meðal annars vegna
steypuskemmda og leka.
Allir borða saman
fimm daga vikunnar
Nýbyggingin verður um 700 fermetrar að
stærð og að hluta á tveimur hæðum. Á
aðalhæðinni verður borðsalur, eldhús og
skrifstofur, en á jarðhæð verður þvotta-
hús, bakarí, geymslur og aðstaða fyrir
starfsfólk. Áætlað er að byggingartíminn
verði tvö til þrjú ár, en framkvæmdirnar
verða að hluta fjármagnaðar með 120
milljóna króna framlagi frá Framkvæmda-
sjóði fatlaðra, sem greitt verður á fjórum
árum.
„Nýja miðstöðin verður á mjög skemmti-
legum stað, þar sem sést yfir allt svæðið úr
matsalnum,“ segir Agnar. „Við höfum mið-
að við að taka nýja byggingu í notkun á
fimm ára fresti hér á Sólheimum. Nú á 75
ára afmælinu er Sólheimakirkja vígð og
þjónustubyggingin er svo næst á dagskrá.
Við vonumst þó til að hún verði tilbúin
ekki síðar en 2008. Þetta verður mjög
stórt skref fyrir okkur, enda borða allir
íbúarnir saman heita máltíð fimm daga
vikunnar. Á kvöldin og um helgar elda
þeir sjálfir sem það geta, en aðrir fá lið-
veislu eða borða á sambýlum fyrir fatlaða.
Þetta fyrirkomulag er algengt í systur-
samfélögum Sólheima erlendis.“
Spurður hvað verði gert við gamla Sól-
heimahúsið segir Agnar að vonast sé til að
koma þar upp safni um sögu Sólheima.
„Við eigum töluvert mikið til af gömlum
munum úr eigu stofnandans Sesselju Sig-
mundsdóttur. Herbergin uppi eru öll í upp-
runalegum stíl, meðal annars herbergið
þar sem Sesselja bjó alla tíð.“
Að sögn Agnars hafa um 15–30 þúsund
gestir heimsótt Sólheima á ári hverju.
„Langflestir koma yfir sumartímann og er
þar bæði um að ræða ferðamenn eða sum-
arbústaðargesti úr nágrenninu og skipu-
lagðar hópferðir. Hér er enda margt um
að vera og til dæmis hafa margir sótt leik-
sýningarnar okkar á sumrin.“
Flestar tegundir landsins í trjásafni
Í dag verður jafnframt opnað trjásafn í
reit Skógræktarstöðvarinnar Ölurs á Sól-
heimum. Trjásafnið er hluti af því fræðslu-
starfi sem umhverfissetrið í Sesseljuhúsi
stendur fyrir, en Sigríður Anna Þórðar-
dóttir umhverfisráðherra opnaði setrið
formlega sl. sunnudag. Jónas Vignir Grét-
arsson, forstöðumaður Ölurs, átti frum-
kvæði að því að koma trjásafninu upp, en
hann segir að í því séu langflestar trjáteg-
undir sem ræktaðar séu á Íslandi, auk
nokkurra sjaldgæfari tegunda sem hafi
lofað góðu við prófanir hér á landi. Nú eru
í safninu 48 tegundir af trjám og runnum.
Við innganginn er kort af reitnum og
merkingar eru við hverja plöntu.
Jónas segir það hafa verið draum sinn í
mörg ár að koma upp trjásafni, en undir-
búningur hafi hafist á síðasta ári. „Rúm-
lega þrjátíu tegundir eru ræktaðar af okk-
ur hér og hinar höfum við fengið annars
staðar frá, flestar af íslensku fræi,“ segir
Jónas. „Trjásafnið hefur bæði skemmtana-
og fræðslugildi. Það er fyrst og fremst
hugsað fyrir gesti og gangandi, fólk getur
til dæmis komið og séð hvaða tegundir það
getur se
löndum.
skógræk
rækt að
Skógr
Sólheim
rekstrin
okkar pl
nota kem
Starfsem
skógræk
leiðum v
Suðurlan
plöntur
leggjum
stofna í
föll,“ seg
100 ma
Sólheim
eignarst
er skilgr
og þar b
sækja þa
Sjötíu og fimm ára afmæli Sólheima í Grímsnesi er fa
Ný þjónustu-
bygging og
trjásafn
Sólheimar í Grímsnesi fagna í dag 75 ára afmæli og er því
meðal annars fagnað með hátíðarsamkomu í kvöld. Heima-
menn tóku reyndar forskot á sæluna á sunnudag, með
vígslu Sólheimakirkju og opnun umhverfisseturs í húsi
sem kennt er við stofnandann, Sesselju Sigmundsdóttur.
Væntanl
Jónas Vi
sem gey
Agnar Guðlaugsson, framkvæmdastjóri Sólheima, segir
væntanlega miðstöð munu gegna mikilvægu hlutverki. Í skógræktarstöðinni eru plöntur ræktað