Morgunblaðið - 05.07.2005, Síða 23

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 5. JÚLÍ 2005 23
Á sl. mánuðum hafa veriðstöðugar umræður um for-gangsröðun framkvæmda ísamgöngumálum. Mestar
hafa umræður orðið um jarðgöng og
framkvæmdir á höfuðborgarsvæðinu
og nágrenni þess. Af því tilefni er
ástæða til þess að bregða upp mynd af
því hvernig undirbúningi hefur verið
háttað við ákvarðanir
um umrædd jarðgöng.
Umræðuna um fram-
kvæmdir á höfuðborgar-
svæðinu læt ég bíða
betri tíma.
Umræður um
Héðinsfjarðargöng
Í ljósi umræðu, við af-
greiðslu samgönguáætl-
unar á síðustu dögum
þingsins og þá sér-
staklega umræðna sem
spunnust um Héðins-
fjarðargöng, tel ég rétt
að halda nokkrum stað-
reyndum til haga. Krist-
inn H.Gunnarsson, 7.
þingmaður NV-
kjördæmis, hefur dund-
að sér við að skrifa gegn
umræddum jarð-
göngum. Kristinn hefur
slegið um sig með um-
ræðu um arðsemi fram-
kvæmda, einkum þeirra
sem bæta samgöngur
við fámennar byggðir
svo sem Héðinsfjarðar-
göngin gera. Hann hefur
viðrað sig upp við þá
sem hafa leitast við að
auka andstöðu íbúa á
höfuðborgarsvæðinu
gagnvart samgöngu-
áætlun. Tilgangurinn er augljóslega
að magna upp andstöðu við jarð-
gangaframkvæmdir, sem þeir telja
vera umdeildar. Í þeirri umræðu hef-
ur Kristinn verið fremstur í flokki og
ber fyrir sig ákvörðun um Héðins-
fjarðargöngin. Hann hefur vænt-
anlega kynnt sér rækilega fræðin á
bak við arðsemisútreikninga fjárfest-
inga þegar hann var formaður stjórn-
ar Byggðastofnunar. Það verður fróð-
legt að fylgjast með umræddum
þingmanni þegar hann tekur til við að
mæla fyrir því að hefja framkvæmdir
við jarðgöng í kjördæmi okkar, NV-
kjördæmi. Þar er af mörgu að taka
þegar kemur að óskum um fram-
kvæmdir í jarðgangagerð þrátt fyrir
takmarkaða umferð.
En einu hefur Kristinn gleymt í
skrifum sínum um göngin. Hann sam-
þykkti jarðgangaáætlunina sem setti
undirbúning þeirra af stað. Og merki-
legt nokk, hann flutti ræðu í þinginu
þar sem hann áréttaði að þeim bæri að
þakka sérstaklega fyrir, sem væru
ábyrgir fyrir því að áætlunin var unn-
in. Þannig ber ekki allt upp á sama
daginn í málflutningi þingmannsins.
Hann ætti að fletta upp í þingtíð-
indum frá 13. maí árið 2000 þegar Al-
þingi samþykkti áætlun um gerð
Héðinsfjarðarganga.
Aðdragandi og
ákvarðanir Alþingis
Ég vil í þessari grein fara yfir
ákvörðunartökuferli Héðinsfjarðar-
ganga. Verður hér leitast við að svara
spurningum þeirra, sem hafa velt
þessum framkvæmdum fyrir sér, með
því að rekja sögu ákvörðunar um gerð
þeirra.
Í tengslum við breytingar á kjör-
dæmaskipun var rætt um að samhliða
þeirri ákvörðun að Siglufjörður fylgdi
Norðausturkjördæmi yrði að tengja
saman kjördæmið með jarðgöngum
og efla um leið Eyjafjarðarsvæðið til
mótvægis við höfuðborgarsvæðið. Um
þá hugmyndafræði var ekki teljandi
ágreiningur á sínum tíma. Með sama
hætti var talað um Suðurstrandarveg
til að tengja saman Suðurkjördæmi.
Hinn 11. mars 1999 var samþykkt á
Alþingi eftirfarandi þingsályktun:
„Alþingi ályktar að fela samgöngu-
ráðherra að vinna langtímaáætlun
um gerð jarðganga á Íslandi. Áætl-
unin feli í sér úttekt á kostum, sem
taldir eru á jarðgangagerð á landinu,
kostnaðarmat og arðsemismat ein-
stakra framkvæmda og forgangs-
röðun verkefna. Sérstaklega verði
horft til framkvæmda sem rjúfa
vetrareinangrun, koma í stað ann-
arrar kostnaðarsamrar vegagerðar,
stytta vegalengdir eða stækka at-
vinnusvæði. Áætlunin liggi fyrir áður
en lokið verður við næstu reglulegu
endurskoðun vegáætlunar.“
Jarðgangaáætlun
undirbúin
Í framhaldi af þess-
ari samþykkt Alþingis
fól samgönguráðherra,
Halldór Blöndal, Vega-
gerðinni málið til af-
greiðslu, með bréfi
dags. 30. mars 1999.
Um vorið, nánar til-
tekið 28. maí 1999, tók
ég við ráðuneyti sam-
göngumála. Hélt ég
áfram við það verk sem
forveri minn hafði sett
af stað við undirbúning
jarðgangaáætlunar.
Strax í maí 1999
skipaði vegamálastjóri
vinnuhóp með helstu
sérfræðingum Vega-
gerðarinnar í jarð-
ganga- og áætlanagerð
til að leggja drög að
langtímaáætlun um
jarðgöng.
Í byrjun árs 2000
skilaði Vegagerðin til
mín jarðgangaskýrslu.
Í henni var lagt mat á
ýmsa jarðgangakosti á
vegakerfinu sem
nefndir höfðu verið.
Var þar fjallað um tutt-
ugu og fjögur hugsan-
leg jarðgöng og reynt að meta þau á
kerfisbundin hátt. Á vorþingi sama ár
legg ég, sem samgönguráðherra,
fram tillögu til þingsályktunar að
jarðgangaáætlun 2000–2004. Þar
voru þrenn jarðgöng tekin út úr og
eru það göngin milli Fáskrúðsfjarðar
og Reyðarfjarðar, Héðinsfjarðargöng
og milli Arnarfjarðar og Dýrafjarðar.
Í meðförum Alþingis breyttist til-
lagan og bætt var við að hefja ætti
rannsóknir vegna jarðganga á
Austurlandi. Í öllum umræðum um
jarðgöng hef ég lagt áherslu á að
göng milli Arnarfjarðar og Dýra-
fjarðar ættu að vera næst á eftir Héð-
insfjarðargöngum og síðan ný göng í
stað Oddsskarðsganga. Jarðgöng
undir Vaðlaheiði kæmu vel til greina
sem einkaframkvæmd líkt og Hval-
fjarðargöngin. Í tillögunni er tiltekið
að fyrst og fremst verði lögð áhersla á
verkefni sem styrki og stækki
byggðakjarna með styttingu vega-
lengda. Í fyrsta lagi sé verið að
sporna við viðstöðulausri fólks-
fækkun á landsbyggðinni með því að
efla byggðakjarna, sem eru nógu
stórir til þess að halda uppi atvinnu-,
mennta- og menningarlífi. Í öðru lagi
hafa framfarir orðið slíkar í vegagerð
að hægt sé að halda uppi vetrar-
samgöngum á vel uppbyggðum fjall-
vegum þar sem það á við.
Nefnt er að meginröksemd fyrir
tillögu um jarðgöng milli Siglufjarðar
og Ólafsfjarðar sé sú að með þeim
tengist Siglufjörður við Eyjafjarð-
arsvæði þannig að Eyjafjarðar-
svæðið í heild sinni verði öflugt mót-
vægi við höfuðborgarsvæðið. Þá er
gert ráð fyrir að jarðgöngin þrenn
verði einbreið en þó er settur sá fyrir-
vari að seinni göngin tvenn geti allt
eins orðið tvíbreið.
Svo fór að Alþingi samþykkti til-
löguna sem ályktun Alþingis 13. maí
árið 2000 með öllum greiddum at-
kvæðum. Í nefndaráliti samgöngu-
nefndar er áhersla á að fjár, til að
standa straum af kostnaði við jarð-
gangagerð skv. tillögunni, verði aflað
sérstaklega, m.a. með sölu ríkiseigna.
Þessi samantekt sýnir að ákvörðun
um gerð Héðinsfjarðarganga var tek-
in annars vegar í tengslum við
breytta kjördæmaskipan og hins veg-
ar byggð á pólitískum forsendum þar
sem litið var fyrst og fremst til efl-
ingar Eyjafjarðarsvæðisins.
Héðinsfjarðargöngin og
arðsemi framkvæmda
Eins og þekkt er var ekki hafist
handa við gerð Héðinsfjarðaganga á
þeim tíma sem fyrsta þingsályktun-
artillagan gerði ráð fyrir. Jarð-
gangaáætlun var felld inn í fyrstu
samgönguáætlunina fyrir tímabilið
2003–2014, en hún var samþykkt vor-
ið 2003. Í samgönguáætluninni er vís-
að til þeirrar jarðgangaáætlunar, sem
samþykkt hafði verið árið 2000 af Al-
þingi.
Þeim arðsemistölum, sem verið
hafa í umræðunni, hefur hvorki verið
haldið á lofti af mér né Vegagerðinni á
neinu stigi málsins. Arðsemi þessi var
reiknuð árið 1998 í tengslum við vinnu
sk. Lágheiðarhóps, sem hafði það
verkefni að kanna kosti í samgöngu-
málum á utanverðum Tröllaskaga.
Hópurinn bar saman ýmsa valkosti á
svæðinu og niðurstaða hans var að
besti kosturinn væri þessi sk. Héðins-
fjarðargöng.
Vegagerðin gaf út skýrslu árið 1998
sem nefnist „Vegtengingar milli
byggðarlaga við norðanverðan Trölal-
skaga“. Þar eru þessar niðurstöður
allar vel tíundaðar. Enginn sam-
anburður var gerður við aðra kosti í
uppbyggingu samgöngukerfisins ann-
ars staðar á landinu. Réttilega hefur
fram komið að hópurinn gerði sína út-
reikninga miðað við einbreið göng.
Vegna umræðunnar óskaði ég eftir
því við Vegagerðina að gerð yrði gróf
tilraun til þess að setja inn í það
reiknimódel, sem notað var, um 20%
kostnaðarauka vegna tvíbreiðra
ganga. Niðurstaða þeirra útreikninga
Vegagerðarinnar gefur arðsemi upp á
12,5% fyrir tvíbreið göng m.v. 14,5%
skv. eldri útreikningum fyrir einbreið
göng. Þetta er ekki ýkja mikill mun-
ur. Fram hefur hins vegar komið hjá
þeim, sem að þessum útreikningum
stóðu, að það var umferðarspáin en
ekki fjárfestingarkostnaðurinn sem
hafði mest áhrif á arðsemina og styð-
ur þessi niðurstaða þá staðhæfingu.
Einbreið jarðgöng
ekki lengur á dagskrá
Ég held að umræðan um tvíbreið
og einbreið göng falli um sjálfa sig í
ljósi breyttra tíma. Samkvæmt upp-
lýsingum Vegagerðarinnar er hvergi,
svo vitað sé, verið að grafa einbreið
göng í heiminum í dag. Hönnun jarð-
ganga hér er miðuð við norska staðla.
Ákvörðun um að gera Héðinsfjarðar-
göngin tvíbreið var þó tekin á grund-
velli breytinga á norskum stöðlum í
jarðgangagerð á árinu 2003. Þar segir
að væru jarðgöng lengri en 5 km
skyldu þau vera tvíbreið. Í dag eru
þetta alþjóðlegar kröfur. Lengri kafli
Héðinsfjarðarganga er 6,9 km. Ég tel
að í framtíðinni muni engum detta í
hug að nefna, hvað þá byggja, ein-
breið jarðgöng.
Nýjar aðferðir við mat
á forgangsröðun
framkvæmda í skoðun
Samkvæmt lögum um samgöngu-
áætlanir er það samgönguráð sem
vinnur að undirbúningi samgöngu-
áætlunar. Á vegum þess og í sam-
starfi við samgönguráðuneytið var
ákveðið að hefja samstarfsverkefni
haustið 2004 í samvinnu við
Hagfræðistofnun HÍ. Með þeirri
vinnu er ætlað að kanna aðferðir við
forgangsröðun framkvæmda hjá
Vegagerðinni, Flugmálastjórn og
Siglingastofnun, bera þær saman við
aðferðir nágrannaþjóða okkar og
leggja mat á það hvort þörf er á að
endurskoða þær aðferðir sem nú eru
notaðar við mat á framkvæmdum.
Nýtt kerfi getur þannig leitt af sér
nýja forgangsröðun á stærri verk-
efnum þar sem vægi t.d. umhverfis-
þátta og slysatíðni verður endur-
metið. Vonast er til að endurskoðað
kerfi fyrir forgangsröðun og arðsem-
ismat muni veita stuðning við ákvarð-
anatöku um verkefni á samgöngu-
áætlun í framtíðinni.
Jarðgangaframkvæmdir
og arðsemi vegagerðar
Sturla Böðvarsson fjallar
um arðsemi jarðgangafram-
kvæmda
’Sérstaklegaverði horft til
framkvæmda
sem rjúfa vetr-
areinangrun,
koma í stað ann-
arrar kostnað-
arsamrar vega-
gerðar, stytta
vegalengdir eða
stækka atvinnu-
svæði. ‘
Sturla Böðvarsson
Höfundur er samgönguráðherra.
ett niður í sínum sumarbústaðar-
Eins getur verið fróðlegt fyrir
ktarnema og áhugafólk um skóg-
skoða safnið.“
ræktarstöðin Ölur var stofnuð á
mum árið 1991 og Jónas tók við
num árið 1998. „Við ræktum allar
löntur á lífrænan hátt, án þess að
mísk efni eins og skordýraeitur.
min byggist mestmegnis á föstum
ktarsamningum, til dæmis fram-
við um 140 þúsund aspir á ári fyrir
ndsskóga og rúmlega 100 þúsund
fyrir Skógræktarfélag Íslands. Við
m mikla áherslu á að vera með góða
framleiðslu og það er lítið um af-
gir Jónas.
anna sjálfbært samfélag
mar eru samkvæmt lögum sjálfs-
tofnun í atvinnurekstri. Samfélagið
reint sem sjálfbært byggðarhverfi
búa um 100 manns, en auk þess
angað vinnu um 15 manns sem bú-
settir eru annars staðar. Samkvæmt
stefnumótun Sólheima í atvinnumálum
skal rekstur fyrirtækja þar taka mið af
efnahagslegum og félagslegum áhrifum á
samfélagið og leggja skal áherslu á líf-
ræna ræktun, vinnslu afurða úr náttúru-
legum efnum og endurvinnslu.
Skógræktarstöðin Ölur er eitt fjögurra
sjálfstæðra fyrirtækja sem starfa á Sól-
heimum, en hin eru Garðyrkjustöðin
Sunna, Gistiheimilið Brekkukot og Versl-
unin Vala. Fyrirtækin eru óháð sjálfseign-
arstofnuninni, en vefstofa, listasmiðja, tré-
og hljóðfærasmiðja, kertagerð, keramik-
verkstæði og jurtastofa eru hluti af starf-
semi Sólheima. Fyrirtækin og verkstæðin,
auk Sólheimabúsins og félagsþjónustu Sól-
heima, veita samtals um 80 störf fyrir fatl-
aða og ófatlaða. Sólheimar reka eigin hita-
veitu, dreifikerfi fyrir rafmagn, vatns-
veitu, fráveitukerfi, sorphirðu og endur-
vinnslu.
agnað með ýmsum hætti
leg nýbygging mun m.a. hýsa matsal, eldhús, skrifstofur, þvottahús og bakarí.
ignir Grétarsson kveðst hafa alið þann draum í nokkur ár að koma upp trjásafni
ymi helstu trjátegundir landsins.
Morgunblaðið/ÞÖK
ðar með lífrænum hætti sem heimilisfólk á Sólheimum sér um af mikilli alúð.
adalheidur@mbl.is