Fréttablaðið - 20.09.2003, Qupperneq 10

Umbrotin innan viðskiptalífs-ins síðustu daga er löngu
tímabært uppgjör við helminga-
skipti og blokkamyndun í íslensku
atvinnulífi. Helmingaskiptin áttu
sögulegar rætur í pólitísku sam-
komulagi um afurðarsölukerfi til
sjávar og sveita. Þau styrktust í
gegnum erlenda efnahagsaðstoð
Marshall-tímans og haftakerfi
eftirstríðsáranna.
Allt var pólitík. Vinnumarkað-
ur og verkalýðshreyfing skiptist
upp eftir flokkspólitískum línum
allt fram á síðustu ár. Þar og í
bönkum lifði hið gamla skipulag
hvað lengst. Viðreisnarstjórnin
afnám höft en viðhélt valdajafn-
vægi í aðgangi að lánsfé og gjald-
eyri. Opnun fjármálamarkaða
með EES var aðeins hálfur sigur.
Löngu tímabær sala ríkisbank-
anna var vonandi rothöggið.
Björgólfur Guðmundsson aðal-
eigandi Landsbankans gekk fram
fyrir skjöldu með yfirlýsingu um
að allt of stór hluti fjárfestinga á
Íslandi þjónaði þeim tilgangi að
vernda völd og áhrif á kostnað
góðrar ávöxtunar og hagkvæmni í
rekstri. Undir þetta geta allir
stuðningsmenn heilbrigðs við-
skiptaumhverfis tekið. Uppræta
þarf leifarnar af helmingaskipta-
hugarfarinu.
Af sömu ástæðum er stuðning-
ur við atburði síðustu daga ekki
skilyrðislaus. Löngu er tímabært
að losa um flókin eignatengsl og
valdabandalög. Kannski var sala
ríkisbankanna og virk þátttaka
þeirra í þessum umskiptum fljót-
legasta leiðin til að knýja það
fram.
Viðkæmt trúnaðarsamband
Viðskiptabankarnir geta hins
vegar ekki jafnframt verið
stærstu fyrirtækjaeigendur
landsins. Óeðlilegt er að bankar
beiti sér í samkeppni við við-
skiptamenn sína. Í því breytir
engu þótt þeir séu í einkaeign og
hafi ekki bein tengsl við stjórn-
málaflokka.
Bankar búa jafnframt yfir
trúnaðarupplýsingum. Einstak-
lingar og fyrirtæki verða að geta
treyst því að með þær sé farið af
ítrustu varkárni. Það getur ekki
talist hluti af eðlilegu starfsum-
hverfi fyrirtækja að þau eigi yfir
höfði sér að viðskiptabanki þeirra
nýti slíkar upplýsingar til upp-
kaupa, sameiningar eða yfirtöku á
rekstri.
Síðast en ekki síst verður að
vera ljóst að bönkum sé ekki
beitt í þágu afmarkaðs hóps eig-
enda. Gildir þá einu hvort um er
að ræða fjárfestingar gegnum
gilda sjóði eða aðgang að trúnað-
arupplýsingum um fyrirtæki og
fjárfestingakosti. Bankar eru al-
menningshlutafélög með við-
kvæmt trúnaðarsamband við við-
skiptavini sína. Forvarsmenn
banka verða því að gera skýr skil
milli persónulegra fjárfestinga
og fjárfestinga viðkomandi
banka.
Uppstokkun undanfarinna
daga er því aðeins hálf sagan ef
hún á að enda vel. Löggjafinn
hlýtur að taka til skoðunar hvort
núgildandi lög nái utan um hið
nýja umhverfi í bankarekstri og
tryggi eðlilegt eftirlit með því.
Viðskiptabankarnir verða að losa
um hin nýju eigna- og hagsmuna-
tengsl eins fljótt og nokkur kost-
ur er. Fyrr verður starfsum-
hverfi annarra fyrirtækja ekki
eðlilegt. Fyrr er ekki hægt að
byggja upp heilbrigðan hluta-
bréfamarkað. Ef hér við situr
hafa aðeins nýjar valdablokkir
leyst hinar eldri af hólmi. ■
Helgina 13. og 14. septemberkom það fram í fréttum að íbú-
um við Garðastræti stendur mikil
ógn af Kínverjum sem safnast sam-
an á lóðinni við Garðastræti 41 og
skjóta þaðan tennisboltum með allt
að tvö hundruð kílómetra hraða að
vegfarendum. Ísraelsmenn kynna
nýja hugmynd til að stuðla að var-
anlegum friði í Miðausturlöndum.
Hugmyndin felst í því að gera
Jassír Arafat landrækan, setja hann
í fangelsi eða drepa hann.
Mánudaginn 15. september kem-
ur í ljós að Svíar hafa hafnað því í
þjóðaratkvæðagreiðslu að leggja
niður krónuna sína og taka upp evru
í staðinn. Í ljós hefur komið að við
Kárahnjúkavirkjun starfa mörg
hundruð „sérfræðingar“ frá Rúm-
eníu og Tyrklandi á mun lægri laun-
um en tíðkast hefur að greiða „sér-
fræðingum“ á Íslandi til þessa.
Þriðjudag 16. september komast
í hámæli deilur Landsvirkjunar og
Skeiða- og Gnúpverjahrepps vegna
fyrirhugaðrar Norðlingaölduveitu.
Skeiðamenn og Gnúpverjar geta
sætt sig við lón í 566 metra hæð, en
Landsvirkun vill 568 metra. Er fyr-
irhugaður fundur með deiluaðilum
eftir að heimamenn hafa lokið við
að smala fé sínu af grösugum af-
réttarlöndum.
Miðvikudagur 17. september.
Enn er deilt um kaup og kjör við
Kárahnjúka. Rúmenskur sérfræð-
ingur var látinn fjúka fyrir þá þver-
móðsku að neita að undirrita yfir-
lýsingu um að hann hefði 265 þús-
und krónur í kaup á mánuði. Samtök
atvinnulífsins vaxa mjög í áliti með
drengilegum stuðningi við hið
grandvara ítalska verktakafyrir-
tæki Impregilo sem við erfiðar að-
stæður á hálendinu er að reyna að
byggja ódýra rafstöð handa ís-
lensku þjóðinni.
Fimmtudag 18. september
gleypir Landsbankinn Eimskip en
Íslandsbanki svelgir í sig Sjóvá-
Almennar. Einkabankarnir þrír
mynda nú heilaga þrenningu sem
um hver mánaðamót skiptir bróð-
urlega með sér launum lands-
manna í kristilegum anda. Kaup-
höll Íslands verður á næstunni
breytt í tómstundahús, því að
óþarfi er að reka hlutabréfamark-
að í landi þar sem aðeins eru þrjú
fyrirtæki. Hefur efnahagslíf
landsins ekki verið jafnþægilega
einfalt síðan á dögum Einokunar-
verslunarinnar. Sama dag var
framið enn eitt bankaránið. Að
þessu sinni í útibúa Íslandsbanka í
Lóuhólum. Er viðbúið að
bankaránum fjölgi enn til muna á
næstunni því að íslenskum ræn-
ingjum er loksins orðið ljóst að
hvergi annars staðar eru til pen-
ingar.
Föstudag 19. september er sagt
frá því í fréttum að Ingibjörg Sól-
rún þankatankur og framtíðarfor-
mannsefni Samfylkingarinnar
telji að í rauninni sé London ekk-
ert afskekktari en Akureyri. ■
10 20. september 2003 LAUGARDAGUR
Útgáfufélag: Frétt ehf.
Ritstjóri: Gunnar Smári Egilsson
Fréttastjóri: Sigurjón M. Egilsson
Ritstjórnarfulltrúar: Reynir Traustason
og Steinunn Stefánsdóttir
Auglýsingastjóri: Þórmundur Bergsson
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing:
Suðurgötu 10, 101 Reykjavík
Aðalsími: 515 75 00
Símbréf á fréttadeild: 515 75 06
Rafpóstur: ritstjorn@frettabladid.is
Rafpóstur auglýsingadeildar:
auglysingar@frettabladid.is
Setning og umbrot: Frétt ehf.
Prentvinnsla: Ísafoldarprentsmiðja ehf.
Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuð-
borgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er
hægt að fá blaðið í völdum verslunum á lands-
byggðinni. Fyrirtæki geta fengið blaðið gegn greiðslu
sendingarkostnaðar; kr. 1.100 á mánuði.
Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni
blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum
án endurgjalds.
ISSN 1670-3871
Fyrir aðeins fáeinum misser-um var haft á orði að upp
væri runnin ný tíð í viðskiptalífi
á Íslandi. Hér væri loks kominn
á laggirnar efni-
legur hlutabréfa-
markaður sem
stæði undir nafni
og félög kepptust
um að skrá sig þar
til að fá aukinn að-
gang að fjár-
magni, ekki síst
frá almenningi,
sem nú fyrst sæi
sér hag í því að
leggja sparifé sitt
í fyrirtæki og at-
vinnulíf. Niður-
staðan yrði dreifð
eignaraðild, stór
hópur smárra en vel upplýstra
hluthafa í félögunum, öflugri og
þróttmeiri rekstur, heilbrigðara
umhverfi þar sem arðsemi fyrir
alla hluthafa yrði höfð að leiðar-
ljósi en ekki þröngir hagsmunir
hinna fáu og stóru, hagkvæmni
og framleiðni fyrirtækja yrðu
markmiðið en ekki valdapólitík
örfárra stórra hagsmunablokka.
Hallelúja!
Með í kaupunum átti svo að
fylgja betra aðhald fyrir stjórn-
endur, ný sóknarfæri, hallelúja:
markaðskerfið í sinni fegurstu
mynd.
Ríkisstjórnarflokkarnir hafa
til dæmis gegnum tíðina talið
sér sérstaklega til tekna að hafa
skapað skilyrði fyrir hinum nýja
hlutabréfamarkaði.
En nú er öldin önnur.
Um alllangt skeið hafa nefni-
lega svo sem engar fréttir borist
úr íslensku viðskiptalífi aðrar
en þær sem snúast um vílingar
og dílingar örfárra stórkalla. Og
náðu hámarki með næturfundin-
um í Landsbankanum. Sá fundur
var örugglega fínt plott og ef-
laust gaman hjá Bjarna og
Björgólfi að spila sitt matador
með Eimskip, Burðarás, Sjóvá-
Almennar, Straum og hvað þetta
heitir allt saman. Og líka virki-
legt fjör fyrir bissnisssérfræð-
inga fjölmiðlanna að fylgjast
með þessu öllu saman og spá í
framhaldið.
En um leið er ljóst að lands-
lagið á hinum unga íslenska
hlutabréfamarkaði hefur ekki
breyst svo ýkja mikið, þrátt fyr-
ir allt. Viðskiptablokkirnar sem
áður réðu öllu eru kannski falln-
ar og einhverjir blokkarbúar
horfnir á braut en í staðinn eru
bara að því er virðist komnar
aðrar blokkir. Og almenningur
og hans fátæklega hlutabréfa-
eign kemur málinu hreint ekki
við.
Freistingar
Björgólfur Guðmundsson,
leiðtogi í annarri hinna nýju
blokka, hefur gagnrýnt fjárfest-
ingar gömlu blokkanna sem hafi
oftar verið liður í valdabaráttu
en raunverulegur bissniss. Það
verður því vitaskuld fylgst
vandlega með því hvort hann
stenst allar freistingar um að
byggja sér valdablokk.
Þær freistingar eru raun-
verulegar, það þóttist ég lesa út
úr viðtali við viðsemjanda
Björgólfs á næturfundinum
góða sem birtist í Mogganum.
Nú hef ég að vísu ekkert vit á
hinum fínni blæbrigðum hluta-
bréfamarkaðarins. Það má líka
ljúga að mér ýmsu um fyrir-
tækjarekstur og þegar mér
verður boðið að taka að mér
stjórn á banka eða tryggingafé-
lagi eða skipafélagi, þá er ég
hræddur um að ég verði að biðj-
ast undan þeirri ábyrgð. En ég
hjó þó eftir einu sem Bjarni Ár-
mannsson forstjóri Íslands-
banka sagði í Mogganum í gær.
Hann var að tala um kaup bank-
ans á Sjóvá-Almennum en part-
ur af öllu plottinu undanfarna
daga var að Íslandsbanki eign-
aðist stærstan hluta Sjóvár og
stefnir ótrauður að því að eign-
ast tryggingafélagið allt. Því
eins og Bjarni sagði orðrétt:
„[T]eljum við að 100% eignar-
hald sé lykilatriði í því að allir
séu að ganga í takt.“
Að búa í blokk
Af hverju er það lykilatriði?
Nú er eflaust rétt að æskilegt sé
að fyrirtæki sem vinni saman
gangi í takt. En að 100% eignar-
aðild sé endilega nauðsynleg til
að fyrirtæki gangi í takt, er það
ekki vantraust á markaðskerf-
ið? Hið lifandi þróttmikla mark-
aðskerfi sem okkur var talin trú
um að væri að verða hér til? Ef
hagur fyrirtækjanna væri að ná-
inni samvinnu, hlytu þau þó ekki
– skv. kenningunni – að ganga
samstíga, ef ekki alveg í takt, af
sjálfu sér?
Bjarni Ármannsson var á sín-
um tíma einn af helstu hold-
gervingum hins „nýja“ við-
skiptalífs á Íslandi. Kornungur,
eldklár, með allt á hreinu og nýtt
lífsviðhorf íslenskra viðskipta-
forkólfa.
Er það minn misskilningur að
það hugarfar sem kom fram hjá
Bjarna með yfirlýsingunni um
nauðsyn á 100% eignarhaldi sé
ekki hugarfar framsækins
markaðsmanns, heldur blokkar-
búa? ■
Össur og
Þjóðkirkjan
Árni Árnason vélstjóri skrifar:
Ég fagna því að jafn áberandistjórnmálamaður og Össur
Skarphéðinsson skuli taka að-
skilnað ríkis og kirkju upp á sína
arma, en set
engu að síður
fyrirvara við
þær forsendur
sem hann gefur
sér fyrir að-
s k i l n a ð i n u m .
Össur leggur til
grundvallar til-
tölulega nýorðn-
ar breytingar á
samfélaginu, og
þá mest vegna
tilkomu innflytjenda frá öðrum
menningarsvæðum. Hann telur
brýnt að íslenskt þjóðfélag aðlagi
sig þessu fólki, og að réttur þess
til jafnræðis í trúmálum sé
tryggður.
Þarna slær Össur vindhögg af
verra tagi, og furðulegt er að
jafnreyndur stjórnmálamaður og
hann er skuli ætla sér að vinna
málstað fylgi með svo klaufalegri
framsetningu. Aðskilnaður ríkis
og kirkju er prinsippmál, og
tengist ekki á neinn hátt því
ágæta fólki sem hingað hefur
flust frá öðrum menningarsvæð-
um. Ákvörðunin um samtvinnun
ríkis og kirkju var alltaf röng, al-
veg frá byrjun, þó að tíðarandinn
hafi meðtekið hana stórátölulaust
þegar stjórnarskráin var samin.
Ef baráttan fyrir aðskilnaði ríkis
og kirkju á að fara fram á for-
sendum afmarkaðra þjóðfélags-
hópa er klárt að aldrei næst sam-
staða um þetta réttlætismál. ■
ILLUGI
JÖKULSSON
■
skrifar um íslenskt
viðskiptalíf.
Allir gangi
í takt
■ Bréf til blaðsins
■ Aðsendar greinar
LANDSBANKINN
Viðskiptabankarnir verða að losa um hin nýju eigna- og hagsmunatengsl eins fljótt og
nokkur kostur er. Annars hafa aðeins nýjar valdablokkir leyst hinar eldri af hólmi.
Heilög þrenning og þankatankur
■
Viðskiptablokk-
irnar sem áður
réðu öllu eru
kannski fallnar
og einhverjir
blokkarbúar
horfnir á braut
en í staðinn eru
bara að því er
virðist komnar
aðrar blokkir.
Og almenning-
ur og hans fá-
tæklega hluta-
bréfaeign kem-
ur málinu
hreint ekki við.
Fréttablaðið tekur við aðsend-um greinum. Greinarnar eiga
að vera á bilinu 3.000 til 3.500 slög
með bilum í word count. Senda
skal greinarnar á netfangið kol-
brun@frettabladid.is ásamt mynd
af greinarhöfundi. Fréttablaðið
áskilur sér rétt til þess að velja og
hafna og stytta greinar.
Eitt eilífðarsmáblóm
ÞRÁINN BERTELSSON
■ hraðspólar fréttir vikunnar.
Um daginnog veginn
Karlinn
í brúnni
Einn úr átakshópi öryrkja skrifar:
Nú þegar skipt verður um karl-inn í brúnni hef ég hugleitt
hvort bjartari tímar verði fram
undan hjá öryrkjum og ellilífeyr-
isþegum. Við skipstjórn tekur
maður sem kenndi sig við félags-
hyggju, en kannski er það liðin
tíð? Kannski verða aldraðir og ör-
yrkjar fyrir vonbrigðum? Núver-
andi heilbrigðisráðherra ætti að
verða næsti karl í brúnni. Hann er
í það minnsta sá eini eftir í Fram-
sóknarflokknum sem hefur að
leiðarljósi félagshyggju. Formað-
urinn er orðinn allt of staðnaður í
miðjunni. Ef Framsóknarflokkur-
inn ætlar að endurheimta sín
gömlu gildi verður hann að kom-
ast í takt við fólkið í landinu. Ekki
bara fáa útvalda. ■
DAGUR B.
EGGERTSSON
■
skrifar um um-
brot í viðskipta-
lífi.
Skoðundagsins
Hálfnað er verk
þá hafið er