Fréttablaðið - 19.10.2003, Side 24

24 19. október 2003 SUNNUDAGUR
Stubbur er ekki stór. Hanner bara fimm ára gam-
all“. Þetta hljómar kannski
ekki ýkja merkilega en
samt er það nú svo að
fjörutíu árum eftir að
hafa heyrt þessar setn-
ingar fyrst kann undirrit-
uð þær enn utan að líka
framhaldið, orð bræðra
Stubbs: „Þú mátt ekki
vera með okkur af því þú
ert svo lítill“. Þegar maður
er fimm ára gamall er ekki
annað hægt en að
lifa sig inn í
einstæðings-
skap Stubbs
litla.
Vitan-
l e g a
skiptu aðrar bækur líka miklu
máli. Ein var Dísa ljósálfur. Ekk-
ert níðingsverk var verra en það
þegar vondi skógarhöggsmaður-
inn klippti af henni vængina.
Bækurnar um Stubb og Dísu eru
til í nýlegum endurútgáfum og
það sama á við um Palla sem var
einn í heiminum, svo ekki sé talað
um Litla prinsinn sem talinn er
ómissandi klassíker í safni bók-
hneigðra barna. Litli svarti Sambó
er sömuleiðis ennþá lesinn.
Við útkomu árið 1899 var Litla
svarta Sambó hrósað fyrir að
draga upp jákvæða mynd af
blökkumönnum. Á þriðja áratug
20. aldar tóku að heyrast raddir
sem sögðu höfund gera lítið úr
blökkumönnum. Fyrir nokkrum
árum vaknaði þessi umræða á ný
en satt að segja var erfitt að koma
auga á skynsemina í henni því
persónur bókarinnar eru hinar
geðugustu og litli svarti Sambó
afar ráðagóður drengur. Það
eru ekki allir sem gætu
bjargað sér svo auðveld-
lega frá fjórum soltnum
tígrisdýrum.
Hin umdeilda Blyton
Þegar kemur að pólitískum
rétttrúnaði finnst ætíð fólk sem
er tilbúið að segja höfundum
hvernig barnabækur þeir eigi að
skrifa. Einhverjir hafa til dæmis
séð ástæðu til að fetta fingur út í
hina fallegu og bjartsýnu lífs-
skoðun Pollyönnu, en slíkt nöldur
hefur ekki haggað vinsældum
bókarinnar sem var endurútgefin
hér á landi fyrir ekki svo ýkja
mörgum árum. Hin andfélags-
lega og ruddalega Lína
langsokkur hefur heldur ekki
verið öllum þóknanleg og
Astrid Lindgren var á tímabili
gagnrýnd fyrir að hafa gert hana
að hetju nútímabarna. Hin geysi-
vinsæla Enid Blyton hefur þó
kannski fengið verstu útreiðina
hjá hinum pólitísku siðgæðisvörð-
um.
Enid Blyton var gríðarlega af-
kastamikill höfundur og skrifaði
að meðaltali um fimmtán bækur á
ári fyrir aldurshópinn fjögurra til
fjórtán ára. Þetta eru alls um 600
bækur og um 400 milljón seld ein-
tök. Þar á meðal eru Doddabæk-
urnar, Fimmbækurnar, Ævin-
týrabækurnar og Dularfullu bæk-
urnar. Í lifanda lífi og eftir dauða
sinn var Blyton sökuð um kyn-
þáttahatur, karlrembu og and-
femínisma. Hún var skömmuð
fyrir að gera svarta menn að
vondu mönnunum og útlendinga
annað hvort hlægilega eða að ill-
mennum. Sumir bókaverðir
gengu svo langt að banna bækur
hennar á söfnum sínum Og svo
var Blyton vitanlega sökuð um að
hafa ekki skrifað bækur sínar
sjálf heldur hafa hóp ritara á sín-
um snærum. Sem var einfaldlega
ekki rétt.
Blyton er það sem kalla má
gamaldags höfundur. Táningarnir
í sögum hennar hafa engan áhuga
á hinu kyninu nema sem félögum.
Eins og einhver sagði hefði mátt
setja sögur hennar upp í klaustri.
Blyton nýtur þó enn mikilla vin-
sælda meðal barna og skýring-
anna er að leita í því að hún kann
að segja sögur, nær athygli les-
andans í upphafi og heldur þeirri
athygli allt til loka. Bækur hennar
enda alltaf vel, hinir góðu fá laun
sín og þeir vondu makleg mála-
gjöld. Ungum lesendum líður því
ágætlega eftir að hafa lesið bæk-
ur hennar.
Í öllu sem maður las sem krakkistanda nokkrar bækur upp úr,
sumar hefur maður lesið aftur og
aftur en sumar lifa bara sem
minning. Meðal þeirra er þríleik-
ur Mariu Gripe um drenginn Elvis
Karlsson sem ég fann merkilega
sárt til með, og bækur Sven Wern-
ström um Þrælana. Bækur Astrid
Lindgren las maður auðvitað í
tætlur, og af þeim hélt ég alltaf
mest upp á Elsku Míó minn, þó að
Ronja ræningja-
dóttir kæmi
seinna sterk inn
og Bróðir minn
L j ó n s h j a r t a
hætti aldrei að
græta mann. Aft-
ur á móti man ég
hvað ég grenjaði
úr hlátri yfir
fyrstu bókum Sig-
rúnar Eldjárn,
Allt í plati og Eins
og í sögu, sem
voru ólíkar öllum
bókum sem maður
hafði nokkurn tíma séð. Það eru
forréttindi að fá seinna að sýsla
við hennar bækur á vinnslustigi.
Bækur Auðar Haralds um Elías
og seinna Baneitrað samband á
Njálsgötunni vekja líka ennþá
gömul bros. Svo var maður svo
heppinn að eiga foreldra sem lásu
fyrir mann bækur langt fram eft-
ir aldri, ég hafði til dæmis mjög
gaman að bæði Sálmi Þórbergs
Þórðarsonar um blómið
og bókunum um Hjalta litla eftir
Stefán Jónsson í flutningi þeirra.
Svo ekki sé minnst á bækur K.M.
Peyton sem móðir mín las fyrir
alla fjölskylduna meðan hún var
að þýða þær: Flambardssetrið,
Sýndu að þú sért hetja og fleiri.
Auk þess var ég svo lánsöm að
vera á hárréttum aldri þegar ís-
lenska unglingabókin blómstraði
og las bækur Andrésar Indriða-
sonar mér til stórkostlegrar
skemmtunar. Á sama tíma voru
bækur eins og Hallærisplanið og
Dýragarðsbörnin dýrmætur leið-
arvísir um undirheima sem mað-
ur kynntist sem betur fer aldrei.
Á þeim árum mændi ég mikið á
bókina Þegar vonin ein er eftir,
sem ég held að sé sönn frásögn
vændiskonu, og var sannfærð um
að væri stórkostlegasta lesning
sem til væri. Hana þorði ég aftur
á móti aldrei að opna og hef enn
ekki lesið hana.“ ■
Af öllum þeim indælu barna-bókum sem hafa hrifið mig
um ævina langar mig í þetta sinn
til að nefna flokkinn um Grím
Grallara. Eina þeirra rak á mínar
fjörur þegar ég var svona tíu ára
og ég féll samstundis fyrir henni.
Sögurnar gerist í breskum bæ,
allt er í föstum skorðum og fylgir
stífum breskum siðum, nema
Grímur og félagar hans fá
endalausar hugmyndir
og eru sífellt að ráðast í
alls kyns framkvæmdir.
Grímur á tvö eldri
systkini sem hann er að
gera gráhærð, og sömu-
leiðis föður sinn en
„móðir hans unni honum
mjög“ eins og sagt er um
Gretti Ásmundarson.
Þarna er á ferðinni sígild
fyndni, og bækurnar eru sam-
felldur óður til frelsisins og hug-
myndaflugsins – sömuleiðis er
þarna allt vaðandi í pólitískri
stríðni, eins og þegar eldri bræð-
urnir stofna bolsévikafélag og
boða að allir skuli eiga allt jafnt,
og Grímur og co. hrífast af boð-
skapnum og hirða allt frá þeim.
Arnbjörn í Setbergi gaf þetta
út, og ég hef oft spurt hann hvort
ekki sé kominn tími á endurút-
gáfu, en hann hefur færst undan,
segir flesta minnast þessa sem
heldur gagnslítilla bóka og jafn-
vel andfélagslegra. Því gladdi það
mig að sjá í erlendu forleggjara-
blaði niðurstöður könnunar meðal
kunnáttufólks um allan heim um
bestu barnabækur allra tíma, og á
topp 10 röðuðu sér auðvitað H.C.
Andersen, Astrid Lindrgren og
svo framvegis. En númer átta eða
níu kom svo „Just William“ eftir
R. Crompton – sjálfur Grímur
Grallari.“ ■
SIGÞRÚÐUR GUNNARSDÓTTIR
„Bækur Astrid Lindgren las maður auðvitað í tætlur, og af þeim hélt ég alltaf
mest upp á Elsku Míó minn, þó að Ronja ræningjadóttir kæmi seinna sterk inn
og Bróðir minn Ljónshjarta hætti aldrei að græta mann.“
Sigþrúður Gunnarsdóttir:
Las Astrid Lindgren í tætlur
Einar Kárason:
Sígild fyndni
Gríms grallara
EINAR KÁRASON
„Þarna er á ferðinni sígild fyndni,
og bækurnar (sex að mig minnir)
eru samfelldur óður til frelsisins og
hugmyndaflugsins.“
FRANK OG JÓI
Fæstir vita að leigupennar
skrifuðu hinar vinsælu
Frank og Jóa-bækur fyrir
smánarlaun.
BOB MORAN
Herflugmaðurinn og ævin-
týramaðurinn mætti hverj-
um andstæðingnum á fæt-
ur öðrum.
LITLI SVARTI SAMBÓ.
Þessi vinsæla barnabók
hefur verið sögð draga upp
neikvæða mynd af blökku-
mönnum.
NANCY DREW
Höfundarnafnið
er dulnefni fjölda
karla og kvenna.
Fullorðnir gleyma ekki svo glatt bókunum sem voru þeim kærar í æsku. Sumir dýrka Fúsa froskagleypi, sem
er ein þeirra bóka sem hafa verið endurútgefnar nýlega, aðrir ylja sér við minningar um Ævintýrabækurnar.
Einhverjir sakna kvöldstunda með Bob Moran og Beverly Gray. Þó nokkrar gamlar barnabækur eftir erlenda
höfunda eru enn á markaði en aðrar er ekki jafn auðvelt að finna.
Hvað er orðið um
Frank og Jóa?