Fréttablaðið - 21.01.2004, Blaðsíða 14

Svo að því sé haldið til haga erþað tilgangur flestra laga að
vernda almenning fyrir stjórnvöld-
um. Án skýrra laga er mikil hætta á
að stjórnvöld brjóti gegn borgurun-
um. Lög þurfa síðan að byggja á al-
mennum ákvæðum stjórnarskrár
til að hindra löggjafann í að klæð-
skerasauma lög að þörfum tak-
markaðra hópa í samfélaginu eða
gegn hagsmunum annarra. Þetta
fyrirkomulag á að vernda borgar-
ana fyrir því að gengið sé gegn
grundvallarrétti þeirra og að laga-
setning fari ekki úr böndunum held-
ur sé haldið innan marka til að
vernda virkni samfélagsins sjálfs.
Stundum virðist manni hins veg-
ar að þessu sé öfugt farið. Að það
séu stjórnvöld sem hafi fært okkur
frelsið. Að maðurinn sé náttúrlega
ósjálfráða en það fari síðan eftir
innræti stjórnvalda á hverjum stað
hversu mikið svigrúm hann fær til
að taka sjálfstæðar ákvarðanir um
líf sitt. Góð stjórnvöld veita einstak-
lingunum nokkuð mikið svigrúm en
verri stjórnvöld eru sparari á það.
Síðan getur það gerst að góð stjórn-
völd hafi látið góðmennsku sína
blekkja sig um tíma og aukið svig-
rúm einstaklinganna of mikið og of
hratt. Þá er raunveruleg hætta á að
einstaklingarnir búi ekki yfir nægj-
anlegum þroska til að höndla aukið
svigrúm og verða þá góðu stjórn-
völdin að grípa inn í, takmarka svig-
rúmið aftur og bíða um sinn með að
auka það þar til einstaklingarnir
hafa náð þroska til að skilja tilgang-
inn með tilslökunum stjórnvalda.
Svona hugmyndir um stjórnvöld
minna um margt á hið menntaða
einveldi. Í slíku samfélagi hefur
frelsi einstaklinganna ekki gildi í
sjálfu sér heldur er samfélagið met-
ið út frá sjónarhóli hins menntaða
einvalds. Hann er föðurímynd allra
þegnanna og ber ábyrgð á þroska
þeirra; hvetur þá til góðra verka en
heldur þeim frá illum ráðagerðum.
Hann verðlaunar þegnana með auk-
inni ábyrgð og tilheyrandi frelsi
þegar honum finnst þroski þeirra
nægur. En honum ber líka að grípa
inn í og herða tökin ef múgurinn
virðist ætla að nýta frelsi sitt til
óþroska.
Þrátt fyrir að flest ríki Vestur-
landa byggi á hugmyndum um
frelsi einstaklinganna og rétt þeirra
til að taka sjálfir ákvarðanir um
flest er tengist lífi þeirra, búa þess-
ar þjóðir allar við mikil afskipti
ríkisvaldsins af öllum sviðum sam-
félagsins – í raun mun meiri en var
í ríkjum hinna menntuðu einvalda.
Ástæða þess er sú þversögn að fólk
vill helst kjósa menntaða einvalda í
kosningum. Framboðið fyrir kosn-
ingar snýst fyrst og fremst um
menn og flokka sem bjóðast til að
taka ákvarðanir fyrir fjöldann. Fáir
bjóðast til að vernda rétt einstak-
linganna. Og að lokum trúa einstak-
lingarnir að stjórnvöld hafi fært
þeim það frelsi sem þeir hafa en
ekki tekið af þeim það frelsi sem
þeir höfðu. ■
John F. Kerry, öldungadeildar-þingmaður frá Massachusetts,
sigraði í forvali demókrata í Iowa
í Bandaríkjunum. Iowa er fyrsta
ríkið þar sem greidd voru atkvæði
í vali demókrata um forsetafram-
bjóðanda sinn. Í byrjun virtist
íbúar Iowa ekki ætla að taka vel
þessari fyrrum stríðshetju úr
Víetnamstríðinu. Það breyttist
hins vegar þegar Kerry mætti til
leiks í Paramount-leikhúsinu með
söngkonuna Carole King sér til
halds og trausts. 1.800 manns
fylltu leikhúsið og þegar King
söng frægasta lag sitt, You've Got
a Friend, sem hún sneri upp á
Kerry, trylltist salurinn. Daginn
eftir sýndi skoðanakönnun að
hann hefði örlítið forskot fram
yfir keppinaut sinn Howard Dean.
Þegar upp var staðið vann Kerry
afgerandi sigur, fékk 38 prósent
atkvæða, sem er mun meira en
skoðanakannanir höfðu gefið til
kynna.
Kerry er stríðshetja úr
Víetnamstríðinu. Hann hlaut á
sínum tíma fimm heiðursmerki
vegna vasklegrar framgöngu
sinnar þar. Eftir að hann sneri
heim frá Víetnam varð hann
talsmaður hermanna sem voru
andsnúnir stríðinu. Í baráttu
sinni fyrir að útnefningu sem
forsetaframbjóðandi demókrata
vísar Kerry nokkuð oft til
reynslu sinnar úr stríðinu og
gagnrýnir stefnu Bush í málefn-
um Íraks, þótt hann hafi í byrjun
stutt stríðsreksturinn.
Kerry starfaði um tíma sem
saksóknari og þótti standa sig
afar vel. Það var honum til álits-
auka þegar hann sem sjálfstætt
starfandi lögfræðingur eyddi
gríðarmiklum tíma í að sanna sak-
leysi manns sem hafði ranglega
verið ákærður fyrir morð og hlot-
ið lífstíðardóm. Kerry varð þing-
maður árið 1984.
John F. Kerry ber sömu upp-
hafsstafi í nafni sínu og John F.
Kennedy; JFK. Hann þykir hins
vegar ekki hafa til að bera sömu
persónutöfra og hinn látni forseti.
Hann hefur verið gagnrýndur fyr-
ir að vera hlédrægur og kuldaleg-
ur. Framkoma hans þykir þó hafa
mýkst og hann virkar mun léttari
í lund en áður. Hann er kvæntur
Theresu Heinz, tómatsósuerf-
ingja, sem er ein af ríkustu konum
Bandaríkjanna. Þau eiga tvær
dætur.
Næsta prófkjör demókrata
verður í New Hampshire eftir
viku. ■
Mín skoðun
GUNNAR SMÁRI EGILSSON
■ skrifar um frelsi, almenning
og stjórnvöld.
14 21. janúar 2004 MIÐVIKUDAGUR
Útgáfufélag: Frétt ehf.
Ritstjóri: Gunnar Smári Egilsson
Fréttastjóri: Sigurjón M. Egilsson
Ritstjórnarfulltrúar: Reynir Traustason
og Steinunn Stefánsdóttir
Auglýsingastjóri: Þórmundur Bergsson
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing:
Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík
Aðalsími: 515 75 00
Símbréf á fréttadeild: 515 75 06
Rafpóstur: ritstjorn@frettabladid.is
Rafpóstur auglýsingadeildar:
auglysingar@frettabladid.is
Setning og umbrot: Frétt ehf.
Prentvinnsla: Ísafoldarprentsmiðja ehf.
Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuð-
borgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er
hægt að fá blaðið í völdum verslunum á lands-
byggðinni. Fyrirtæki geta fengið blaðið gegn greiðslu
sendingarkostnaðar; kr. 1.100 á mánuði.
Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni
blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum
án endurgjalds.
ISSN 1670-3871
Það hefur lengi verið þjóðsagaað Íslendingar standi sig vel í
menntamálum. Sú þjóðsaga hent-
ar fyrst og fremst þeim flokki
sem hefur haft lyklavöldin í
menntamálaráðuneytinu í 18 ár af
síðasta 21 ári.
Tölurnar tala sínu máli. Íslensk
stjórnvöld verja minna fé til há-
skólanna en hinar Norðurlanda-
þjóðirnar. Færri útskrifast með
framhaldsskóla- og háskólapróf
en á hinum Norðurlöndunum.
Mun meira brottfall úr fram-
haldsskólum er hér á landi en víða
annars staðar. Íslendingar rétt ná
meðaltali í læsi á alþjóðavett-
vangi og standa sig illa í alþjóð-
legum TIMSS-könnunum.
Hvernig erum
við í saman-
burði við aðrar
þjóðir?
Þar sem Íslend-
ingar eru nú á sam-
evrópskum vinnu-
markaði er mikil-
vægt að bera stað-
reyndir saman við
önnur lönd þegar
rætt er um menntamál. Sam-
kvæmt skýrslu OECD frá árinu
2003 veita íslensk stjórnvöld 0,8%
af landsframleiðslu til háskóla-
stigsins. Þrátt fyrir að Íslending-
ar séu mun fleiri á skólaaldri en
hinar Norðurlandaþjóðirnar verja
þær hins vegar allt að helmingi
hærra hlutfalli til sinna háskóla,
um 1,2-1,7%. Ef íslensk stjórnvöld
hefðu svipað hlutfall og hinar
Norðurlandaþjóðirnar hafa fengi
háskólastigið um 4-8 milljörðum
króna meira á ári en það fær nú.
Ef opinber útgjöld til mennta-
mála eru skoðuð með tilliti til
hlutdeildar þjóðarinnar á aldrin-
um 5 ára til 29 ára kemur í ljós að
Ísland er einungis í 14. sæti af 28
OECD-þjóðum í framlögum til
menntamála. Við erum langt að
baki öðrum Norðurlandaþjóðum,
sem eru um 30% fyrir ofan okkur
í framlögum til menntamála þeg-
ar tekið hefur verið tillit til ald-
urssamsetningar þjóðanna. Aust-
urríki, Belgía, Kanada, Frakk-
land, Þýskaland, Ítalía, Nýja-Sjá-
land, Portúgal og Sviss eru einnig
fyrir ofan okkur.
Á Íslandi hafa aðeins um 60%
Íslendinga á aldrinum 25 til 34 ára
lokið framhaldsskólaprófi og
stöndum við öðrum þjóðum langt
að baki. Á hinum Norðurlönd-
unum er þetta hlutfall um 86%-
94%. Þetta þýðir að nánast annar
hver Íslendingur hefur einungis
grunnskólapróf.
Við erum einnig langt á eftir
þegar kemur að útskrift með há-
skólapróf. Á Íslandi hafa 27%
fólks á aldrinum 25 til 34 ára lokið
háskólaprófi en á öðrum Norður-
löndum er þetta hlutfall yfirleitt
um 37%.
Menntasóknar er þörf
Það viðbótarfjármagn sem
ríkisstjórnin telur sig hafa sett í
menntamál undanfarin ár dugar
ekki til að setja Ísland á stall með
öðrum samanburðarþjóðum
okkar. Fjármagnið, sem hefur að
stórum hluta komið frá sveitarfé-
lögunum, hefur fyrst og fremst
farið í launahækkanir og að
mæta að hluta fjölgun nemenda.
Þetta aukafjármagn er því ekki
hluti af meðvitaðri stefnumörkun
stjórnvalda til að auka vægi
menntunar.
Sinnuleysi í þessum málaflokki
er okkur dýrkeypt og hefur metn-
aðarleysi Sjálfstæðisflokksins í
menntamálum skaðað möguleika
íslensks samfélags og þegna þess.
Nú stendur Háskóli Íslands
frammi fyrir gríðarlegum fjár-
skorti sem Framsóknarflokkur og
Sjálfstæðisflokkur neita að koma
til móts við. Þeirra eigið kerfi um
að fjármagnið skuli elta nemend-
ur er ekki uppfyllt og fjármagn
fyrir allt að þúsund háskólanem-
endur vantar.
Við þurfum menntasókn í
menntamálum. Samfylkingin vill
leiða þá sókn enda vill hún vægi
menntunar sem mest í verki en
ekki einungis í orði. ■
GRÁTKÓRINN „Það er ekki langt
síðan margir menn bentu á
„óeðlilega samþjöppun“ í sjávar-
útvegi og þótti uggvænlegt
hvernig félög á borð við sjávar-
útvegsarm Eimskipafélagsins
stækkuðu. Nú þegar fyrir liggur
að félagið hafi verið selt í hlutum
til ýmissa aðila hafa þeir hinir
sömu fundið að því að kaupend-
urnir stóðu í rekstri í öðrum
sveitarfélögum en þeim sem hin
keyptu fyrirtæki eru staðsett í.
Enginn hefur séð nokkra ástæðu
til að fagna því að fyrra umkvört-
unarefnið leystist af sjálfu sér.“
Snorri Stefánsson á frelsi.is
BLAÐAMAÐURINN „Það væri líka
gaman fyrir félaga í Blaða-
mannafélagi Íslands að fá opin-
bera skilgreiningu á því frá DV-
mönnum, hverjir það eru að
þeirra mati sem „mega“ nota tit-
ilinn blaðamenn. Má undirritaður,
sem hélt úti fréttariti á vefnum,
t.d. ekki nota titilinn blaðamað-
ur...eða bara meðan hann skrifaði
á fréttaritið? Má undirritaður,
sem skrifar enn greinar og viðtöl
í blöð og tímarit, ekki titla sig
sem blaðamaður af því að það er
ekki sá hluti sem aflar honum
megintekna?“
Steingrímur Sævarr Ólafsson á press.is.
Um daginnog veginn
ÁGÚST ÓLAFUR
ÁGÚSTSSON
■
alþingismaður Sam-
fylkingarinnar skrifar
um menntamál.
Eftirbátar, eftirbátar
og eftirbátar
■ Af Netinu
JOHN F. KERRY
Kom, sá og sigraði í Iowa.
Frelsið sem við fengum og frelsið sem við misstum
■
Íslensk stjórn-
völd verja
minna fé til há-
skólanna en
hinar Norður-
landaþjóðirnar.
Færri útskrifast
með framhalds-
skóla- og há-
skólapróf en á
hinum Norður-
löndunum.
Til hamingju!
ÚTSALAN
stendur
yfir í 10
DAGA Í
VIÐBÓT
AF ÖLLUM VÖRUM
Laugavegi 72 • sími 551 0231
50%
afsláttur
Maðurinn
■ John Kerry er sigurvegari í forvali
demókrata í Iowa.
John F. Kerry forseti?