Fréttablaðið - 21.01.2004, Blaðsíða 15

Stafar mannkyni meiri hætta afloftslagsbreytingum af manna-
völdum en herskáum hryðju-
verkahópum?
Spurningin kom fram í Silfri
Egils sunnudaginn 10. janúar í um-
ræðu um loftslagsbreytingar. Við
henni er ekki einhlítt svar enda
verið að bera saman ólíka hluti.
Sjálf er ég þó þeirrar skoðunar að
loftslagsbreytingar af mannavöld-
um séu stærsta sameiginlega
verkefni sem mannkynið þarf að
glíma við á næstu áratugum. Verk-
efnið er tvíþætt. Í fyrsta lagi þurf-
um við að leita allra mögulegra
leiða til að draga úr losun gróður-
húsalofttegunda til að hægja á
þeim breytingum sem þegar eru
farnar að eiga sér stað á loftslagi
jarðar. Í öðru lagi þarf að huga að
því hvernig best sé að bregðast við
og aðlagast þeim breytingum sem
óhjákvæmilega verða vegna þess
kolefnis sem hefur safnast upp í
andrúmsloftinu síðustu hundrað
árin.
Ekki lengur framtíðarmál
Loftslagsbreytingar af manna-
völdum eru ekki lengur hugsan-
legur framtíðarvandi. Þær eru
málefni samtímans. Breytinga á
loftslagi er þegar farið að gæta og
þeir vísindamenn sem höfðu
nokkrar efasemdir um vísindin að
baki þeim spám að aukinn styrkur
kolefnis í andrúmslofti myndi
leiða til umtalsverðar hlýnunar
eru flestir að skipta um skoðun.
Við þetta má bæta því að á allra
síðustu árum hafa einnig komið
fram niðurstöður úr nokkrum vís-
indarannsóknum sem sýna að
breytingar á loftslagi eiga sér stað
hraðar á Norðurslóðum en á svæð-
um nær miðbaug. Þetta er mikið
áhyggjuefni fyrir okkur Íslend-
inga sem búum norðarlega því það
er ekki síst hraði breytinga sem
ræður því hversu vel okkur tekst
að aðlagast nýjum aðstæðum. Því
hraðari sem breytingar verða, því
erfiðara fyrir vistkerfi og mann-
leg samfélög að aðlagast.
Þjóðir heims geta ekki stungið
höfðinu í sandinn og litið framhjá
þeim viðfangsefnum sem blasa
við. Örlög Kyotobókunarinnar eru
óviss um þessar mundir, þar sem
beðið er eftir staðfestingu Rússa
svo bókunin geti tekið gildi. En
jafnvel þó Kyotobókunin verði að
veruleika er hún einungis fyrsta
skrefið í langri ferð. Takist að
uppfylla skuldbindingar Kyoto-
bókunarinnar mun það leiða til
samdráttar upp á örfá prósentu-
stig á losun iðnríkja, en engar
skorður eru settar á losun gróður-
húsalofttegunda frá þróunarríkj-
um. Heildarlosun mun því
væntanlega aukast. Til að ná tök-
um á loftslagsvandanum er hins
vegar talið að draga þurfi úr losun
um tugi prósenta. Þar skiptir
mestu máli að finna leiðir til að
draga úr losun vegna brennslu
jarðeldsneytis (kol, olía og jarð-
gas) en langstærsti hluti losunar
gróðurhúsalofttegunda er tilkom-
inn vegna bruna jarðeldsneytis.
Uppstokkun í orkumálum
Ljóst er að samdráttur upp á
tugi prósenta mun ekki nást nema
með algerri uppstokkun á orku-
notkun í heiminum. Hér yrði ekki
ráðist á garðinn þar sem hann er
lægstur. Öruggur aðgangur að
ódýrri orku er lykilþáttur í efna-
hagsuppbyggingu ríkja heims og
viðskipti með orkugjafa eru
þungamiðja í alþjóðlegum við-
skiptum. Hagsmunir sem tengjast
orkugeiranum eru gríðarlegir og
helstu stríð dagsins í dag eru m.a.
háð til að tryggja aðgang að olíu-
auðlindum.
Engu að síður er verkefnið
ekki talið ómögulegt. Litið er til
orkusparnaðar og aukinnar
notkunar endurnýjanlegra orku-
gjafa í þessu samhengi sem og
tækniþróunar sem gerir okkur
kleift að nýta vetni til að knýja
áfram samgöngutæki. Við þurfum
orku til að framleiða vetnið, en
hægt er að nota fjölbreytilegri
orkugjafa en einungis jarðelds-
neyti, auk þess sem orkunýtnin í
vetnisknúnum farartækjum mun
væntanlega verða margfalt betri
en þegar bensín eða dísilolía eru
notuð sem eldsneyti.
Eins og oftast er raunin þegar
fást þarf við flókin viðfangsefni
er vetnisvæðingin ein og sér þó
ekki fullnægjandi lausn. Takast
þarf á við vandann á mörgum víg-
stöðvum. Leita þarf leiða til að
auka bindingu kolefnis í skóglendi
og gróðri og að draga úr losun
gróðurhúsalofttegunda vegna iðn-
aðarferla, svo dæmi séu tekin.
Hvert er hlutverk Íslands?
Í svo risavöxnu verkefni er
ekki laust við að manni fallist
hendur og velti því fyrir sér hvað
lítil þjóð eins og Ísland hafi til
málanna að leggja. Því getur ver-
ið freistandi að einbeita sér að
sínu og láta stórþjóðirnar um að
kljást við þennan vanda. Okkar
hlutur í heildarlosun gróðurhúsa-
lofttegunda er hvort sem er svo
lítill hann er varla greinanlegur.
En þetta er viðhorf sem við getum
ekki leyft okkur. Sem fullburða
þjóð í hinu alþjóðlega samfélagi
ber okkur skylda til að leggja okk-
ar af mörkum. Áhrif okkar ætti
ekki heldur að vanmeta. Þó að-
gerðir okkar heima fyrir muni
ekki leiða til stórfelldra breytinga
á losun á heimsvísu geta óbeinu
áhrifin verið umtalsverð.
Ísland nýtur mikillar sérstöðu í
orkumálum. Við höfum betri að-
gang en flestar aðrar þjóðir að
endurnýjanlegum orkuauðlind-
um, bæði vatnsorku og jarð-
varma, og höfum verið í hópi
þjóða sem eru í fararbroddi í
vetnisrannsóknum. Þá eru mögu-
leikar okkar til að auka bindingu
kolefnis með skógrækt og land-
græðslu umtalsverðir. Með sam-
stilltu átaki gætum við því átt
möguleika á að draga verulega úr
losun gróðurhúsalofttegunda,
langt umfram það sem Kyotobók-
unin kveður á um. Takist það gæti
reynsla okkar orðið öðrum þjóð-
um góður vegvísir. ■
15MIÐVIKUDAGUR 21. janúar 2004
Umræðan
AUÐUR H. INGÓLFSDÓTTIR
■ skrifar um loftslagsbreytingar.
Loftslagsbreytingar, stærsta
viðfangsefni samtímans
AUÐUR H. INGÓLFSDÓTTIR
Alþjóðastjórnmálafræðingur og situr í
vinnuhópi Landverndar um loftslags-
breytingar.