Fréttablaðið - 29.01.2004, Blaðsíða 16

Það er rétt sem kom fram hjá ræðu-mönnum á fundi um Landspítal-
ann, sem ýmis hagsmunasamtök stóðu
fyrir á þriðjudaginn, að það ríkir þjóð-
arsátt um þá stefnu sem reynt hefur
verið að reka í heilbrigðismálum Ís-
lendinga undanfarna áratugi. Stefnan
er í stuttu máli sú að allur almenning-
ur skuli hafa aðgang að ókeypis heil-
brigðisþjónustu og það sé í hendi heil-
brigðisstéttanna að ákvarða í hverju
þessi þjónusta sé falin og hversu víð-
tæk hún skuli vera. Þessi stefna leiðir
til sífellt meiri og víðtækari þjónustu.
Hún fjölgar þeim sem leita til heil-
brigðiskerfisins eftir þjónustu þar
sem framboð þess kerfis á þjónustu
breikkar jafnt og þétt. Kerfið sjálft
skilgreinir sjálft starfsvið sitt og
ræðst það mest af framboði á lyfjum
og læknismeðferðum. Ný lyf og ný
meðferðarúrræði auka við þjónustuna
– oft á sviðum sem áður heyrðu ekki
undir heilbrigðiskerfið. Nýir sjúk-
dómar eru skilgreindir. Eftirlit og
meðferð byrjar fyrr en áður – jafnvel
áður en sjúklingurinn finnur fyrir ein-
kennum – og meðferð að aflokinni
hefðbundinni læknismeðferð lengist.
Samkvæmt þessari þjóðarsáttar-
stefnu ber stjórnvöldum ekki að
stýra kerfinu með fjárveitingum.
Þau geta ekki dregið úr kostnaði
með því að takmarka fjárveitingar.
Þvert á móti stýrir kerfið sjálft
fjárveitingunum. Það er stjórn-
valda að útvega féð. Ef þau þráast
við að hækka skatta til að auka fjár-
veitingar til heilbrigðiskerfisins
eru þau að rjúfa þjóðarsáttina. Við
þekkjum þess mörg dæmi á undan-
förnum árum hvernig stjórnvöldum
reiðir af sem reyna að stýra vexti
heilbrigðiskerfisins. Með skipuleg-
um aðgerðum heilbrigðiskerfisins
eru slík stjórnvöld útmáluð sem
sjúklingafjandsamleg – að þau vilji
ekki hjúkra sjúkum eða annast um
slasaða. Og á endanum gefast
stjórnvöld upp. Fáir stjórnmála-
menn hafa þrek til að standast þess-
ar atlögur. Þeir þurfa að sækja um
vinnu hjá kjósendum á fjögurra ára
fresti og geta ekki mætt í atvinnu-
viðtölin með slíka dóma á bakinu.
Stjórnvöld hafa því fremur grip-
ið til þess að hækka þjónustugjöld.
Slíkt heggur ekki að valdi heil-
brigðisstéttanna yfir kerfinu heldur
tekur fé frá almenningi. Þótt eitt-
hvað sé kvartað yfir slíkum ákvörð-
unum um tíma líður það fljótt hjá.
Almenningur hefur sjaldnast þrek
til að barma sér lengi.
Auðvitað gengur þetta kerfi
ekki upp til lengdar. Það vita allir.
En eftir sem áður er þjóðarsátt um
þetta kerfi – þjóðarsátt um óskyn-
semi. Sú staða mun vara þar til
stjórnvöldum tekst að bjóða upp á
betri kost. Hann finnst ekki með
niðurskurði á útgjöldum með kröf-
um á hendur kerfinu sjálfu að
finna lausn. Lausnin verður að
koma utan frá. Það er stjórnvalda
að marka nýja stefnu í heilbrigðis-
málum og vinna sátt um hana með-
al þjóðarinnar. ■
Íbúar í New York, sem hafamátt þola einstaklega kaldan
vetur í ár, þurftu að brjótast í
gegnum einn eina stórhríðina í
gærmorgun. Flugferðum til og
frá borginni var aflýst og skólum
var lokað á meðan hríðin gekk
yfir. Snjótroðarar og saltdreifar-
ar fóru um alla borg til þess að
reyna að bæta ástandið og um
2.000 borgarstarfsmenn unnu
hörðum höndum við það að koma
umferðinni aftur í samt horf. Alls
voru um 1.500 bílar með snjó-
plóga á ferð um borgina í gær og
367 saltdreifarar. Er áætlað að
um 250 þúsund tonnum af salti
hafi verið dreift á göturnar það
sem af er vetri.
Fram úr fjárhagsáætlun
Margir ferðalangar máttu
fresta för sinni um heiminn út af
snjókomunni. Alls 183 flugferð-
um var aflýst frá La Guardia í
gær og 49 flugverðum frá Kenn-
edy-flugvelli. Um tíu þumlungar
af snjó féllu á New York-svæðinu
í gær, áður en hríðarsvæðið hélt
áfram til Nova Scotia, og voru
snjókornin sums staðar á stærð
við tíu-krónupeninga. Vito Turso,
talsmaður borgarinnar, bendir á
að borgin hafi 20 milljónir doll-
ara úr að spila á fjárhagsáætlun
ársins, sem eru sérmerktir því
viðfangsefni að berjast við snjó-
inn. Þegar hefur tuttugu og einni
milljón dollara, um einum og
hálfum milljarði króna, verið
varið í þeim tilgangi. „Við erum
komnir fram úr fjárhagsáætlun,“
sagði Turso í samtali við New
York Times. „En það þýðir þó
ekki að við ætlum að hætta að
ryðja göturnar.“
Snjór víða
Svo virðist sem New York-
búar láti snjóinn og kuldann lítið
á sig fá. Þrátt fyrir slæmt skyg-
gni, hálar gangstéttir og nístings-
kulda var talsverð umferð gang-
andi vegfarenda um borgina í
gær. „Þetta er ekkert samanborið
við kuldann sem var hér fyrir
tveimur vikum,“ sagði Brett Jo-
nes, 21 árs skemmtikraftur, í
samtali við New York Times. „Þá
jók vindurinn kuldann til muna.“
Í þeim töluðu orðum stóð hann á
Times-torgi í miðborg Manhatt-
an, að sögn blaðsins, og var að
dreifa auglýsingapésum, þar sem
hann auglýsti skemmtisýningu
sína Ha!, sem sýnd er í grínista-
klúbbi í nágrenninu. „Kuldinn
var miklu verri áður,“ sagði Jo-
nes. Snjóað hefur víða í Banda-
ríkjunum í þessari viku, þar á
meðal einnig í Washington D.C.,
þar sem bíla- og flugumferð hef-
ur mátt þola miklar tafir. Á meg-
inlandi Evrópu hefur reyndar
líka snjóað og hafa íbúar í Tyrk-
landi, Grikklandi, Búlgaríu, Ung-
verjalandi og víðar mátt brjótast
í gegnum hríðarkóf undanfarið
líkt og íbúar New York. ■
Mín skoðun
GUNNAR SMÁRI EGILSSON
■ skrifar um heilbrigðismál.
Úti í heimi
KULDAKAST
■ hefur geisað á austurströnd Banda-
ríkjanna nýverið með talsverðri snjó-
komu í New York, Washington og víðar.
16 29. janúar 2004 FIMMTUDAGUR
Útgáfufélag: Frétt ehf.
Ritstjóri: Gunnar Smári Egilsson
Fréttastjóri: Sigurjón M. Egilsson
Ritstjórnarfulltrúar: Reynir Traustason
og Steinunn Stefánsdóttir
Auglýsingastjóri: Þórmundur Bergsson
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing:
Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík
Aðalsími: 515 75 00
Símbréf á fréttadeild: 515 75 06
Rafpóstur: ritstjorn@frettabladid.is
Rafpóstur auglýsingadeildar:
auglysingar@frettabladid.is
Setning og umbrot: Frétt ehf.
Prentvinnsla: Ísafoldarprentsmiðja ehf.
Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuð-
borgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er
hægt að fá blaðið í völdum verslunum á lands-
byggðinni. Fyrirtæki geta fengið blaðið gegn greiðslu
sendingarkostnaðar; kr. 1.100 á mánuði.
Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni
blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum
án endurgjalds.
ISSN 1670-3871
Hundrað ára afmæli heima-stjórnar er á næstu grösum.
Afmælið gefur tilefni til upprifj-
unar á aðdraganda þeirrar ger-
breytingar, sem varð á högum Ís-
lands með heimastjórninni 1904.
Þetta ártal skiptir einna mestu
máli allra tímasetninga í saman-
lagðri sögu þjóðarinnar.
Forsagan var þessi. Jón Sig-
urðsson hafði leitt Íslendinga í
sjálfstæðisbaráttunni gegn Dön-
um með glæstum brag. Hann var
ekki stjórnmálamaður nema í
aðra röndina: hann kom næstum
aldrei í kjördæmið sitt fyrir vest-
an, hirti ekki um það og þurfti
þess ekki heldur, hann var fræði-
maður í fyrsta lagi og eljusamur
umbótamaður og ávann sér
þannig traust og virðingu þjóðar-
innar. Hann lét einkum verzlunar-
mál til sín taka og menntamál og
átti manna mestan þátt í því, að
Íslendingar hófu að nýju frjáls
viðskipti við útlönd 1855, enda
þótt innlendum viðskiptum væri
eftir sem áður haldið í heimsku-
legum viðjum og vistarbandi.
Þegar Jón forseti féll frá 1879,
skildi hann eftir sig skarð, sem
eftirkomendum hans tókst ekki að
fylla nema til hálfs. Höfuðforingi
þingsins að Jóni gengnum var
Benedikt Sveinsson sýslumaður,
faðir Einars skálds. Hann var inn-
blásinn þjóðræknismaður og
á h r i f a m i k i l l
ræðuskörungur,
en hann bar ekki
sama skyn og
Jón forseti á
efnahagsmál og
önnur hagnýt
efni. Sjálfstæðis-
baráttan eftir
1880 leystist upp
í ófrjótt og inn-
antómt þref um
stjórnskipuleg
f o r m s a t r i ð i .
Þ i n g m ö n n u m
virtist fyrirmun-
að að leggja
raunsætt mat á
það, hvaða kröf-
um væri hægt að
fá framgengt gagnvart dönsku
stjórninni, heldur sendu þeir
hverja ályktunina á eftir annarri
til konungs, ellegar frumvörp, án
nokkurs árangurs. Landið stóð í
stað.
Nýr flötur
Þannig var umhorfs á Alþingi,
þegar Valtýr Guðmundsson tók
sæti þar 1894 og hóf síðan útgáfu
Eimreiðarinnar, þar sem hann
birti margar lærðar greinar um
stjórnmál og menntir og einnig
frumort kvæði. Valtýr einsetti sér
að rjúfa kyrrstöðuna með því að
finna nýjan flöt á sjálfstæðismál-
inu, enda var hann öllum hnútum
kunnugur í Kaupmannahöfn, bjó
þar. Hann reis upp gegn þeim öfl-
um, sem hann taldi bera mesta
ábyrgð á doðanum, einkum Magn-
úsi Stephensen landshöfðingja og
Benedikt Sveinssyni þingforseta,
og fylkti smám saman um sig
frjálslyndum menntamönnum
innan þings og utan. Hann beitti
sér fyrir eða studdi a.m.k. sam-
þykkt nýrrar þingsályktunar um
stjórnarskrármálið 1895, lagði
síðan fram frumvarp um málið í
þinginu 1897 og 1899, beið þá
lægri hlut, en leiddi frumvarp sitt
fram til sigurs 1901.
Hann stóð með pálmann í hönd-
unum: honum hafði tekizt að sann-
færa meiri hluta þingsins um að
slá af ýtrustu kröfum til að skapa
skilyrði til að efla framfarir um
landið, einkum samgöngur. Sam-
göngurnar þurfa að ganga fyrir,
sagði Valtýr: af þeim vex síðan
allt hitt, sem þjóðin þarfnast. Val-
týr vænti þess að unnum sigri að
verða ráðherra Íslands með aðset-
ur í Kaupmannahöfn. En þá gerð-
ist það, að vinstrimenn náðu völd-
um í Danmörku og buðu Íslend-
ingum þá heimastjórn, sem Valtýr
og samherjar hans vissu, að til-
gangslaust hafði verið að heimta
af gömlu hægristjórninni.
Hannes Hafstein skáld og
sýslumaður var nýsetztur á þing,
þegar þetta var, og hann gekk á
lagið, enda þótt hann hefði lítinn
sem engan þátt átt í aðdraganda
málsins. Framhaldið þekkjum við:
Hannes var að lokum skipaður
ráðherra 1904 með aðsetur í
Reykjavík. Valtýr leiddi van-
megnuga stjórnarandstöðu. Þegar
Hannes komst í þrot fimm árum
síðar eftir miklar útistöður við
andstæðinga sína, taldi hann eðli-
legt, eins og kóngurinn, að Valtýr
tæki við. En þá höfðu fylkingar
riðlazt svo í þinginu, að fyrrum
samherjar Valtýs sneru sumir
baki við honum, svo að annar mað-
ur úr flokki Valtýs, Björn Jóns-
son, valdist til ráðherradóms.
Úlfúð, rifrildi og vitleysa keyrðu
um þverbak þessi ár og hafa jafn-
an síðan markað stjórnmálalíf
landsins, þótt heldur hafi dregið
úr ófremdinni á þeim vettvangi
síðustu áratugi.
Aldan bar bátinn að landi
Þorsteinn Gíslason ritstjóri,
samherji Hannesar Hafstein,
skráði þætti úr stjórnmálasögu
tímabilsins. Hann segir um Valtý í
óprentaðri lykilskáldsögu sinni
Tímamót (1936): ,,Honum fannst,
að hann hefði vakið upp ölduna,
sem bar bátinn að landi. Ef hann
hefði ekki komið fram með breyt-
ingartillögur sínar og náð með
þeim nokkrum tökum á dönsku
stjórninni, þá fannst honum, að
allt mundi hafa hjakkað hér í
sama farinu og áður. Og fyrir
þetta hafði hann fengið óþökk, háð
og níð landa sinna, brigzlyrði um,
að hann ræki erindi erlends valds
gegn ættjörð sinni, og að honum
hefði aldrei gengið annað til en
hégómleg valdagirni.’’ ■
Hagkvæm og þjóðhagslega
hagkvæm göng
„Í gær voru opnuð tilboð í jarð-
göng undir Almannaskarð við
Hornafjörð og hljóðar lægsta til-
boð upp á tæpar 800 milljónir
króna. Þessi göng verða á hring-
veginum og þess vegna má gera
ráð fyrir að stundum verði ein-
hver umferð um göngin, en
helsta röksemdin fyrir að grafa
þau hefur þó verið að brekkan
fyrir ofan Hornafjörð sé brött og
erfið að vetrarlagi. Miðað við
þessar tölur verða Almanna-
skarðsgöngin „ódýr“ þegar litið
er til ýmissa annarra ganga sem
sumir láta sig dreyma um og
eru jafnvel í undirbúningi eða
enn lengra komin. Engu að síður
er afar ósennilegt að göngin geti
nokkurn tímann borgað sig,
enda vita þeir sem hafa ekið
þann vegarspotta sem um ræðir
að umferð þar er lítil. Göngin
geta engu að síður talist „þjóð-
hagslega hagkvæm“, enda er
það hugtak sem kunnugt er oft-
ar en ekki notað um þær fram-
kvæmdir sem eru alls ekki hag-
kvæmar en stjórnmálamenn
ákveða engu að síður að ráðast í
fyrir skattfé. Skattgreiðendur
eiga að sannfærast um að fyrst
framkvæmd er „þjóðhagslega
hagkvæm“ þá sé ekki hægt að
vera á móti því að hún fái út-
hlutun af skattfé.“
- PISTLAHÖFUNDUR VEFÞJÓÐVILJANS Á WWW.ANDRIKI.IS
Starfsfólk rekið vegna launa-
hækkana?
„Á hitt er einnig að benda að
verulegur hluti kostnaðarins við
heilbrigðiskerfið er hár launa-
kostnaður. Þetta nefna stjórn-
völd jafnan fyrst, um leið og þau
gera stjórnendum
spítalanna að hag-
ræða og skera nið-
ur. En hver semur
um launin við
starfsfólk heil-
brigðiskerfisins?
Eru það ekki
stjórnvöld sjálf? Með fjármála-
ráðherra í broddi fylkingar? Og
hér er raunar vandi sem er víð-
ar en í heilbrigðiskerfinu. Und-
anfarin ár hefur Geir Haarde
fært ýmsum stéttum opinberra
starfsmanna launahækkanir
eins og hver annar jólasveinn.
En síðan vilja hann og félagar
hans skera niður á móti og vísa
þeim ákvörðunum til undir-
manna. Niðurstaðan er þá
kannski að hluti starfsfólksins
er rekinn fyrir launahækkanir
hinna. Og hækkanirnar eru Geir
að þakka en stjórnvöld taka
enga ábyrgð á niðurskurðinum.“
- ÁRMANN JAKOBSSON Á WWW.MURINN.IS
Valtýr
■ Af netinu
Kuldinn
í Ameríku
Þjóðarsátt um óskynsemi
„Þegar
Hannes
komst í þrot
fimm árum
síðar eftir
miklar úti-
stöður við
andstæðinga
sína, taldi
hann eðlilegt,
eins og kóng-
urinn, að Val-
týr tæki við.
Einstaklingsráðgjöf - fjölskylduráðgjöf
Hef opnað ráðgjafastofu í samvinnu við kvensjúkdómalækna
á læknastöðinni Lind, Bæjarlind 12, í Kópavogi
Sérhæfð ráðgjöf fyrir konur, börn og fjölskyldur þeirra.
Boðið er upp á einkaviðtöl og fjölskylduviðtöl.
Tímapantanir hjá riturum læknastöðvarinnar Lindar
síma 555-0077
Krístín Sigurðardóttir, B.Ed.,MS,lpc, fjölskylduráðgjafi.
WASHINGTON
George W. Bush Bandaríkjaforseti kastaði snjóbolta á mánudagsmorgun eftir snjókomu í
Washington. Snjór og ísing hefur sett borgina úr skorðum í þessari viku.
ÞORVALDUR
GYLFASON
■
skrifar um
Valtý
Guðmundsson.
Um daginnog veginn