Fréttablaðið - 05.02.2004, Blaðsíða 20

Ég verð að viðurkenna að ég skilhvorki upp né niður í einörðum
vilja stjórnmálamanna í öllum flokk-
um til að koma í veg fyrir sölu stofn-
fjáreigenda SPRON á sparisjóðnum
til KB banka. Ég virðist hafa misst af
mikilvægi sparisjóðanna fyrir ís-
lenskt samfélag. Ég veit að flestir
eru sparisjóðirnir hin ágætustu fyr-
irtæki en það hefur farið framhjá
mér að þeir séu á einhvern eðlislæg-
an hátt hafnir yfir viðskiptabankana.
Menn hafa bent á mikilvægi nálægð-
ar í viðskiptum. Að sparisjóðirnir
séu stórar stofnanir í smáum
byggðarlögum og því líklegri til að
laga þjónustu sína að þörfum íbúa
þessara byggðarlaga. Það má vel
vera. En þeir eru þá jafnframt of litl-
ir til að þjónusta stærri fyrirtæki í
þessum byggðakjörnum. Stærstu
fyrirtækin í smæstu byggðarlögun-
um starfa á landsvísu – jafnvel
heimsvísu. Litlir sparisjóðir geta því
ekki þjónustað þessi fyrirtæki. Hvað
einstaklinga áhrærir getum við íbú-
ar höfuðborgarsvæðisins valið um
bankaþjónustu og ég sé ekki að við-
skiptabankarnir veiti áberandi verri
þjónustu en sparisjóðirnir á svæð-
inu. Og ég býst við að þeir muni enn
efla einstaklingsþjónustu sína nú
þegar þeir eru allir komnir úr ríkis-
eigu. Þau rök sem hafa verið færð
fram um samfélagslegt mikilvægi
sparisjóðanna eru því að einhverju
leyti táknræn og tilfinningaleg.
Stjórnmálamenn úr öllum flokkum
vilja frysta sparisjóðina af virðingu
við það mikilvæga hlutverk sem þeir
gegndu á árum áður – fremur en að
hlutverk þeirra í dag sé slíkt að aðr-
ir geti ekki fyllt skarðið. Þrátt fyrir
að viðskiptaráðherra leggi fram
frumvarp til verndar sparisjóðunum
er auðveldara að skilgreina málið
sem menningarlegt en viðskiptalegt;
markmiðið er að vernda ákveðin
menningarleg verðmæti sem liggja í
rekstrarformi sparisjóðanna.
Og er furða þótt ég skilji ekki? Ég
vissi ekki af því að í rekstrarformi
sparisjóðanna lægju slík verðmæti.
Hefðum við ekki af sömu ástæðu átt
að vernda mjólkurbúðirnar, grá-
sleppukarlana á Ægisíðu, flokksblöð-
in og alla kaupmennina á hornunum?
Þegar ég velti fyrir mér niður-
stöðunni af frumvarpi viðskipta-
ráðherra verð ég enn meira undr-
andi. Mér sýnist frumvarpið í raun
snúast um ríkisvæðingu. Sjálfseign-
arsjóðir sparisjóðanna eru færðir
frá stofnfjáreigendum yfir til
stjórnmálamanna; ráðherrans og
fulltrúa flokkanna í sveitarstjórn-
um. Andúðin gegn sölu sparisjóð-
anna til viðskiptabankanna hefur til-
finningalega verið keyrð áfram á
því að hæft væri að stofnfjáreigend-
ur myndu hagnast af því að hafa lagt
stofnfé til sjóðanna. Mönnum má
hins vegar vel finnast það ósann-
gjarnt án þess að flytja vald yfir
sjóðunum til stjórnmálaflokkanna.
Það held ég að engum þyki góð
skipti – nema náttúrlega félögum í
þessum flokkum. En það eru einmitt
félagar í þessum flokkum sem
leggja fram frumvarpið og munu
samþykkja það að lokum. ■
Mikið er þrefað um ríkisráðs-fund þann sem haldinn var
um helgina. Heilu fréttatímarnir
eru undirlagðir af þessum
kortérsfundi, hverjir hafi mætt,
hverjir ekki og hvers vegna. Í
þessu fári hafa menn spurt
margra spurninga, en því miður
ekki réttu spurninganna,“ skrifar
Stefán Pálsson sagnfræðingur á
www.murinn.is. Stefán segir að
enn eina ferðina „komi það í hlut
Múrsins að kenna fjölmiðlafólki
að vinna vinnuna sína“.
Hér koma nokkrar af þeim
spurningum sem Stefán telur að
fjölmiðlamenn hefðu átt að spyrja
en gerðu ekki.
Áleitin spursmál
Stefán telur að Halldór Blön-
dal, ráðherrar ríkisstjórnarinnar
og Júlíus Hafstein hefðu átt að fá
eftirfarandi spurningu: „Í ljósi
þess að allir vita að þú hatar Ólaf
Ragnar, er það þá ekki hræsni að
þykjast vera sár yfir að hann hafi
ekki komist í partýið þitt?“ Í ann-
an stað telur Stefán einnig að fjöl-
miðlafólk hefði átt að spyrja Ólaf
Ragnar þessarar spurningar: „Í
ljósi þess að þú hatar hálfa ríkis-
stjórnina og forsætisráðherra
sýnu mest, er það þá ekki hræsni
að þykjast vera spældur yfir að
hafa ekki þurft að sitja í tuttugu
klukkutíma í flugvél til að sitja
fyrir á einni ljósmynd með þeim
og drekka hálft kampavínsglas?“
Íslenska þjóðin svari
Þá vill Stefán einnig að íslenska
þjóðin verði spurð áleitinnar spurn-
ingar um þetta hér: „Hvernig í
ósköpunum á það að geta talist
móðgun við þjóðina þótt ein silki-
húfan mæti í kokteilboð í staðinn
fyrir aðra? Hvenær varð þjóðin síð-
ast fojj yfir að það væru ekki nógu
margir mektarmenn að skála í einu
í Þjóðmenningarhúsinu?“ Og Stef-
án telur einnig ástæðu til þess að
allir „Gettu betur-nördar landsins“,
eins og hann orðar það, verði spurð-
ir spurningar sem vissulega hljóm-
ar aðkallandi: „Bíddu, hvenær varð
1. febrúar 1904 svona merkilegur
dagur í sögu þjóðarinnar? Ókey, 17.
júní og 1. desember – en 1. febrú-
ar??? – Hafði einhver heyrt minnst
á þessa dagsetningu áður?“
Spurning til íþróttadeildar
Og að síðustu veltir Stefán
Pálsson fyrir sér af hverju Júlíus
Hafstein hafi verið valinn til þess
að skipuleggja hátíðarnar: „Af
hverju í ósköpunum er Júlíus
alltaf ráðin þegar á að rigga upp
veislum? Hefur hann einhverja
dulda hæfileika sem almenningi
eru huldir? Veit hann eitthvað
sem ekki má koma fram í dags-
ljósið?“ Og þá veltir Stefán því
einnig fyrir sér af hverju mynda-
tökumenn voru ekki sendir til út-
landa til þess að taka mynd af for-
setanum, sem og utanríkisráð-
herranum, á skíðum. Þeirri spurn-
ingu er beint til íþróttadeildar
Sjónvarpsins: „Af hverju voruð
þið ekki með myndatökumann í
skíðabrekkunum í Ameríku og
Evrópu að ná myndum af Ólafi
Ragnari og Halldóri Ásgrímssyni
á skíðum? Áramótaskaupinu hefði
verið reddað!“ ■
Mín skoðun
GUNNAR SMÁRI EGILSSON
■ skrifar um lög gegn sölu
SPRON til KB banka.
20 5. febrúar 2004 FIMMTUDAGUR
Útgáfufélag: Frétt ehf.
Ritstjóri: Gunnar Smári Egilsson
Fréttastjóri: Sigurjón M. Egilsson
Ritstjórnarfulltrúar: Reynir Traustason
og Steinunn Stefánsdóttir
Auglýsingastjóri: Þórmundur Bergsson
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing:
Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík
Aðalsími: 515 75 00
Símbréf á fréttadeild: 515 75 06
Rafpóstur: ritstjorn@frettabladid.is
Rafpóstur auglýsingadeildar:
auglysingar@frettabladid.is
Setning og umbrot: Frétt ehf.
Prentvinnsla: Ísafoldarprentsmiðja ehf.
Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuð-
borgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er
hægt að fá blaðið í völdum verslunum á lands-
byggðinni. Fyrirtæki geta fengið blaðið gegn greiðslu
sendingarkostnaðar; kr. 1.100 á mánuði.
Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni
blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum
án endurgjalds.
ISSN 1670-3871
Ýmsir hafa minnzt HannesarHafstein ráðherra á hundrað
ára afmæli heimastjórnarinnar.
Það er að vonum og verðleikum,
því að Hannes var glæsilegur og
farsæll stjórnmálaforingi og gott
skáld. En saga landsins er samt
ekki skráð í réttum hlutföllum,
nema hinn höfuðleiðtogi þjóðar-
innar um alda-
mótin 1900, Val-
týr Guðmunds-
son, fái einnig að
njóta sannmælis.
Á það hefur
vantað fram til
þessa, svo sem
oft vill verða,
því að megin-
athyglin í
skráðri sögu
lands og þjóðar
beinist yfirleitt
að þeim, sem
fara með form-
leg völd, frekar
en að hinum,
sem ryðja veg-
inn. Þannig var
Valtýr: hann
hratt af stað
þeirri atburða-
rás, sem endaði með heimastjórn
árið 1904. Hannes Hafstein átti í
raun og veru lítinn hlut að því
máli, þótt hann veldist til forustu,
þegar til átti að taka. Þessum
hluta þjóðarsögunnar er vert að
halda til haga.
Kjarni Valtýskunnar
Í Þáttum úr stjórnmálasögu Ís-
lands 1896-1918 segir Þorsteinn
Gíslason ritstjóri frá fjölmennri
jólaveizlu heima hjá Valtý Guð-
mundssyni dósent í Kaupmanna-
höfn 1894. Þá hafði hvorki gengið
né rekið um langt skeið í stjórn-
lagadeilu Íslendinga við dönsku
stjórnina. Valtýr var nýseztur á
Alþingi og gerði gestum sínum
grein fyrir þeim málum, sem
hann hugðist þar helzt láta til sín
taka. Hann taldi brýnt að gera
hlutina í réttri röð: fyrst kæmu
framfarir í atvinnuháttum, eink-
um samgöngubætur, og síðan
kæmi vaxandi velmegun, fólks-
fjölgun, gróska í menntun, vísind-
um og listum, og loks yxu frelsi og
sjálfstæði fram sem ávöxtur af
öllu hinu. Í þessum anda hafði Val-
týr lagt höfuðáherzlu á lagningu
járnbrautar um landið á þinginu
sumarið 1894. En nú – þetta var
sem sagt um jólin 1894 – sagðist
Valtýr ætla sér að leggja megin-
áherzlu á stjórnarbætur, því að
þær væru lykillinn að verklegum
framförum. Hann gerði sér m.ö.o.
grein fyrir því, að framfarir út-
heimta frelsi og öfugt. Valtýr hélt
því fram, að hyggilegt væri að slá
af ýtrustu stjórnskipunarkröfum í
sjálfstæðisbaráttunni til að skapa
frjó skilyrði til framsóknar í sam-
göngum og öðrum atvinnuháttum.
Valtýr naut sömu sérstöðu og
Jón Sigurðsson hafði notið á und-
an honum: hann bjó í Kaupmanna-
höfn og þekkti vel til þar og var
því í góðri aðstöðu til að vega og
meta þau kjör, sem Íslendingum
buðust, og móta raunhæfar kröf-
ur á hendur dönsku stjórninni í
stað þeirra ályktana og frum-
varpa, sem Alþingi hafði sent frá
sér árin á undan og danska stjórn-
in hafði jafnharðan og fyrirsjáan-
lega hafnað. Þessi málamiðlun –
að slá af ströngustu kröfum um
stjórnskipuleg formsatriði til að
rjúfa kyrrstöðuna í efnahagslífi
landsins – þetta var kjarni Val-
týskunnar, sem Alþingi gerði að
sinni stefnu 1901 eftir sex ára
þóf. Valtýr hafði sigrað.
Þáttur Hannesar Hafstein
Hannes Hafstein var fyrst
kjörinn á þing aldamótaárið 1900,
ári áður en frumvarp Valtýs náði
fram að ganga í þinginu. Hannes
skipaði sér í sveit með andstæð-
ingum Valtýs, en þeir voru þá
frekar sundurleit hjörð. Þarna
voru fylgismenn Benedikts
Sveinssonar sýslumanns, sem
hafði fallið frá árið áður, 1899,
þvermóðskir þjóðræknismenn að
dómi Valtýs. Þarna voru einnig
sex konungkjörnir þingmenn,
handgengnir Magnúsi Stephen-
sen landshöfðingja, rótgróið íhald
eða afturhald. Og þarna voru for-
vígismenn kaupfélagshreyfingar-
innar, sem var að vaxa úr grasi.
Það var skiljanlegt, að Hannes
slægist í þennan hóp, því að hann
hafði verið landshöfðingjaritari
frá 1889 og var því náinn sam-
verkamaður Magnúsar lands-
höfðingja. Hannes var einnig
skjólstæðingur og náfrændi
Tryggva Gunnarssonar banka-
stjóra, eins helzta samherja
landshöfðingja. Þetta voru kyrr-
stöðuöflin, sem Valtýr og sam-
herjar hans töldu brýnt að svipta
meirihlutavaldi á Alþingi til að
búa í haginn fyrir nýja framfara-
sókn. Og það tókst: sigur Valtýs á
þinginu 1901 var jafnframt ósig-
ur Hannesar.
En þá gerðist það, að Kristján
IX lét til leiðast að skipa vinstri
stjórn í Danmörku í stað hægri
stjórnarinnar, sem hafði þvertek-
ið fyrir heimastjórn á Íslandi.
Nýja stjórnin bauð nú Íslending-
um heimastjórn að fyrra bragði
og stakk – eftir nokkurt þóf, því
að andstæðingar Valtýs komu sér
ekki saman – upp á Hannesi sem
ráðherraefni, úr því að heima-
stjórnarkrafa minni hlutans frá
1901 hafði náð fram að ganga.
Valtý grunaði, að landshöfðing-
inn og menn hans hefðu tekið
Hannes fram yfir sig m.a. vegna
þess, að þeir töldu Hannes
mundu verða þeim auðsveipur á
ráðherrastóli. En Hannes rækti
starfið vel. Valtýr átti umtals-
verðan þátt í þeirri velgengni,
því að hann hafði lagt drjúgan
skerf til lagningar símans til
landsins og stofnunar Íslands-
banka, en það voru þau höfuðmál,
sem Hannes kom fram í fyrri
stjórnartíð sinni 1904-1909. ■
Almenningur.is
Hjörtur Hjartarson skrifar:
Enginn hefur getað reitt framboðleg rök fyrir því að þing-
menn skuli njóta forréttinda til
eftirlauna. Skýringin á því að enn
var hert á eftirlaunaforréttindum
þingmanna og ráðherra í stað þess
að afnema þau, er sú staðreynd að
flestum er vandi á höndum þegar
þeir fjalla um eigin kjör. Allt of
margir freistast til að réttlæta
forréttindi sjálfum sér til handa
þótt engin siðleg rök finnist fyrir
því. Þess vegna hafa bæði for-
stjórar stórfyrirtækja og alþing-
ismenn ratað í ógöngur. Þingmenn
og ráðherrar eiga að sitja til borðs
með landsmönnum þegar kemur
að eftirlaunaréttindum líkt og
þeir gera í skólakerfinu, skatt-
kerfinu, almannatryggingakerf-
inu og heilbrigðisþjónustunni.
Eða hvar á að auka forréttindi
þeirra næst?
Allir þurfa aðhald í störfum sín-
um, ekki síst þingmenn. Og það er
skylda umbjóðenda þeirra að veita
þeim aðhald. Það geta kjósendur
gert með því að fara á vefslóðina
www.almenningur.is og styðja eft-
irfarandi tilmæli:
Við mælumst til þess að lög um
eftirlaun forseta Íslands, ráðherra,
alþingismanna og hæstaréttardóm-
ara frá 15. desember 2003, verði
endurskoðuð. Við endurskoðun lag-
anna verði haft að leiðarljósi að al-
menningur og kjörnir fulltrúar al-
mennings búi í grundvallaratriðum
við sömu eftirlaunaréttindi.
Forréttindi ganga gegn réttlæt-
is- og lýðræðishugmyndum þorra
landsmanna, sérstaklega forrétt-
indi kjörinna fulltrúa. Þeir sem
kjörnir eru til að setja lögin mega
hvorki búa sjálfum sér almenn rétt-
indi umfram þau sem umbjóðendur
þeirra njóta né afmarka almenningi
grundvallarréttindi sem þeir sjálfir
vilja ekki una við og telja ófull-
nægjandi.’’
Að almenningur.is standa ís-
lenskir kjósendur en ekki pólitísk
samtök eða önnur samtök af nokkru
tagi. Engin fjárframlög koma við
sögu, aðeins treyst á ábyrgðartil-
finningu og framtakssemi sam-
borgaranna. Þessi aðgerð mun
standa yfir til miðnættis 11. febrú-
ar 2004. ■
Að njóta sannmælis■ Bréf til blaðsins
Ríkisvæðing sparisjóðanna
„Nýja
stjórnin bauð
nú Íslending-
um heima-
stjórn að fyrra
bragði og
stakk - eftir
nokkurt þóf,
því að and-
stæðingar
Valtýs komu
sér ekki sam-
an - upp á
Hannesi sem
ráðherraefni...
2 vikur í júní - 3 vikur í ágúst. Íslenskir hópstjórar.
Skráning daglega í síma 8917576 og erlaara@simnet.is
Enskunám í Englandi
fyrir 12-16 ára
Upplýsingar og myndir á www.simnet.is/erlaara
nskunám í Englandi
fyrir 12-16 ára Enskuskóli Erlu Ara
2 vikur í júní og 3 vikur í ágúst.
Íslenskir hópstjórar. Skráning daglega í síma 8917576
og erlaara@simnet.is
ÞORVALDUR
GYLFASON
■
skrifar um
heimastjórn eftir
100 ár.
Um daginnog veginn
RÍKISRÁÐSFUNDURINN
Stefán Pálsson múrverji veltir í tengslum við ríkisráðsfundinn umdeilda upp nokkrum
mögulegum spurningum, sem ekki hefur verið spurt.
Hlerað á Netinu
■ Á Múrnum fer Stefán Pálsson yfir þær
spurningar sem hann telur að fjölmiðlar
hefðu átt að spyrja vegna
heimastjórnarafmælis.
Spurningar sem
ekki var spurt