Fréttablaðið - 13.02.2004, Qupperneq 16

Í janúarskýrslu breska tímaritsinsThe Economist um Ísland er fjall-
að um átök íslenskra stjórnvalda –
einkum Davíðs Oddssonar – og for-
ystumanna í viðskiptalífinu. Úttektin
fjallar að mestu um viðskipti og efna-
hagsmál. En skýrsluhöfundar draga
athyglina að þessum átökum vegna
þess að friðsöm sambúð stjórnvalda
og viðskiptalífsins er ein af forsend-
um þess að atvinnulífið fái að vaxa
og dafna á eigin forsendum. Áminn-
ing Björgólfs Guðmundssonar,
bankaráðsformanns Landsbankans,
til stjórnvalda á viðskiptaþingi á mið-
vikudaginn var af svipuðum toga; að
það gengi ekki í viðskiptum fremur
en fótbolta að reglum væri breytt í
miðjum leik til að knýja fram sigur
þeirra sem stjórnvöldum væru að
skapi. Björgólfur benti á að jafnvægi
í lagasetningum og stjórnvaldsað-
gerðum væri jafn mikilvæg forsenda
fyrir fjárfestingum á Íslandi og jafn-
vægi í efnahagsmálum eða menntun-
arstig og styrkur mannauðs. The
Economist virðist deila áhyggjum
með Björgólfi og rifjar upp átaka-
sögu Davíðs síðustu mánaða; kaup-
réttarsamninga Kaupþingsmanna,
SPRON-málið, meiðyrðamál Jóns
Ólafssonar, Baugsmál forsætisráð-
herra og gagnrýni hans á eignarhald
annarra fjölmiðla en RÚV og Morg-
unblaðsins.
Það er stundum sagt að glöggt sé
gestsaugað. Það má vera – en oft sjá
gestirnir lítið annað en það sem við
vitum þegar. Það er hins vegar frísk-
andi að lesa skrif blaðamanna The
Economist um íslensk málefni þar
sem þeir orða hlutina oft skýrar og
skilmerkilegar en við eigum til hér
heima. The Economist á til dæmis í
litlum vandræðum með að tengja
andúð Davíðs á eignarhaldi annarra
fjölmiðla en RÚV og Moggans við
hagsmunagæslu. Morgunblaðið er
kynnt fyrir lesendum sem hefðbund-
in málpípa Sjálfstæðisflokksins.
Auðvitað vitum við að svo er. Við höf-
um hins vegar vanist því hér heima
að taka viljann fyrir verkið – og þar
sem Morgunblaðið hefur lýst yfir
vilja til að brjótast undan þessu oki
og verða venjulegri og frjálsari fjöl-
miðill höfum við stutt blaðið á þess-
ari för og hrósað því fyrir batamerk-
in en ekki haft hátt um eldri takta.
Það þarf einfaldan mann til að
trúa að margboðuð lög gegn Frétta-
blaðinu og eigendum þess séu eitt-
hvað annað en hagsmunagæsla
sjálfstæðismanna fyrir sitt trygga
blað. Morgunblaðið hefur setið nán-
ast eitt að dagblaðaauglýsingum í
áratugi. Ekkert blað hefur getað
veitt Mogganum samkeppni. Sterk
staða Fréttablaðsins hefur kippt
fótunum undan þessari stöðu Mogg-
ans og þá vilja sjálfstæðismenn
setja lög til að verja sitt blað. Mark-
miðið er örugglega að klæða lögin í
almennan búning en tilgangur þeir-
ra verður sértækur: Tilraun til að
endurverkja lykilstöðu Morgun-
blaðsins á dagblaðamarkaði.
Svona er Ísland í dag. Stjórnvöld
hóta lögum til að bæta skilyrði miðla
sem þeim hugnast en skaða þá miðla
sem þeim eru síður að skapi. ■
Áfrumvarpi fjármálaráðherraum erfðafjárskatt sést glöggt
að ríkisstjórnin hikar ekki við að
ráðast á garðinn þar sem hann er
lægstur. Þar er að sönnu að finna
löngu tímabæra lækkun á skatt-
inum og einföldun á flóknum
reglum sem Samfylkingin styður
heils hugar. Önnur og miklu verri
ákvæði frumvarpsins mun Sam-
fylkingin aldrei styðja. Fjármála-
ráðherra leggur nefnilega til að
niður verði felld ákvæði um að
líknarfélög, kirkjur, félög og
menningarstofnanir á borð við
opinber söfn þurfi ekki að greiða
erfðafjárskatt. Nái hann fram
vilja sínum þurfa þessir aðilar að
greiða 10% skatt af gjöfum sem
þeim eru ánafnaðar af einstak-
lingum sem vilja láta gott af
eignum sínum leiða eftir þeirra
dag.
Hið göfuga er hundsað
Mörg frábær líknarfélög
starfa hér á landi sem hafa
dyggilega stutt
við bakið á þurf-
andi fólki.
Hjálparstofnun
kirkjunnar hef-
ur liðsinnt fá-
tæku fólki hér
heima á Íslandi.
Hún hefur líka
staðið fyrir
s t ó r k o s t l e g u
starfi meðal
barna og þurf-
andi fólks í þró-
unarlöndunum.
Ekki þarf að
nefna Rauða
Krossinn sem
vinnur göfugt
starf við að að-
stoða flótta-
menn hér heima
og erlendis, fólk
á hamfara- og
átakasvæðum erlendis og hefur
skipulagt heimsóknir hér á landi
til aldraðra, einstæðinga og þurf-
andi fólks. Mörg önnur líknar-
samtök starfa við þjóðþrifastörf,
svo sem að aðstoða unglinga sem
ánetjast fíkniefnum eða íhuga
sjálfsvíg vegna geðkvilla eða
annarra ástæðna.
Öllum líknarsamtökum er
sameiginlegt að byggjast að stór-
um hluta á sjálfboðastarfi og
gjafafé. Þeim tekst að gera mikið
fyrir lítið með einstakri nýtni og
skipulagningu. Þau leysa marg-
vísleg vandamál sem ríkið hefði
ella neyðst til að gera fyrir miklu
meira fé og minni mannúð. Til
langframa er því niðurfelling
Geirs H. Haarde alls ekki sparn-
aður heldur leiði til aukins kostn-
aðar. Ráðherrann hefur augljós-
lega ekki hugsað málið til enda.
Fram til þessa hefur það talist
eftirsóknarvert að hvetja fólk til
að styrkja líknarfélög og kirkjur
með arfleiðslu. Oft eru það mikl-
ir fjármunir sem þannig renna
til þeirra frá einstaklingum með
göfugt hjarta. Við vitum að hver
kynslóð sem safnast til feðra
sinna er auðugri en sú sem á eft-
ir kemur. Á næstu árum og ára-
tugum má því ætla, að verulegt
fé kynni að renna til líknarfélaga
við arftöku. Við sjáum þess
þegar merki. Stjórnvöldum ber
því siðferðileg skylda til að ýta
undir göfugar gjafir af því tagi.
Þessvegna er tillaga fjármála-
ráðherra um að skattleggja arf
sem líknarfélög og kirkjur fá,
auk ýmissa annarra menningar-
stofnana, hreint út sagt óskiljan-
leg.
Öryrkjar finna til tevatnsins
Hinn miskunnsami ráðherra
ætlar sömuleiðis að láta öryrkja
finna til tevatnsins. Hann leggur
því til að felld verði niður undan-
þága sem við sérstakar ástæður
gerði ráðherranum kleift að
sleppa öryrkjum og alvarlega
sjúku fólki við að greiða erfða-
fjárskatt. Í staðinn þurfa viðkom-
andi öryrkjar að borga 5 eða 10%
skatt af arfi. Það er sláandi að
fyrir þessu reynir fjármálaráð-
herra ekki einu sinni að færa rök.
Það er eitthvað að siðferðis-
kennd ríkisstjórnar sem gumar af
fyrirhuguðum skattalækkunum
til hinna efnameiri en heimtar
sérskatt á gjafir látinna til líknar-
félaga, kirkna, annarra félaga og
opinberra stofnana einsog safna.
Arfur slíkrar ríkisstjórnar mun
til eilífðar verða skömm góðra Ís-
lendinga sem vilja ekki að stjórn-
völd þeirra ráðist sérstaklega að
öryrkjum, alvarlega veikum,
líknarstofnunum eða kirkjum.
Það má hins vegar óska Geir H.
Haarde sérstaklega til hamingju
með að hafa loksins fundið breiðu
bökin sem hægt er að láta taka á
sig hluta byrðanna sem þarf að
létta af hinum efnameiri þegar
stjórnvöld lækka skattana á þeim.
Vont var þeirra ranglæti en miklu
verra er þeirra réttlæti. ■
Mín skoðun
GUNNAR SMÁRI EGILSSON
■ skrifar um hagsmunagæslu
stjórnvalda.
16 16. september 2003 ÞRIÐJUDAGUR
Útgáfufélag: Frétt ehf.
Ritstjóri: Gunnar Smári Egilsson
Fréttastjóri: Sigurjón M. Egilsson
Ritstjórnarfulltrúar: Reynir Traustason
og Steinunn Stefánsdóttir
Auglýsingastjóri: Þórmundur Bergsson
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing:
Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík
Aðalsími: 515 75 00
Símbréf á fréttadeild: 515 75 06
Rafpóstur: ritstjorn@frettabladid.is
Rafpóstur auglýsingadeildar:
auglysingar@frettabladid.is
Setning og umbrot: Frétt ehf.
Prentvinnsla: Ísafoldarprentsmiðja ehf.
Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuð-
borgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er
hægt að fá blaðið í völdum verslunum á lands-
byggðinni. Fyrirtæki geta fengið blaðið gegn greiðslu
sendingarkostnaðar; kr. 1.100 á mánuði.
Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni
blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum
án endurgjalds.
ISSN 1670-3871
Davíð Oddsson sendi nefndmenntamálaráðherra um
eignarhald á fjölmiðlum nokkuð
greinargóðar leiðbeiningar í
ræðu sinni á viðskiptaþingi í
fyrradag.
Í þessum leiðbeiningum Dav-
íðs má finna tvenns konar skila-
boð. Annars vegar er forsætisráð-
herra að vara almennt við hætt-
unni sem felst í samþjöppun eign-
arhalds á fjölmiðlum og sérstak-
lega samruna prentmiðla og ljós-
vakamiðla og ríki allt í kringum
okkur hafa viðurkennt að geti ver-
ið varhugaverð. Þessi athuga-
semd er vissulega réttmæt hjá
forsætisráðherra eins og nýleg
grein Páls Þórhallssonar lögfræð-
ings hjá Evrópuráðinu í Morgun-
blaðinu vitnar um, en þar bendir
Páll á að einhvers konar reglur
um eignarhald séu hin almenna
regla á EES-svæðinu. Það sem ef
til vill vekur undrun er að forsæt-
isráðherra hafi ekki hreyft þessu
máli fyrr, því yfirburðastaða
fárra eignaraðila á fjölmiðla-
markaði eða tilraunir til samruna
milli ljósvakamiðla og prentmiðla
eru sannarlega ekki alveg ný mál
á Íslandi.
En tímasetningarnar skýrast
ef til vill þegar seinna atriði leið-
beininga forsætisráðherra til
nefndarinnar eru skoðaðar. Þar
segir hann hreint út, að það skip-
ti máli hver eigi fjölmiðlana.
Davíð hefur einmitt verið gagn-
rýndur fyrir að láta það ráða af-
stöðu sinni, hvaða einstaklingar
það séu, sem ráði áhrifamestu
fjölmiðlunum. Með öðrum orð-
um, að hann hafi ekki gert at-
hugasemdir við samþjappað
eignarhald þegar Morgunblaðið
(og RÚV?) réði markaðnum. Í
ljósi þeirrar gagnrýni er sérstak-
lega gagnlegt að fá það fram hjá
forsætisráðherra að hann telur
það skipta máli hver á miðlana.
En það skiptir ekki síður máli að
hann rökstyður hvers vegna hann
telur það skipta máli. Hvort sem
menn nú telja að ágreiningur
milli Davíðs annars vegar og
Baugsfeðga og viðskiptafélaga
þeirra hins vegar sé hin raun-
verulega ástæða fyrir afstöðu
forsætisráðherra eða ekki, þá
hefur hann nú sett fram efnisleg
rök í málinu sem ekki er hægt að
horfa framhjá. Rökin eru einfald-
lega þau að óheppilegt sé að eign-
arhald fjölmiðlanna safnist á
hendur þeirra, sem séu jafnframt
markaðsráðandi á öðrum sviðum
viðskiptalífsins, því þá verði að-
hald þessara miðla ekki trúverð-
ugt. Raunar er það vel þekkt hug-
mynd erlendis, að óæskilegt sé
að stórfyrirtæki sem hafa sína
meginstarfsemi á öðrum sviðum,
séu jafnframt í fjölmiðlarekstri.
Hætt sé við að góð ritstjórn hætti
þá að vera sjálfstæður efnahags-
grunnur fjölmiðilsins, heldur
geti miðillinn orðið samtvinnaður
efnahagsgrunni stórfyrirtækis-
ins og ritstjórnir verði eins konar
deildir í samsteypunni, jafnvel
auglýsinga- eða upplýsingadeild-
ir. Algengast er að sjá róttæka
andstæðinga hnattvæðingar
keyra þessi rök áfram, en áhuga-
menn um fjölmiðlun og lýðræði
af öllu tagi grípa þó til þeirra –
eins og dæmin sanna.
Ýmis álitamál
Davíð grípur jafnframt til sam-
líkingarinnar við gömlu flokksblöð-
in og bendir á að þá hafi fjölmiðl-
arnir flutt pólitískan málstað eig-
enda sinna og í raun sé það enn svo
í dag, nema hvað að nú sé eigenda-
málstaðurinn – málstaður tiltekinna
fyrirtækja – fluttur með lúmskari
hætti en áður. Fullkomlega óvíst er
að þessi tengsl séu svo einföld í ver-
unni og þar skipta máli hlutir eins
og til dæmis aukin fagmennska og
fleira í stétt blaðamanna svo eitt-
hvað sé nefnt. Aðalatriðið er þó – og
vonandi er það rétt skilið – að for-
sætisráðherra er að bjóða upp í efn-
islega umræðu, frekar en þann
skotgrafahernað sem hefur ein-
kennt hina pólitísku umræðu um
þetta mál. Það sjónarmið að tak-
marka beri samþjöppun eignar-
halds fjölmiðla hjá þeim, sem hafa
markaðsráðandi eða mjög stóra
markaðshlutdeild á öðrum sviðum
viðskiptalífsins getur verið gilt.
Slík takmörkun hlýtur þó að ráðast
af því hvort aðrir fjölmiðar eru til
staðar og hvort fjölbreytni þeirra
sé nægjanlega mikil til að tryggja
það aðhald sem stjórnmál og við-
skipti þurfa. Er kannski nóg að hafa
RÚV og Morgunblaðið til mótvæg-
is? Hvert á hlutverk Ríkisútvarps-
ins að vera við að tryggja þessa
fjölbreytni og er endilega víst að
rétt sé að nálgast vandann með tak-
markandi reglum varðandi eignar-
hald? Það er líka ábyrgðarhluti að
búa fjölmiðlum svo erfið rekstrar-
skilyrði að þeir geti ekki náð fram
eðlilegri rekstrarhagkvæmni. Allt
eru þetta málefnaleg atriði, álita-
mál, sem eðlilegt er að ræða af yf-
irvegun þegar málið kemur til
kasta Alþingis í vor. Sú umræða
mun hins vegar óhjákvæmilega
byggja að verulegu leyti á skýrslu
nefndar menntamálaráðherra, sem
væntanleg er nú um mánaðamót.
Hvað hét hundur karls?
Allt er þetta gleðilegt, en eins
og segir í kvæði Jóhannesar úr
Kötlum: „Gömul útslitin gáta þó /
úr gleðinni dró. / Hvað hét hundur
karls / sem í afdölum bjó?“ Í ljósi
yfirlýsinga forsætisráðherra um
hvernig hann telur eigendavaldið
ritstýra því sem fram kemur í fjöl-
miðlum, þá kemur á óvart að hann
sem pólitískur leiðtogi þess fram-
kvæmdavalds sem fékk eignar-
haldsnefndina til starfa, skuli
kjósa að beita áhrifavaldi sínu með
svo afgerandi hætti. Óhjákvæmi-
lega mun það torvelda nefndinni
störf og hugsanlega draga úr trú-
verðugleika þeirrar niðurstöðu
sem hún kemst að – sérstaklega ef
niðurstaðan verður samhljóða hug-
myndum forsætisráðherra. ■
Kæru
foreldrar
Arnar Ævarsson, forstöðumaður
Foreldraskólans, skrifar:
Hvernig viljum við að barninuokkar líði? Vel, er það ekki?
Allir heilbrigt hugsandi foreldrar
vilja að barninu sínu líði vel og að
það sé með jákvæða og heilbrigða
sjálfsmynd. Heilbrigt hugsandi
manneskja, það er von okkar að
samfélagið innihaldi sem flesta
þannig hugsandi einstaklinga.
Góðar manneskjur.
Sökkva sér ekki í lífsgæðakapp-
hlaupið heldur muna það að við
kaupum ekki góða sjálfsmynd með
nýjum bíl, sjónvarpi, tölvu eða
gervitúttum. Nei, þetta ræktum
við innra með okkur, það er eitt-
hvað sem við getum byggt á. Um-
búðir og eitthvað „fake“ breytir
litlu með líðan til lengri tíma.
Og því fordæmi ég það sem er
verið að sýna á Stöð 2 þar sem
áherslan virðist vera á að búa til
einhver „fake babe“. Að það sem
skiptir máli sé eitthvað ákveðið út-
lit, ef þú ert ekki flott og fitt þá eig-
ir þú ekki sjens, að stúlkur sem eru
ekki með silíkon, alvöru túttur,
með modelnef og kúlurass geti
alveg horfið af yfirborði jarðar, þið
eruð vonlausar. Munið að útlitið er
allt.
Er þetta réttur boðskapur?
Skapar svona boðskapur góða
líðan hjá æsku landsins? Svarið er
nei og það vita allir. Unnið hefur
verið í miklu mæli við að stöðva
svona boðskap.
Það eru gefin út blöð; félags-
miðstöðvar, skólar og íþróttafélög,
það eru allir sem vinna gegn svona
boðskap. En þá tekur heil sjón-
varpsstöð sig til og fer að bera út
þennan boðskap með miklum móð
þvert gegn því sem þjóðfélagið
vill. Þetta er líkt og þau myndu
fara auglýsa áfengisneyslu, að það
sé málið. En æ æ ég gleymdi mér
aðeins, þau gera það líka.
Er þetta það sem við viljum að
börnin okkar hlýði á? Nei, við vilj-
um það ekki. Hvað getum við gert
til að mótmæla svona boðskap? Við
segjum nei við svona efni og snið-
göngum þessa þætti það er það
eina sem við getum gert þar til
stjórnendur Stöðvar 2 endurskoða
sína dagskrástefnu. Það er komið
nóg núna. ■
Efnisleg umræða?
■ Bréf til blaðsins
Lagst á líknar-
félög og öryrkja
Þarf að vernda Moggann með lögum?
„Það má
hins vegar
óska Geir H.
Haarde sér-
staklega til
hamingju
með að hafa
loksins fundið
breiðu bökin
sem hægt er
að láta taka á
sig hluta
byrðanna
sem þarf að
létta af hinum
efnameiri...
BIRGIR
GUÐMUNDS-
SON
■ skrifar um fjöl-
miðla og ræðu
Davíðs Oddssonar
á viðskiptaþingi.
Um daginnog veginn
Umræðan
ÖSSUR SKARP-
HÉÐINSSON
■ formaður Samfylk-
ingarinnar skrifar.
Faxafeni 14, 108 Reykjavík,
s: 568-0850.
Fjölbreytt
vöruúrval
ÚTSALA