Fréttablaðið - 18.02.2004, Qupperneq 13

13MIÐVIKUDAGUR 18. febrúar 2004
Í fyrirspurn til forsætisráð-herra vegna kostnaðar við rit-
un sögu stjórnarráðsins á dögun-
um beitti Mörður Árnason al-
þ i n g i s m a ð u r
fyrir sig grunn-
viðmiðun um
greiðslur fyrir
greinaskrif sem
Hagþenkir, fé-
lag höfunda
fræðirita og
kennslugagna,
birtir á heima-
síðu sinni. Þessi
grunnviðmiðun
er ekki, frekar
en kröfur og
v i ð m i ð a n i r
h a g s m u n a -
félaga og stéttarfélaga almennt,
sett fram til þess að hún sé not-
uð til að tala niður kjör fólks.
Notkun Marðar á viðmiðuninni
er þess vegna í besta falli á mis-
skilningi byggð.
Viðmiðun Hagþenkis
Upphæðirnar sem birtar eru
á heimasíðunni eru miðaðar við
ritlaun fyrir verk sem byggja á
sérþekkingu þess sem það ritar.
Öðru máli gegnir ef beðið er um
„nýja rannsókn/úttekt eða um-
fjöllun sem krefst sérstakra
rannsókna eða víðtækrar heim-
ildaleitar“ eins og skýrt er tekið
fram. Viðmiðunina er því ekki
hægt að nota til að meta kostnað
við stærri rannsóknarverkefni
sem krefjast mikillar heimilda-
vinnu og sköpunar nýrrar þekk-
ingar. Slík verk taka mun meiri
tíma og það er óeðlilegt að meta
þau eingöngu út frá blaðsíðu-
fjölda í útgefnu riti. Á bak við
hverja síðu í birtri rannsókn get-
ur legið mjög mismikil vinna,
sem þar að auki er breytileg eft-
ir fræðigreinum og eðli rann-
sóknarinnar.
Vill Mörður efla rannsóknir?
Hagþenkir hlýtur að fagna því
að fræðimenn séu ráðnir til
slíkra rannsókna og að þeim séu
tryggð sæmileg laun á meðan á
vinnunni stendur. Greiðslur
fyrir að rita sögu stjórnarráðsins
ættu að verða öllum þeim sem
efla vilja rannsóknir, hvort sem
er í sagnfræði eða á öðrum
fræðasviðum, umhugsunarefni.
Þar má sjá svart á hvítu hver er
raunverulegur kostnaður við
slíka rannsókn ef greidd eru
fyrir hana laun sem hljóta að telj-
ast lágmarkskjör fyrir rannsókn-
ir sérfræðinga. Í því ljósi blasir
við hversu lágir styrkir til rann-
sókna á Íslandi eru og hversu
litlu er varið til samkeppnissjóða
eins og Rannsóknasjóðs og
Launasjóðs fræðiritahöfunda.
Það hefur lengi tíðkast hér á
landi að halda slíkum styrkjum í
algjöru lágmarki og treysta svo á
að fólk fullvinni rannsóknir í
sjálfboðavinnu þegar styrkina
þrýtur. Óskandi er að í stað þess
að tortryggja vinnulaun þeirra
fræðimanna sem unnu að sögu
stjórnarráðsins geti þingmenn
stjórnarandstöðunnar tekið
höndum saman við þingmenn
stjórnarflokkanna um að auka
það takmarkaða fé sem fer í styr-
ki til fræðirannsókna og ritunar
fræðirita hér á landi. ■
Loðnuveiðar hafa gengið brösug-lega undanfarna mánuði. Margir
hafa þungar áhyggjur af vexti og
viðgangi þessa fiskistofns sem í
venjulegu árferði er Íslands
stærsti. Aðeins hafa veiðst tæp
hundrað þúsund tonn frá áramót-
um. Mörg ár eru síðan loðnuveiðar
hafa gengið jafn illa hér við land.
Okkur ber að fara varlega í nýtingu
loðnunnar, því færa má mörg rök
fyrir því að þessi litli laxfiskur
gegni lykilhlutverki í vistkerfi Ís-
landsmiða.
Ævintýri í Íshafinu
Á hverju sumri á sér stað mikið
ævintýri í hafinu djúpt norður af
landinu. Þar fer fram gríðarleg
frumframleiðsla
í næringarríkum
sjó. Bjart er all-
an sólarhringinn,
mergð krabba-
dýra nærist á
svifi. Þau eru svo
aftur fæða fyrir
loðnuna sem
liggur í æti,
stækkar og fitn-
ar fyrir hrygn-
ingargöngu sína
sem hefst að
haustlagi suður á
bóginn í átt að
landgrunni Ís-
lands. Þessi nær-
ingarmikli smá-
fiskur kemur upp að austurströnd-
inni, syndir vestur með suður-
ströndinni og oftast inn í Faxaflóa
og Breiðafjörð. Sum árin koma
göngur suður yfir Vestfjarðamið
og áfram suður inn á firði og flóa
vestanlands. Á leið sinni yfir land-
grunnið hrygnir loðnan og deyr.
Loðnan er mikilvæg fæða fyrir
verðmæta nytjastofna svo sem
þorsk og steinbít. Loðna sem
hrygnir og drepst og skilur eftir
sig mikla næringu í loðnuhrognum
nýtist einnig í fæðukeðjunni á ís-
lenska landgrunninu. Ýmis sjávar-
dýr sem síðar nýtast sem fæða fyr-
ir nytjastofna fiska lifa á loðnuleif-
unum. Þannig má segja að loðnan
sé áburður fyrir vistkerfi land-
grunnsins, hún er ekkert annað en
flutningur á orku og næringarefn-
um frá hinni miklu fæðuvél sem er
í gangi um sumartímann í Íshafinu,
inn á íslenska landgrunnið.
Brýnar rannsóknir
Það má færa rök fyrir því að
loðnan sé lykillinn að því að Íslands-
mið hafa í aldanna rás verið ein rík-
ustu fiskimið í heimi. Þrátt fyrir það
er sorglega lítið í hendi sem sannar
þetta. Við höfum vanrækt allt of
mikið að stunda grundvallarrann-
sóknir á lífríki hafsins umhverfis
Ísland. Það er okkur, íslenskri þjóð,
til vansa hve litlu fjármagni er var-
ið til slíkra rannsókna. Bæði er of
litlu af peningum varið til hafrann-
sókna og svo er forgangsröðunin
röng þegar hafrannsóknir eru ann-
ars vegar.
Það er skoðun okkar í Frjáls-
lynda flokknum að það verði að
gera stórátak í því að efla rannsókn-
ir á loðnu ásamt því að auka rann-
sóknir á vistkerfi Íshafsins norður
af Íslandi. Stjórnvöld eiga strax að
láta gera vandaða rannsóknaráætl-
un að minnsta kosti til næstu fimm
ára, þar sem áhersla verður lögð á
að kanna líffræði, göngur og út-
breiðslu loðnu og hlutverk þessa
litla laxfisks í vistkerfi Íslands og
Íslandsmiða. Við þurfum að búa
okkur undir að veita um 100 millj-
ónum króna árlega í slíkt verkefni.
Endurskoðum nýtingu
Við þurfum líka að endurskoða
alvarlega hvort við séum ekki að
veiða of mikið af loðnu árlega.
Hingað til hefur þumalfingurreglan
verið sú að skilja eftir um 400.000 af
loðnu árlega til að reyna að tryggja
að hrygning takist vel.
Við höfum hins vegar ekki tekið
þann pól í hæðina að það eru fleiri
en við, fólkið á landi, sem eru háðir
því að fá loðnu. Fiskistofnar allt í
kringum landið þurfa æti, og það
má færa rök fyrir því að ætisskort-
ur hafi verið viðvarandi á miðum
víðs vegar kringum landið.
Kolmunnaveiðar til framleiðslu á
fiskimjöli og lýsi hafa stórlega auk-
ist á undanförnum árum. Stjórn-
völd hafa gert mistök með því að
draga ekki að einhverju leyti úr
loðnuveiðum til bræðslu í takt við
aukninguna í kolmunnaveiðunum.
Þannig hefðum við sparað loðnuna
fyrir lífríkið og látið náttúruna
njóta vafans með auknu fæðufram-
boði, og sennilega ýtt undir það að
bolfiskstofnar við landið næðu að
rétta úr kútnum. Það er ekki ein-
leikið hve illa gengur að byggja þá
upp undir núgildandi fiskveiði-
stjórnun, þó mörg nátturuskilyrði
virðist hafa verið hagstæð til þess
á undanförnum árum. ■
Mörður Árnason bar fram fyr-irspurn á Alþingi nýverið
vegna kostnaðar við útgáfu á sögu
stjórnarráðsins og gerir alvarleg-
ar athugasemdir við hvernig stað-
ið var að ritun verksins og kostn-
aði vegna þess.
Athugasemdir Marðar varða í
fyrsta lagi greiðslur til höfunda
verksins sem hann telur of háar. Í
öðru lagi telur hann að áætlanir
hafi á einhvern hátt farið úr bönd-
um og telur að hvorki hafi verið
starfað að útgáfu þessa verks af
fyrirhyggju né ráðdeild, enda hafi
kostnaður hækkað mjög á ritunar-
tímanum, hækkun í hafi nefnir
Mörður það. Í þriðja lagi telur
hann útgáfukostnað of háan og í
fjórða lagi hafi ritnefndin fengið
of miklar greiðslur. Mér finnst illt
að sitja undir þessum ásökunum,
enda ber ég ábyrgð á þeirri áætl-
un sem lögð var til grundvallar
við ritun verksins og að við hana
væri staðið.
Sex höfundar - þrjú bindi
Þegar hafist var handa við
söguritunina var ákveðið að fjalla
skyldi um sögu stjórnarráðsins í
þremur bindum sem hvert um sig
skyldi vera í kringum 500 síður.
Nánari verka-
skipting var út-
færð í Stefnu-
skrá ritstjórnar
sem var gefin út
árið 2000. Einnig
var ákveðið að
sex höfundar
skyldu skipta
með sér þessum
v e r k e f n u m .
Skyldi hver höf-
undur fá 12
mánuði til þess
að ljúka sínum
verkhluta og síð-
an tveggja mán-
aða greiðslu að
auki til þess að
lagfæra handrit
sitt að loknum
yfirlestri rit-
stjóra og ann-
arra sem fengn-
ir voru til þess
að fara yfir
handritin. Sam-
tals skyldu höf-
undar því fá greitt í 14 mánuði
fyrir sinn verkhluta. Handrit
skyldu vera að meðaltali um 180
síður en það gerir í kringum 250
síður í prentaðri bók.
Greiðslur til höfunda
Eins og fram kom í svari for-
sætisráðherra við fyrirspurn
Marðar var greiðsluviðmiðun til
þessara höfunda tiltekinn taxti
háskólakennara og skyldi hver
höfundur fá 250 þúsund krónur á
mánuði sem verktakagreiðslu,
enda útveguðu þeir starfsaðstöðu
sjálfir og voru að öllu leyti á eigin
vegum. Undir lok starfstíma höf-
undanna var ákveðið að þeir
fengju uppbót vegna mikilla
hækkana á viðmiðunartaxta og
vegna umtalsverðra verðlags-
breytinga á starfstímanum. Sam-
tals fengu höfundarnir greiddar
um 24 milljónir króna. Rétt er að
ítreka að greiðslur til höfundanna
voru verktakagreiðslur og er yfir-
leitt gert ráð fyrir að þar af fari
um tveir þriðju til þess að greiða
viðkomandi höfundi laun en um
þriðjungur fari í annan kostnað.
Sé við þetta miðað hafa meðallaun
höfundanna ekki náð 200 þús-
undum á mánuði.
Kannski finnst Merði þessi
viðmiðun of há, ekki veit ég, en
að minnsta kosti er ljóst að hann
telur þann tíma sem höfundarnir
hafa fengið til að vinna verk sitt
allt of langan. Hann vitnar til
taxta Hagþenkis og staðhæfir að
samkvæmt honum sé eðlilegt að
greiða 5.900 krónur fyrir síðu af
fræðilegu efni en sé vilji fyrir
rausnarskap mætti tvöfalda þá
upphæð segir hann. Þrátt fyrir
það sé greinilegt að höfundum
hafi verið greitt allt of mikið fyr-
ir störf sín eða nær helmingi of
mikið.
Ég verð að segja að fyrirfram
hefði ég talið að af samanlögðum
þingheimi á Alþingi hefði Mörður
Árnason mestan skilning á stöðu
og kjörum fræðimanna í hugvís-
indum. Því miður verður víst að
segja að svo er ekki. Sá taxti sem
hann vitnar til er ekki miðaður við
frumrannsóknir heldur er um að
ræða ritlaun vegna fræðilegra
greina vegna rannsókna sem
fræðimenn hafa þegar fjármagn-
að á annan hátt. Í athugasemdum
Hagþenkis vegna þessa taxta seg-
ir einmitt: „Ofangreind viðmiðun
fyrir fræðilegar greinar miðast
ekki við að beðið sé um nýja rann-
sókn/úttekt eða umfjöllun sem
krefst sérstakra rannsókna eða
víðtækrar heimildaleitar.“
Um frumrannsókn að ræða
Saga stjórnarráðsins er frum-
rannsókn og það er hreint
glapræði að taka að sér rannsókn
sem á að skila 250 síðum af fræði-
legum texta á minna en einu ári.
Þetta get ég fullyrt hafandi
nokkra reynslu á þessu sviði.
Raunar þykist ég vita að flestir
kollegar mínir telji þetta skamm-
an tíma. Ég vona bara að hug-
myndir Marðar um það hvernig
þessi mál ganga fyrir sig valdi
ekki öðrum fræðimönnum, sem
nú kunna að vera að semja um rit-
un fræðilegra verka, erfiðleikum.
Ritstjóri var í hálfu starfi frá
því í mars 2000 og fram í júní 2002
en í fullu starfi eftir það, enda
ljóst að álag ykist verulega þegar
styttist í útgáfudag, hinn 1. febrú-
ar 2004. Ég á eins von á því að
þörf sé á að skýra út fyrir Merði
hvert hlutverk ritstjóra er þegar
ráðist er í útgáfu af þessu tagi,
miðað við skilning hans á vinnu-
brögðum fræðimanna. Ég freist-
ast þó til að fara fljótt yfir sögu en
fullyrði að útilokað er að áætlanir
um útgáfu af þessu tagi standist
nema til komi umsjón ritstjóra
sem fylgist stöðugt með fram-
gangi verksins, aðstoði höfundana
eftir þörfum, sjái um samræmi,
yfirlestur, fylgi eftir athugasemd-
um o.s.frv. Auk þessa sá ritstjóri
einnig um myndaritstjórn.
Greiðslur til ritstjóra námu um
300 þúsund kr. að meðaltali á
þessu tímabili og voru einnig
verktakagreiðslur (laun því um-
talsvert lægri, samanber ofan-
greint). Til síðustu áramóta hafði
ritstjóri þegið greiðslur í tæplega
þrjú ár.
Áætlanir stóðust
Öðrum liðum sem Mörður
nefnir er fljótsvarað. Þóknun til
ritnefndar er ákvörðuð af opin-
berri nefnd og fátt um það að
segja. Ritnefndin hélt þrjá til
fjóra fundi á ári auk þess sem
henni var skylt að lesa yfir hand-
rit á öllum stigum þeirra og hafði
því ærinn starfa. Prentun og bók-
band var boðið út en aðrir verk-
hlutar vegna útgáfunnar ekki (þar
á meðal prófarkalestur, skrár, um-
brot, myndvinnsla og fleira). Út-
gjöld vegna þessa telur Mörður
allt of há. Hugsanlega hefði mátt
ná prentkostnaði niður ef verkið
hefði verið prentað erlendis en að
öðru leyti hefur verið gætt að-
halds í hvívetna hvað alla þessa
liði varðar og á það raunar við um
allt þetta verk.
Ég vil loks geta þess að þegar
við upphaf verksins árið 2000 var
lögð fram kostnaðaráætlun vegna
ritunar verksins og hljóðaði hún
upp á 40 milljónir. Þessi áætlun
stóðst. Ekki var þá talið raunhæft
að setja fram áætlun um útgáfu-
kostnað vegna þess hversu langt
væri í útgáfu.
Verðugur minnisvarði
Mörður getur þess réttilega í
athugasemdum sínum að framlög
til Menningarsjóðs (13 milljónir
2004) og Launasjóðs fræðirita-
höfunda séu lág (10,1 milljón
2004) og er þakkarvert að nefna
það. Ég vil bæta við þetta sjóðum
Rannsóknaráðs en úthlutun til
nýrra verkefna í hugvísindum á
vegum ráðsins nam í kringum 13
milljónum króna á síðasta ári.
Framlög nú til nýrra verkefna í
hug- og félagsvísindum nema ríf-
lega 35 milljónum króna Ég æski
liðsinnis Marðar við að auka
þessi framlög og hvet hann til að
beita sér fyrir því á Alþingi að
svo verði gert, minnist reyndar
ekki frumkvæðis hans á því
sviði. Samtímis vil ég hvetja
stjórnvöld, menntamálaráðherra
og forsætisráðherra í tilefni af
heimastjórnarafmæli til að beita
sér fyrir því að stórefla þessi
framlög og væri það satt að segja
verðugur minnisvarði við þessi
tímamót. ■
Misskilningur Marðar og kjör fræðimanna
MAGNÚS ÞÓR
HAFSTEINSSON
■
alþingismaður skrif-
ar um loðnuveiði.
Umræðan
Umræðan
SUMARLIÐI R.
ÍSLEIFSSON
■
ritstjóri Sögu stjórnar-
ráðs Íslands skrifar
um kostnaðarliði
útgáfunnar.
Um kostnað vegna söguritunar
um stjórnarráð Íslands
„Ég verð að
segja að fyrir-
fram hefði ég
talið að af
samanlögð-
um þingheimi
á Alþingi
hefði Mörður
Árnason
mestan skiln-
ing á stöðu
og kjörum
fræðimanna í
hugvísindum.
Því miður
verður víst að
segja að svo
er ekki.
Loðnurannsóknir í
lamasessi
„Stjórnvöld
hafa gert
mistök með
því að draga
ekki að ein-
hverju leyti úr
loðnuveiðum
til bræðslu í
takt við aukn-
inguna í
kolmunna-
veiðunum.
LOÐNUVEIÐAR
„Það má færa rök fyrir því að loðnan sé lykillinn að því að Íslandsmið hafa í aldanna rás
verið ein ríkustu fiskimið í heimi.“
Umræðan
JÓN YNGVI
JÓHANNSSON
■
framkvæmdastjóri
Hagþenkis skrifar um
kjör fræðimanna.„Í því ljósi
blasir við
hversu lágir
styrkir til
rannsókna á
Íslandi eru og
hversu litlu er
varið til sam-
keppnis-
sjóða...