Tíminn - 02.08.1972, Blaðsíða 10

Tíminn - 02.08.1972, Blaðsíða 10
10 TÍMINN Miðvikudafiur 2. ágúst 1972 Miðvikudagur 2. ágúst 1972 GUNNVORBRAGA: • • ÞAR SEM NATTURULOG- MÁL 0G MANNKÆRLEIK- UR RÁÐA RÍKJUM Flatey er töfraland, perla i hinu breiðfirzka eyja- handi — sú dagslátta drottins, sem fangar hvern næman huga, er þar stigur fæti á jörð. Fyrir skönnnu birtist hér i blaðinu grein um Flatey eftir ungan mann, sem gist hafði eyna skamma stund, og nú kemur Iram a sjónarsviðið ung stúlka, sem þar hefur ,,fundið sterkastan ilm af þvi lifi”, sem hana dreymir um að lifa. Þann sama ilm mun Halldór Laxness hafa fundið lyrir löngu, þegar hann var i Flatey, og Jökull Jak- obsson og Baltazar siðar, og vafalaust mun Flatey kveikja viðlika kenndir i mörgu brjósti á ókomnum árum. Þessi mynd er tekin frá Flateyjarkirkju, og sér hér yfir þorpið. Alheimur er á miðri mynd. Ég held að ég sé búin aö vera fimm mánuði á leiöinni i Flatey, paradisina, sem alla dreymir um aö heimsækja og dveljast i. Ég haföi heyrt svo mikiö um fegurð- ina, sem streymdi úr öllu þar, og sú fegurð hélt áfram að birtast fyrir hugskotum minum: Mig langar — mig langar, söng inn i höfðinu á mér, — komdu — komdu, heyrðist mér hún segja i fjarska — i daga og vikur. Nú er ég að fara, fara, FARA. Svona með öllu tilheyrandi: Kossum, fallegum kveðjuorðum og smá- tárum. En nú langar mig alls ekki til þess, en verð... Sólin hefur þeytt öllum skýj- unum það langt i burtu, að þau sjást ekki, og á óraunverulegum hraða hossast ég i rútubil gegnum fegurstu myndabók, sem ég hef séð, blaðsiðu eftir blaðsiðu. Skyldir þú, sem fórst höndum um lögun alls á landinu minu, ekki hafa haft gaman af að raða saman ótrúlegustu steinteg- undum og litum i þessa heildar- fegurð? Þaö er meira að segja gullf jall á leiðinni vestur. Mér var sögð saga af Englendingi, sem hafði heyrtaf gullinu. Hann lagði land undir fót og labbaði alveg út að sjó, fékk sér fleka og sigldi i átt að Islandsströndum, kom við i verzl- un i Reykjavik og keypti sér haka, skóflu og stóran poka og fór svo vestur i Stykkishólm, þvi að hann ætlaði að verða rikur. Þeir sem heyrðu hann segja frá gull- inu, héldu, að hann væri vitlaus, en hann vissi og vissi betur, að allt, sem maður vill, er hægt. Hann fór einförum i marga mánuði, dútlaði i f jallinu og hvarf svo. Svo segjast sumir hafa það fyrir satt, að eftir þetta hafi hann orðið rikur. Við hliðina á mér i rútunni sat islenzkur milljónamæringur, og sá fór ekki leynt með það: Upp úr öllum vösum ultu eöa stóðu pen- ingar. Hann var gamall, vel kenndur og tuðaöi við mig alla leiðina. Ljótari mann hef ég aldrei séð. Mér var flökurt allan timann, sem hann sat þarna óstöðvandi. Hann var með samansaumaða efri vörina, og tennur, sem minntu á stuðlaberg, voru festar með skæru, gulu kitti við góminn, auk þess sem þær voru útataðar i tóbaki og mó- rauðri tóbaksslefu, þvi að hann var sitakandi i nefið, milli þess sem hann þurrkaði viðbjóðnum til skiptis i sig og mig. Hvernig er það, eru ekki til neinar hrein- lætisreglur á þessu landi? ,,Ég er úr Reykjavik, en fór vestur á firði i þriggja vikna sumarfri og er búinn að vera þar i átta ár — ha, ha. Ég byrjaði á að smiða hús, seldi það fábjána, byggði annað stærra og seldi, byggði og seldi. — Nú, þannig varöstu rikur? — Likar þér það ekki — ó nei,...En mér er alveg sama. Alveg sama, þó þér liki ekki neitt, ég ætla nú samt aö halda áfram að segja þér frá mér. Ég giftist, kerlingin eignaðist sex dætur, all- ar giftar til útlanda — AMERIKU — það er svo fint. Kerlingin fór að fara i taugarnar á mér, hún var nöldrandi allan daginn, svo ég bara skildi við hana. Keypti hús og bil handa henni, og ef hún opn- ar munninn, þá sting ég bara seölum aö henni. Samræðurnar hættu hér, þvi aö nú er rútan komin i Stykkishólm, og Baldur bátur liggur við bryggjuna, tilbúinn aö leggja af stað i átt að Flatey. Ég sé húsa- þyrpinguna minnka og minnka þangað til ekkert se'st nema spegilsléttur glampandi sjórinn. Loksins finnst mér vera komið sumar, og það heldur betur, þvi að ég er kófsveitt á báti úti á miðjum Breiðafirði. Ég er eins og litill krakki, æði um bátinn og rannsaka allt. Þarna er fugl, hann stingur sér á kaf, og langt i burtu skýtur hann upp kollinum, starir ruglaður i kringum sig og flýgur fram hjá okkur. Sá var illilegur á svipinn. ,,Það sést til eyjunnar”, segir einhver, og ég stari á litinn blett, sem smátt og smátt kemur i ljós, að er eyjan. Fyrst i stað finnst mér hún vera agnarlitil, en þegar við færumst nær, verður hún i imyndun minni heljarstór. Við rennum framhjá skerjum, sem eru eins og stuðlaberg, inn i litinn vog, og Baldur leggst upp að nokkurra þuml. stórri bryggju, sem Flateyingar hafa byggt sjálf- ir. A bryggjunni standa tiu til fimmtán manneskjur, allar með sama svipnum, gefandi öldunum, bátnum, steinunum, pökkunum, þér og mér — öllu og öllum — tindrandi fallegt bros, og þegar búið er að festa bátinn, tvistiga þau öll á bryggjunni. Ég skil ekki hvers vegna, nema kætin stafi einungis af þvi að Baldur er hérna, kannski fær fólkið bréf með póstinum. Ég hoppa upp á bryggjuna, þvi að nú hefur kæti þeirra smitaö mig og ég hugsa „Flatey er búin að snerta þig”. Það er tekið á móti okkur eins og í þessum húsum var einu sinni verzlað, þarna var kaupfélagið i eina tfð. við hefðum verið i smá-bæjarferö og séum nú loks komin heim. Ég var ekki spurð að nafni, bara látin finna, að ég væri velkomin og mér finnst eftir fyrstu kynni min við eyjuna, eins og ég hafi hvergi annars staðar átt heima. Ég hugsa, að fólkið á eyjunni hafi álitið mig hálfskritna, þvi að ég gat engan veginn leynt undrun minni á þessari jarðnesku paradis. Rétt við bryggjuna stendur stórt en illa útleikiö hús. Það er frystihúsið. Sennilega hafa marg- ar verklagnar hendur unnið vel þegin störf þarna inni, þegar menninguna bar sem hæst, og enn er unnið þarna. Nú nota þeir húsið til að hreinsa og sviða sviðin og hreifana af selnum, sem veiðist við eyjuna. Selveiðar eru einn helzti atvinnuvegur Flateyinga, þvi bæði fá þeir ógrynni af mat af honum, sem þeir tilreiða þannig, að hann geymist yfir vetrartim- ann, og svo selja þeir skinnið af honum á tvö til þrjú þúsund krón- ur hvert. Karlmennirnir fara á sjó eins oft og hægt er. Ég fór aldrei með i selveiðiferð, þvi að mér væri ómögulegt að deyða dýr, sem hefur jafn heill- andi augu og selurinn, eftir að ég hafði horft i þau. Frystihúsið er illá leikið og ég heyri, að þangað hafi komið ein- hverjir krakkar úr landi, sem ekki hafi getað stillt sig um að brjóta allar rúður i húsinu og stela harðfiski, sem hékk á göml- um trönum rétt við bryggjuna. Mig langar til þess að spyrja: Hefur ykkur aldrei dottið i hug að koma hingað út og borga tjón- ið, sem þið ulluð? Eða ætlizt þið til, að eyjarskeggjar rói ein- hverja nóttina hljóðlega i land og borgi i sömu mynt? Ég svara báðum spurningum neitandi. Ykkur, sem gerðuð spellin i Flatey skortir manndóm til þess að gangast við gerðum ykkar og bæta fyrir brot ykkar. En Flateyingar eru sannkallað gæðafólk, sem aldrei mun hefna sin með neinu misjöfnu. Ég held áfram göngunni að tveim samliggjandi húsum. I þeim búa bændurnir á eyjunni. t þvi neðra búa Svanhildur oog Jói ásamt börnum sinum. Jói er bókavörður og gætir þess, sem eftir er i bókasafni eyjunnar. Einu sinni var það eitt merkileg- asta bókasafn þessa lands, en nú hafa einhverjir menn, sem telja sig hafa vit á öllu, farið með meiri hlutann af bókunum i önnur söfn. Sitt sýnist hverjum og mér mitt, og þetta finnst mér vera stuldur. Jói stundar búskap og hjá þeím hjónunum fær maður mjóik. Eg sá hann stundum þeytast um túnin, rétt til að athuga, hvort dýrunum liði ekki vel. t efra húsinu búa Hafsteinn og Lina ásamt börnum sinum, og hjá þeim býr Sveinn, sem var skóla- stjóri i Flatey, þegar hér voru kaupmenn , læknir, prestur o.fl. Hafsteinn stundar selveiðar og fer með fólk i dún- og eggjatinslu um allar nálægar eyjar. Dún- tinsla er annar mesti atvinnu- vegur Flateyinga, en fremur óþægilegur, þvi að i dúninum eru svokallaðar dúnflær, sem stökkva á mann, og af þeim fær maður ó- þolandi kláða. Ennþá held ég áfram fram hjá nokkrum húsum, eins og Strýtu, sem er litill ferkantaöur kubbur, sem bærinn á, og fram hjá útihús- um Jóa, en þar liggur vegurinn i beygju. Hægra megin liggja kind- ur og kýr og sleikja sig i sólarhit- anum, en á vinstri hönd stendur Paradis. Þar býr ný aðflutt fólk úr Hergilsey, sem stundar veiðar, og ef vel veiddist einhvern daginn gekk það um með fisk i fötu og bauð öllum i soðið. Nú geng ég yfir grasflöt og upp aö simstöðinni. Þar á ég að búa meðan ég dvelst á eynni. Sim- stöðin er eina húsið, sem er meö rafmagni i, aö visu er það mjög stopult, kemur og fer, rétt eins og þvi þóknast. Guðmundur úr Skál- eyjum er simstöðvarstjóri nú og við af honum tekur Ingibjörg, sem ég kom meö. Þessum fyrsta degi minum i Flatey eyddi ég i samræöur við Guðmund og er hann mér ógleymanlegur, þvi að mér fannst ég i fyrsta sinn tala við fullorðinn mann með sjálf- stæða og óbrenglaða skoðun. Hann kom mér til að finna skyld- leika minn við eyjuna. En meðan byggð var hér mest og fólk flest, bjuggu afi minn og amma hér og fæddu af sér móður mina. Þau bjuggu i Prestshúsi, sem stendur við litinn vog, þar sem silfurgarð- urinn er á milli simstöðvarinnar og Prestshúss. Ég átti margar stundir við Silfurgarðinn þvi öðru hverju fylltist hann af sjó og þá speglaðist allt i honum. Jafn- vel fannst mér þar stundum speglast svör við spurningum minum, en þær voru óþrjótandi, þvi að einhvern veginn langar mann til þess að fræðast meðan maður dvelst i Flatey. Við Guðmundur ræddum trú- mál og hann átti einungis til eitt orð til að lýsa skoðun sinni á jjróun þeirra hér i Evrópu, orðið ÚRKYNJUN. Ég er honum hjart- anlega sammála, þvi hvað er það annað en úrkynjun, þegar farið er að nota Jesú sem auglýsinga- brellu og söluvarning. STOPP. Hann sagöi, að sér fyndist að manni, sem aldrei hefði gert ann- að en að lifa i og með náttúrunni þætti ekkert eins auðvelt og að samþykkja meistara að þessu meistaraverki. Maður þyrfti bara að opna augun og sjá fegurðina i öllu, sem væri i kringum mann. þetta væri allt lifandi eins og hann. Hann hafði einhverntima, eftir þriggja sólarhringa vöku og matarskort séð heilar hersveitir koma rið- andiútúr fjöllunum og vatnadisir liða upp úr sjónum i villtum dansi og honum væri einhvern veginn ómögulegtað afneita þessu. Hann sagöi mér lika fra' þeim tima, þegar allt blómgaðist á eynni, og i huganum sá ég verzlanirnar opn- ar og fólk arka út og inn með fangið fullt af varningi. Allir gáfu sér tima til að rabba við næsta mann. Ég heyrði söng duna frá vertshúsinu og sá karlana smygla bjórkössum i land og fela þá inni á eyju, laumast á siðkvöldum nokkra saman að fá sér hress- ingu. Og einhvern veginn finnst mér hörmung, að allt skuli hafa dáið svona út i Flatey. Hann sagði, að einhverjir vitleysingjar úr landi hefðu i huga að kaupa eyna og stunda þar búfjárrækt i stórum stil. Það er komið kvöld og ég geng út fyrir dyr til að sjá, þegar sólin leggst út af. Ég sé að fleiri hafa það sama i huga, þvi að fólk stendur hér og þar og horfir i átt til sólar. Meö fallegustu liti lit- rófsins fyrir augunum, angur- væra þögn i kringum mig, stand- andi á þessum fallega stað skil ég, hvað raunverulega er átt við með þvi að vera rikur, og með þann skilning i huga hverf ég inn til að hvilast fyrir komandi dag og þvi, sem honum fylgir. Ég er búin að vera hér i viku, og sennilega hefði ég enga hugmynd um það, ef Baldur væri ekki að koma i dag. Allir sem búa hér, eru eins og flær á skinni þá daga, sem báturinn kemur. Löngu áður en nokkurt mannsauga getur séö bátinn, er fólkið farið að rýna út á hafið, og viti menn: einhver hefur komið auga á hann I kiki. Nú upphefst heilmikil spenna. Allir æða niður aö bryggju, og þar biða þeir svo i klukkutima eöa meira. En það gerir ekkert til, þvi að það er svo gaman. Mér er alveg eins innan brjósts og þeim. Það er eins og það séu að koma jól. Veðrið hefur veriö fremur leiðinlegt undanfarið, þurrt en litið sólskin, en i dag er glamp- andi sólskin og hiti. Þótt himinninn sé alskýjaður allan daginn birtist sólin alltaf þegar hún sezt eða ris, svona rétt til að minna á sig. Ég vakti I nótt til að sjá litadýrðina. Það er varla klukkutimi milli sólarlags og upprásar. Eitthvað hefur guö almáttugur átt vantalað við mannkynið, þvi að hann lét sólina risa tvisvar i morgun. Fyrst litað- ist 30 sentimetra breið rönd, eld- rauð, og hélzt þannig i langan tima, en smátt og smátt dróst úr litnum og ég fór að hugsa um svefn. Allt i einu opnaðist gluggi á himninum, og glóandi hnöttur geystist fram, stóö kyrr i nokkrar minútur og hvarf svo jafn snöggt og hann kom. Ég hélþað ég hefði séö ofsjónir, þangað til ég heyrði einhvern segja frá þvi seinna um daginn, að tvær sólarupprásir boðuðu gott. Það tók mig nokkra daga að losa mig við bilahljóö og annan hávaöa, sem hafa sennilega verið orðin rótgróin i höfðinu á mér. venjast kyrrðinni og fara ao heyra tónverkin, sem náttúran býður upp á. Að visu er einn bill á eynni, vörubill, sem var notaður við flutninga á vöru fyrir verzlan- irnar, en hann er gróinn fastur við jörðina, og litlu krakkarnir nota hann til þess að leika sér i. Þess vegna varð ég hálf undrandi, þeg- ar ég sá bil koma akandi niður hæðina upp frá bryggjunni, en ekki varð ég neitt hissa, þegar ég sá Flateyinga koma skellihlæj- andi rétt á eftir honum. Þetta var fjölskylda úr Reykjavik. Hún Framhald á bls. 19 Gamla samkomuhúsið, þar sem fyrir aðeins fáum árum voru haldin mikil böll. Gamli báturinn Konráð iiggur i fjörunni og morknar. TÍMINN 11 Mattheusarguðspjaliið á frummálinu „II vangeio se- condo Matteo. Leikstjóri Pier Paolo Pasolini. Kvikmvndari: Tonio Delli Colli. Klippari: Nino Baragli Tónlist er eftir Johan Sebasti- an Bach, Wolfgang Amadeus Mozart, Sergci Prokofiev. An- ton Webern og Luis E. Baca- lov itölsk frá 1964. Mánudagsmynd. Sýningarstaður: Háskólabió. Mattheusarguöspjallið er fegursta og tærasta kvik- mynd, sem gerö hefur verið um lif og starf Jesú. 1962 fékk Pasolini fjögurra mánaða fangelsisdóm fyrir guölast vegna La Ricotta (Reyostur- inn, var sýnd hér sem fyrsta mánudagsmynd Háskólabiós ásamt myndum Rosselini og Gregorettis i RoGoPaG). Ef til vill hefði þetta dregið kjarkinn úr einhverjum en Pasolini var lengi staðráðinn i þvi að gera mynd um Matt- heusarguðspjallið, sem hann segir aö sé fullt af siöfræöi- lega fegurð. Viö getum ekki annað en verið honum sammála um það. 1 Mattheusarguðspjalli er að finna allt það bezta sem krist- in trú hefur að bjóða mann- kyninu. Kvikmyndin flytur fagnaðarboðskapinn á svo hrifandi hátt að fólk sem aldrei litur i Bibliuna tók sig til og las guðspjallið til að eiga hlutdeild I fögnuði Mattheusar yfir þvi að frelsari væri risinn upp meðal þjáðra manna, þegar það hafði séð þessa mynd. Maður, sem þorir að segja sannleikann, sem ris upp gegn hræsni og stirönaðri bókstafskenningu maður sem segir dæmisögur úr daglega lifinu og talar á máli fólksins, gerir kraftaverk, liður pislar vættis dauða, ris upp frá dauð- um og birtist vantrúuðum og segir „Allt vald er mér gefiö á himni og jörðu.Farið þvi og kristnið allar þjóðir, skirið þá til nafns föðurins og sonarins og hins heilaga anda og kennið þeim að halda allt þaö, sem ég hef boöiö yöur. Og sjá ég er meö yður alla daga allt til enda veraldarinnar.” Þaö er auðvitað eins og hver önnur þversögn, aö maður, sem er yfirlýstur Marxisti og dæmdur fyrir guðlast, skuli gera þessa mynd. Hann hefur réttilega fylgt Bibliunni i handritinu, enda engin þörf að bæta við gullkorn guöspjalls- ins. Hér fær maður ferska sýn á sigildan boðskap bænarinn- ar til föður vor á himnum. Þaö er lika Mattheus, sem talar um að safna sér ekki fjársjóð- um á jörðu, þvi þar sem fjár- sjóður þinn er, þar mun og hjarta þitt vera. Hér er einnig að finna hin umdeildu orö „Ætlið ekki aö ég sé kominn til að flytja friö á jörð: ég er ekki kominn til að flytja frið, heldur sverð” Hinn einfaldi boðskapur dæmisagn- anna sem sprottinn er af reynslu alþýðumannsins t.d. um bót af óþæfðum dúk á gamalt fat og nýtt vin á gamla belgi, fær hér endurnýjaöa merkingu. Allt, sem hafði misst merkingarmátt sinn fyrir löngu veröur hér aö lif- andi sannleika eins og heittrú- aði gyðingurinn Mattheus boð- aöi fyrir nær tvö þúsund árum. Kvikmyndunin er mjög mismunandi, það er mikið notað „Zoom” sem gefur myndinni heimildarblæ, takið eftir i réttarhöldunum. Tónlistin er mjög hrifandi og frábærlega vel valin og á mikinn þátt i aö gera myndina aö þvi listaverki, sem hún er. Leikarar voru allir valdir af ýtrustu nákvæmni og það tók P.P.P. ár að finna Enrique Irazoqui sem er Spánverji, en hann leikur Krist. Skáldkonan Nathalia Ginzburg leikur Mariu frá Betanlu. Mörg atriöi eru mjög eftir- minnileg, en eitt er magnaö réttlátri reiði yfir spillingu, sem trúin hefur lagt blessun sina á. Það er, þegar Jesú rek- ur vixlarana og kaupahéðna úr musterinu og segir „Ritaö er: Hús mitt á aö nefnast bænahús, en þér gjöriö þaö aö ræningjabæli”. Þar lýsir P.P.P. heiöarlegum óspilltum manni, sem ofbýöur falsið og hræsnin, sem lýsir sér I auð- söfnun. Myndin er auðug eins og guðspjalliö og full af gleöi og sælu þess sem trúir og veit en jafnframt þakklátur fyrir að hafa fengið að lifa þessa dýrð. Mynd, sem á erindi til allra, mynd sem útskýrir betur fyrir börnunum kristindóminn en margra ára stagl i skóla. P.L. i HEMjPECs þakmálning þegar hann lítur niður á HEMPEEs þökin og sér hve fallegum Uæbrigðum mánáúrlitumhans Nú eru fyrirliggjandi 14 gullfallegir litir af HEMPEL’S þakmálningu. Um gæði HEMPEL’S þakmálningar þarf ekki að efast. HEMPEL’S er einn stærsti framleiðandi skipamálningar i heiminum. Seltan og umhleypingarnir hér eru þvi engin vandamál fyrir sérfræðinga HEMPEL’S MARINE PAINTS. FramleiÓandi á Islandi Slippfélagið íReykjavík hf Málningarverksmiðjan Dugguvogi—Simar 33433 og 33414

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.