Tíminn - 07.12.1972, Blaðsíða 10

10
TÍMINN
Fimmtudagur 7. desember 1972
Fimmtudagur 7. desember 1972
TÍMINN
11
l»af> er vissi.ra ab vera vif> |>vi búinn, af> bjarga fúlki út af efri hæbum
brennandi búsa. líins j>arf sliikkvistarfif) liAasl ab fara fram i töiu-
ve.rflri bæft. I»ai> er þvi betra fyrir slökkviliösmenn aft vcra ekki loft-
bræddir. Iléreru nokkrir þeirra i stigaæfingum vift Slökkvistöftina.
„barattan
Sliikkviliftsstjórinn, ólafur Arnlaugsson.aft starfi i æfingunum, ásamt
starlsmönnum sinum. Billinn, sem þeir cru hjá, mun þó ekki vera
„skrautgripurinn” frá 1931. — (Myndir: Svavar G. Jónsson.).
VÍTISELDA”
Um siftustu helgi fóru l'ram
miklar ælingar hjá Sliikkvilifti
ilafnarfjarftar, en slikar æfingar,
þar sem liftift cr þjálfaft i aft
sliikkva hinar ýmsu gerftir elds
og bjarga fólki vift mismunandi
kringumstæftur, eru haldnar iiftru
hverju og eru l'aslur liftur i starf-
semi liftsins.
í slökkviliftinu starfa nú 40
menn, þar af eru sex fastráftnir,
.slíikkviIíftsstjóri, varaslökkvilifts-
stjóri og fjórir verftir, sem vinna
á vöktum. Liftinu er svo skipt
niftur i hópa, sem fá allir alhlifta
þjálfun, en auk þess er hver
þeirra sérþjálfaftur i ákveftnum
aftgerftum, og þessar æfingar
voru einmitt i slikum tillellum.
Niftri á hafnargarftinum, þar
sem oliuskipin leggjast aft, voru
- Slökkvilið
Hafnarfjarðar
að æfingum
menn æfftir i aft slökkva oliu- og
benzinelda, en i Hafnarfirði er
eina liöfn landsins, sem getur tek-
ift stærstu oliuskip, sem hingaft
koma, upp aft bryggju. Annars
staftar fóru svo i'ram annars
konar æfingar t.d. stigaæfingar
vift hUs.
Slökkvilift Hafnarfjarftar hefur
nU yfir fjórum bilum aö ráfta, en
af þeim er einn nánast safn-
gripur. sem ekki verður fargaft.
Hann er smiftaftur 1931 og er þvi
bUinn aft þjóna slökkviliftinu i 40
ár. Saga hans er þvi orftin mjög
samoíin sögu staöarins, og hlýtur
hann eiginlega aft teljast tákn
lyrir slökkvi 1 iftift og stari' þess.
I»aft er þvi likt meft hann og góft-
hest bóndans, aft honum verftur
ekki fargáft, i'yrr cn hann getur
ekki uppi slaftift lengur. Sá er þó
munurinn.aft billinn er gerftur Ur
óforgcngilegri el'num en hrossift
og verftur þvi lengri lifdaga auftift
meft góftri meftferft. Það eru
heldur ekki öll hross, sem njóta
sömu mcftferftar og Löngumýrar-
Skjóna, og vera stoppuft upp og
geymd á salni. þaft er eftir er
„ævinnar” er lifi slitur.
Aft undanförnu hel'ur litift verift
um stórbruna á svæfti slökkviliðs-
ins, sem er nokkru stærri en
Hafnarfjarftarkaupstaftur einn.
Alltaf er þó nokkuð um Utköll, en
flest eru þau vegna smávægi-
legra bruna, þótt ekki sé um gabb
aft ræfta. Þaft eru t.d. ikviknanir i
öskutunnum, sem hringingunum
valda. Kins hefur veriö allmikift
um bilabruna i i bænUm nU aö
undanförnu, en þaft virftast „eðli-
legar” ikviknanir, en ekki
ikveikjur. i Hafnarfirfti virftast
þvi vera heiftarlegir borgarar,
sem ekki ergja slökkviliöift sitt
meft gabbi og blekkingum, efta fá
þvi verkefni meft stráksskap og
óprUttni.
Þeir þrir bilar, sem notaftir eru,
(reyndar er gamli billinn i
fullkomnu lagi) hafa ailir vatns-
tank, en i æfingunum var auk
þess l'arift Ut i tengingar á vatni
og aft taka upp sjó til slökkvi-
starfa. Eins var farift i gegnum
fjölda annarra æfinga, sem of
langt mál yrði upp aft telja hér.
Slökkviliftsstjóri i Hafnarfirfti
er Ólafur Arnlaugsson, og gaf
hann blaöinu þær upplýsingar,
sem hér hafa komift fram.
EltL
l llafnarfirfti er eina liöfn á Islandi, seni getur veitt stærstu oliuskipum, sem enn koma hingaö, legu-
pláss vift bryggju. Hér má sjá slökkviliftsmenn æfa sig í aft vinna bug á þeim eldi, sem út gæti brotizt i
liinuin hættulega farini.
Verftlistinn Islenzkar myntir
1973 er nýlega kominn Ut á for-
lagi Frimerkjamiftstöðvarinnar.
Hann er aft þessu sinni 45 bls.
prentaftur á mjög vandaftan
myndpappir og i sama formi og
broti og áftur.
Finnur Kolbeinsson, höfundur
listans, segir svo i formála:
„Listinn fslenzkar myntir kem-
ur nU Ut i fimmta sinn. Eins og
undanfarin ár hefur allt verift
endurskoðað.og hafa verift gerðar
breytingar,og aft auki hefur verift
bætt inn verftskráningu á brauft-
og vörupeningum svo og seftlum.
Verftskráning brauft- og vörupen-
inganna var vifta nokkrum erfift-
leikum bundin, þar sem litlar
upplýsingar liggja fyrir um sölu
sumra slikra peninga, má þvi
vænta, að á stöku stað gæti mis-
ræmis i verftskráningunni, sem
reynt verður aft leiftrétta i næstu
útgál'u. Þá hefur og verift bætt vift
verftskráningu seftlanna og eru nU
aðeins tveir án verfts.
Nokkrar breytingar hafa verift
gerftar á skýringum vift seftla og
er þar stuftzt vift upplýsingar,
sem komu frá á Myntsýningu
Myntsafnarafélags Islands, sem
haldin var sl. vor.”
Þá biftur höfundur um,aft tillög-
ur til breytinga og endurbóta
verfti sendar sér fyrir 1. jUli 1973,
en listinn kemur Ut i október.
Mynt i listanum er verftskráft i
þrem gæðaflokkum, en 4. og 5.
gæftaflokkur ekki verftskráftir.
1. flokkur er fyrir myntir i
næstum sama ástandi og þær
voru nýslegnar. Smárispur geta
verift á þeim, sem komnar eru
vegna nUnings vift aftra mynt vift
sláttu. Greinilegur myntbjarmi.
2. flokkur er myntir, sem mjög
litift eru farnar aft láta sjá á af
notkun. Myntbjarmi horfinn. Án
galla.
3. fldkkur er fyrir myntir af
meftalgæftum. Greinilegt slit eftir
notkun. öll einkenni myntarinnar
eru enn greinileg.
4. og 5. flokkur, sem ekki eru
verftskráftir, eru fyrir myntir.sem
talift er mjög vafasamt aft safna,
nema þá sem uppfyllingu, meðan
aftrar og betri myntir fást ekki.
Alls staftar er getið um upplag
myntanna, sem kosta allt upp i
17,000,00 krónur stykkift og seftlar
upp i 50,000,00 kr stk.
Sigurður H. Þorsteinsson

ARELÍUS NÍELSS0N:
Framfaraborg
/ f ••
i fogru
umhverfi
Þótt ótrUlegt sé, virtust Is-
lendingar um aldaraðir næstum
blindir á fegurft sins lands. Að
minnsta kosti er sjaldan á þá dýrft
minnzt, ef undan eru skilin orð
Gunnars á Hliftarenda i Njálu:
„Fögur er Hliftin.og hefur mér
hUn aldrei jafnfögur sýnzt”.
Þaft eru íslendingar, sem dvelj-
ast i Danmörku — einkum þeir,
sem hafa dvaliö á Sjálandi, sem
fyrstir yrkja og syngja um is-
lenzka náttUrufegurft.
Þaö virftist þvi vera saman-
burftur við fegurft Sjálands, bæði
jákvæftur og neikvæður, sem opn-
ar þeim augu og eyru, hug og
hjarta fyrir tign sins eigin lands,
svo ómar á innstu strengjum og
bergmálar brátt um strendur og
dali tslands. Þar kvaft Þorsteinn
Erlingsson um fossaniftinn og
andvarpaði:
„Þá væri Sjáland sælla hér
sumarift þitt og blómin,
ef þU gætir gefið mér
gamla fossaróminn”.
Þar kveftur Guftmundur Guft-
mundsson:
„Þá var nU ljUft aft lifa
liftandi um skógargöng.
Lita þar blæinn bifa
blómin og hlusta á söng”.
Og i sama ljófti:
„Þá er á Eyrarsund árroðinn
skin
andi minn fjörglaftur svifur
til þin”.
Og munu ég rétt, þá var Jónas
Hallgrimsson á Sjálandi, þegar
hann yrkir sitt frægasta og
fegursta vinarljóð: „Hvaö er svo
glatt sem góftra vina fundur”, og
„Ég bift aft heilsa”, hefur þaftan
svifift meft vorgolunni Ur suöri
alla leift heim i dalinn, þar sem
„fifilbrekka og gróin grund” biðu
og buftu faftm sinn.
Sama mætti sjálfsagt segja um
ástaljóft Steingrims til islenzkra
sveita. Og siðast minna á lof-
söngva Jóns Helgasonar: „Úr
landsuftri”.
Og vissulega er Sjáland fögur
eyja, næstum eins og samfelldur
aldingarftur, einkum um haust.
Og angan trjánna á vorin er engu
lik.blandin söltum ilmi hafsins,
sem aldrei er langt undan og
blandar andgusti sinum i blæinn,
hvar sem komift er. En ólikar eru
þessar eyjar, þessi lönd — Sjá-
land og Island. Verftur þó vart á
milli séft, hvor fleira hefur til sins
ágætis, ef allt er talift. Eitt er vist,
frá Sjálandi barst kveikjan i sól-
arljóft islenzkra skálda um ætt-
jörft sina, þótt ekki verfti hér
lengra rakift.
Þaft eru margir fallegir bæir,
þorpog smáborgir á Sjálandi likt
og Kronborg og Hornbæk. En hér
skal sagt frá einni af þessum
borgum i örstuttu máli.
HUn er nokkurs konr Akureyri
Sjálands og hefur i hnotskurn
flest þaft bezta aft bjófta.sem Dan-
mörk á, allt frá sögulegum minj-
um frá mörk og grund, sveit og
sæ. vötnum og skógum til ný-
tizkulegra framkvæmda i verzlun
og þungaiftnafti. Þar eru i nánd
stærstu vötn og hæstu skógar
Danmerkur. bleikar baöstrendur
og um leið eitt helzta orkuver
Dana — stálverksmiftjan, sem
veitir þessu annars málmlausa
landi um tvö þUsund manns at-
vinnu og langt til eins mörgum
heimilum viösvegar um landiö
lifsnauftsynjar.
Hópur Islendinga kom þarna
siftastliftift sumar i vinarheim-
sókn, þar sem gestrisni, gjaf-
mildi, rausn og höfftingslund opn-
afti hugi og hjörtu gestanna fyrir
dýrft og mennt Danmerkur og
þeirrar þjóftar, sem hUn hefur al-
ið og göfgaft til háþróafts sam-
félags, sem vissulega gæti orftift
mörgum þjóftum fyrirmynd, og
vift hér Uti á fslandi mættum enn
margt af læra.
Erfitt er aft gera sér nU i hugar-
lund, aft upphaflega var mest allt
borgarstæftið sandfoksauðn, þar
sem kaldir stormar frá Kattegat
eyddu stöftust stærra og stærra
landi til örfoks. En á eyjum og
hólmum vift ströndina lifðu frum-
byggjar Danmerkur og Norftur-
landa steinaldarlifi sinu af fiski-
fangi sinu og veiðiskap.
Flóft og sandfok tættu þessa
strönd á milli sin allt fram um
aldamótin 1200, aft Friftrik
konungur IV. setti nefnd til að at-
huga allar aftstæftur og ráðast
gegn ógnunum foks og flófta.
Kostnaftaráætlunin var svim-
andi há og erfiftið ógurl.. Þarna
þurfti aft grafa djUpan og breiftan
skurft, sem veitti vatni Arresö —
stærsta stööuvatns Danmerkur i
heppilegan farveg, þar sem þaft
gæti losnaft Ur þeim fjötrum, sem
flóftunum olluA)g jafnframt orðið
þess umkomift aft hefta sandfokið
og gera lausan sandinn hæfan til
gróandi lifs.
Þrátt fyrir ægilega erfiðleika
komst þessi áætlun i framkvæmd.
Samt sýnist þaft ganga krafta-
verki næst, hvernig hægt var meft
skóflum og hestvögnum, sem sagt
manns höndum einum án allrar
véltækni aö vinna slikt þrekvirki..
Sagt er, aö sænskir striftsfangar
hafi unnift mest og lengst aft verk-
inu undir harftri hendi danskra
verkstjóra, sem ekki létu þá
liggja á lifti sinu.
Árið 1719 var skurfturinn tilbU-
inn. lifæð Frederiksværk lögft,
samband við hjartaslög Dan-
merkur myndaft.
Hafinn var iðnaftur — reyndar i
fyrstu, já lengi, við hergagna-
framleiftslu i þessari litlu borg á
ströndinni. Þaft er einmitt þess
vegna, sem tákn borgarinnar enn
i dag eru tvær efta þrjár gamlar
fallbyssur, sem hægt er að snUa i
hring.
En alltaf náfti sandfokift og flóð-
in tökum aft nýju meft árunum,
ung og nýtizku tækni hélt innreift
sina i Danmörku og gufuaflið tók
vift af vatnsorku þeirri, sem áður
var notuð viö iðnaftinn.
Og þá kom til skjalanna sá
maður, sem fremur öllum öðrum
er allt til þessa dags nefndur faftir
Frederiksværkborgar. En þaft er
Johan Frederik Classen fæddur
11. febrUar 1725 i Christianiu i
Noregi, en faftir hans var Suöur-
Jóti, organisti i kirkju, en móðirin
af norskum ættum.
J.F. Classen er ílestum efta öll-
um fremur talinn frumherji og
brautryftjandi i dönskum stór-
iftnafti, ekki sizt málmiðnaði og
véla- og skipasmifti.
Hópurinn, sem bauft okkur ís-
lendingum heim, er einmitt Odd-
fellow-stUka, sem ber nafn þessa
stórmennis J.F. Classen og á
vinastUku hér i Reykjavik — Þor-
finn karlsefni nr. 10.
Hér er þvi miftur ekki tækifæri
til aft rekja sögu þessa merkilega
manns. En um gildi hans verftur
ekki deilt i atvinnusögu Norftur-
landa og mætti margt af læra.
Frederiksværk — og þá ekki sizt
stálverksmiftjan mikla — er þar
óbrotgjarn minnisvarfti.
Þaft er ekki Ut i bláinn, aft Det
danske Stálvalseværk var stofnað
og er starlrækt i Frederiksværk.
Þaft er ekki einungis,að þar er eitt
fegursta héraft Danmerkur, held-
ur hvilir sU ákvörftun á söguleg-
um og hagkvæmum hornsteinum.
En eitt má þó teljast furftuleg-
ast og ef til vill mest til eftir-
breytni. aft svo virftist vel um
hnUtana bUift, aft ekkert er kvart-
aft um mengun þessa fagra, frift-
sæla umhverfis frá þessari stóru
stálverksmiftju, með öllum sinum
eldi og efnakljUfum.
En það er efni i annan kapitula
um þessa framfaraborg, sem
gæti að ýmsu leyti orftift okkur Is-
lendingum fyrirmynd til fram-
kvæmda, þegar hugaft er aft stór-
virkjum.
En litum nU á Frederiksværk,
borgina fögru vift Arresö og
Roskildefjörð eins og hUn birtist
okkur lslendingum undir septem-
bersól árift 1972.
Segja má, aft hUn liggi mift-
svæftis i sólriku sumarlandi um-
kringd ilmandi skógum, þar sem
eik og beyki keppast um ástarat-
lot himinsins, meft vatn og baft-
strendur til beggja handa.
Fjölbreytt verzlun og ýmiss
konar iftnaftur.handunninn og vél-
gérftur á vixLgleftur augu jafnvel
vandfýsnustu gesta frá fjarlæg-
um löndum. Borgin er sérkenni-
lega dönsk og meft heimsborgar-
blæ i senn.
Hægt er að fá sér stutta göngu-
ferft um götur og garða og ferftast
þó frá firnum fortiðar inn i svim-
andi hrafta og öryggi efta áhættu
liðandi stundar.
Eins og áður er getift.var borgin
stofnuð sem fyrsta iðnaöarborg
Danmerkur fyrir meira en 200 ár-
um, þegar skurfturinn mikli var
grafinn milli Arrevatns og Hró-
arskeldufjarftar. Og enn i dag er
„kanallinn” eitt helzta furftuverk
i Frederiksværk. Af hverri brU,
sem yfir hann liggur, opnast nýtt
Utsýni inn i heim friftar og fegurö-
ar, sem kalla mætti kanalstemn-
ingu”, sem engu öftru er lik, eins
og æsku „rómantik”.
Þótt bærinn vaxi hröðum skref-
um, verfta þannig varftveitt sér-
kenni frá löngu liftnum timum i
landslagi, litum og stil hUsanna.
Um þetta bera órækt vitni
margar byggingar eins og t.d.
Palæet — höllin, Arsenalið —
Baftströndin
borg, kannske 25 þUsund manns.
En nU er umhverfift i margra
kilómetra fjarlægft lagt undir
borgina meft sameiginlegri borg-
arstjórn. Vift þaft eyksl ekki
einungis ibUafjöldinn mikift,
heldur veitist þar svigrUm til aft
skapa milljónarborg aö minnsta
kosti. Þar meft veitast óteljandi
tækifæri til alls konar l'raml'ara
og Iramkva'mda meft vaxandi
iftnafti og velmegun.
Sumir telja þó, aft framtiö
Frederiksværk sem ferftamanna-
bæjar vift Kattegat sé ein ljUlasta
l'ramtiftarsýn lólksins þar.
Þá verftur Liseleje, sem nU er i
sex kilómetra fjarlægft, innan
borgarmarka. En þarer ein bezta
baftströnd Danmerkur, meft
bleikum, mjUkum söndum, sjó
baftsstööum og sólbaftsskýlum.
Ekki spillir, hve auftvelt er aft
komast til hinnar frægu lortiftar-
borgar Roskilde i næsta nágrenni
og á ferju til Sviþjóftar eltir ósk-
um. llin „hvitu skip” bifta i höfn-
inni.
Eitt er vist, aft þaft iftrast eng-
inn el'tir aft ferftast til Frederiks-
værk.
Frá Frederiksværk — Vift „Kanalinn”
vopnabUrift, Skovridergárden
— skógarvarðarsetrið, gamla
hótelift og „Höllin viö vatniö”.
Umhverliö er sannarlega
sumarparadis friftsællar náttUru-
l'egurftar. Margir stígar liggja frá
hjarta bæjarins til þessara helgi-
lunda, en hinn frægasti þeirra
heitir Bakkastigur, sannarleg
ástarbraut við Hróarskeldufjörft.
Knnlremur má nefna árgöturnar
vift „kanalinn”, sem liggja Ut i
Arnes.
Kyrrlátir skógar. ljómandi vift-
sýni, fornar hallir, friftsæl þorp,
blikandi vötn, gjálfur fjarftaröld-
unnar vift fjörugrjót, allt liggur
fyrir fótum ferftamannsins, sem
heimsækir Norftur-Sjáland. Inni i
bænum sjálíum er ekki siður
ýmislegt, sem augaö gleftur.
Flestum verftur minnisstæftust
myndastytta. sem gengur undir
nafninu Steypu-Pétur. Þaft er
mUrari aft verki, mynd gefin af
Nýja-Carlsberg-sjóftnum á fimm-
tiu ára fagnaftarafmæli Stálverk-
smiðjunnar, sem jafnframt var
200ára afmæli J.P’. Classen, „föft-
ur” Frederiksværk-bæjar, árið
1956.
Kirkjan i Frederiksværk er
gömul og falleg og skuggsæl i
senn eins og margar kirkjur i
Danmörku. En þar er blómlegl
nýtizkusafnaftarstarl' og safnaft-
arheimili, meft margra mánafta
lyrirfram gerftri starfsáætlun,
þar sem ræftumönnum, einsöngv-
urum og kórum er ætlaftur timi til
hátiftlegra heimsókna og starfs,
ásamt heimagerftum dagskrám
og sýningum, söngvum og gufts-
þjónustum.
Gamla hótelift vift hjartastaft
hæjarins i nánd viö kirkjurnar
ber svip löngu liftinna alda, en er
þó,þegar inn er komiö.likast fall-
egu nUlimaheimili, meft allri
þjónustu og innréttingum hótels á
heimsmælikvarfta.
Svipaft má segja um söl'nin i
Arsenal-hUsinu rétt vift aftaltorg-
ift. Þar má sjá marga l'orna fá-
séfta gripi i margra alda um-
hverfi vift þægilegar aftstæftur.
SölubUftir eru einnig meft forn-
legum svip i fallegum gamaldags
hUsum, en samt i'æst þar allt milli
himins og jarftar eftir nUtimaósk-
um og smekk.
Gott dæmi um slika verzlun er
herrabUft Age Lökke viö Nörre-
gade-Norfturbraut. Þangaö iftrar
engan aö koma, sem vill la ný-
lizkuklæftnaö allt frá toppi til tá-
ar.
Frederiksværk er fremur litil