Tíminn - 17.04.1973, Síða 19

Þriðjudagur 17. aprll 1973.
TÍMINN
19
O Alþingi
inn lýsti skilningi á þeim
ástæðum, sem liggja að baki
ákvörðunar íslands um aðfæra út
fiskveiðilandhelgina og bar fram
von, um, að á hafrettarráðstefn-
unni fengist hagstæð lausn
varðandi fiskveiðilögsögu fslands
og annarra strandrikja.
A miðju árinu 1971, gekk i gildi
breyting á samstarfssamningi
Norðurlana frá 1962.
Hinn 1. jánúar 1972 gekk i gildi
samningur um samstarf á sviði
menningarmála, sem hefur að
markmiði að efla norræn
menningartengsl á breiðum
grundvelli.
Samningur Norðurlandanna
um aðstoð i skattamálum tók
gildi 1. janúar 1973.
1 febrúar s.l. var undirritaður i
Osló samningur um norrænan
tækni- og iðnþróunarsjóð.
öll Norðurlöndin, þ.á.m.
Island, hafa nú fullgilt
samkomulag um samstarf á sviði
flutninga og samgangna, sem
gékk i gildi 1. marz 1973.
Til að ljúka þessari
upptalningu, sem sýnir ljóslega,
að samvinna Norðurlandanna er
ekki bara orðin tóm eins og sumir
vilja halda fram, vil ég geta þess,
að langt er komið undirbúningi að
aðild Islands að samstarfs-
samningi Norðurlandanna um
aðstoð við þróunarlöndin og
kemur sú aðild væntanlega til
framkvæmda á miðju þessu ári.
Samningarnir við
Efnahagsbandalagið
Alþingi hefur nýlega fjallað um
samning Islands við Efnahags-
bandalagið, og tel ég ekki ástæðu
til að gera grein fyrir honum i
þessu yfirliti. Samningurinn var
fullgiltur af báðum aðilum 28.
febrúar og tók hann gildi 1. april
s.l. Enn sem komið er nær
samningurinn aðeins til iðnaðar-
vara. Umsamdar tollalækkanir
fyrir íslenzkar sjávarafuðir eiga
ekki að taka gildi fyrr en 1. júli
1973. Þó rikir enn mikil óvissa
um, að svo verði vegna fyrir-
varans i bókun nr. 6um, að Efna-
hagsbandalagið þurfi ekki að láta
tollfriðindi fyrir sjávarafurðir
taka gildi, ef ekki næst viöunandi
lausn fyrir aðildarriki banda-
lagsins og Island á i efnahags-
erfiöleikum, sem leiða af ráð-
stöfunum Islands varðandi
fiskveiðiréttindi.
Tvivegis hefur Efnahags-
bandalagið frestað að taka
ákvörðun um beitingu fyrir-
varans, fyrst i sambandi við full-
gildingu samningsins, og svo
siðar með ályktun ráðs banda-
lagsins 22. marz s.l. Þá ákvað
ráðið aðathuga ányjan leik fyrir
30. júni n.k., hvort fyrirvaranum
skuli beitt eða ekki.
Við getum vel sætt okkur við
það, að Efnahagsbandalagið
hefur ekki ennþá tekið ákvörðun
um beitingu fyrirvarans. En þvi
miður gefur þessi frestur ekki
tilefni til neinnar bjartsýni. Þótt
fyrirvarinn hafi sætt gagnrýni á
þingi bandalagsins, eru ekki
horfur á öðru en, að vilji brezku
og þýzku rikisstjórnanna ráði
afstöðu Efnahagsbandalagsins i
þessu máli, og að friðindin fyrir
sjávarafurðir komi ekki til fram-
kvæmda nema samkomulag hafi
áður náðst i landhelgismálinu.
Tillaga Dana í EBE
1 þessu sambandi er ástæða til
að láta i ljósi ánægju yfir þvi, að
danska rikisstjórnin hefur nýlega
beitt sér fyrir þvi, að Efnahags-
bandalagið endurskoðaði fiski-
málastefnu sina með það fyrir
augum að viðurkenna sérréttindi
þeirra rikja og landshluta, sem
eru sérstaklega háð sjávarútvegi
til veiða utan 12 milna takmark-
anna. Samkvæmt tillögu Dana er
hér átt við Island, Færeyjar,
Grænland, Norður-Noreg,
Hjaltland og Orkneyjar. Þessi
tillaga dönsku rikisstjórnarinnar
var samþykkt á fundi ráðs Efna-
hagsbandalagsins 2. april s.l. og
gert ráð fyrir, að Framkvæmda-
stjórnin skili áliti um málið fyrir
30. júni n.k. Þótt ekki sé við þvi að
búast, að þessi athugun geti haft
veruleg áhrif á ákvöröun banda-
lagsins um gildistöku tollfriðinda
fyrir sjávarafurðir, er hún samt
gleðilegur vottur þess, að
skilningur á hinum sérstöku
vandamálum okkar og annarra
fiskveiöiþjóða i Norður-Atlants-
hafi fer vaxandi einnig innan
Efnahagsbandalagsins.
Viöræður viö Breta
og V-Þjóðverja
Landhelgismálið er enn aðal-
viðfangsefni rikisstjórnarinnar út
á við. Eftir útfærslu fiskveiðilög-
sögunnar, 1. september s.l. hefur
verið haldið áfram þeim
tilraunum er hófust i águst 1971,
til að ná bráðabirgðalausn um
landhelgismálið við Breta og
Þjóðverja, en þær þjóðir eru þær
einu,sem haldið hafa uppi ólög-
legum veiðum innan islenzku
fiskveiðilögsögunnar. Þessar
tilraunir eru i samræmi við
ályktun Alþingis frá 15. febrúar
1972 um að halda áfram
samkomulagstilraunum við þessi
riki um þau vandamál, sem
sköpuðust vegna útfærslunnar.
Nýlega hafa farið fram i
Reykjavik viðræður við
embættismenn frá báðum
þessum rikjum og er ráðgert, að
ráðherraviðræður fari fram við
Breta i byrjun næsta mánaðar.
Er það von min, að málin þokist
þá i átt til bráðabirgðasamkomu-
lags, sem tryggi réttmæta hags-
muni Islands og aðlögunartimabil
fyrir fiskimenn þessara þjóða.
Aðrar þjóðir hafa i reynd virt
hina nýju islenzku fiskveiðilög-
sögu og við tværþjóðir, Belga og
Færeyinga, hafa veriö gerðir
samningar um heimild til tak-
markaðra veiða innan fiskveiði-
takmarkanna.
Um málshöfðun Breta og Þjóð-
verja fyrir Alþjóðadómstólnum
vil ég aðeins taka fram, að sú
ákvörðun tslands að mæta ekki
fyrir dómstólnum var rökrétt
afleiðing e,f þeirri ályktun
Alþingis frá 15. febrúar 1972, að
vegna breyttra aðstæðna geti
samningarnir við þessi riki frá
1961 ekki lengur átt við og
íslendingar séu því ekki bundnir
af ákvæðum þeirra. Varðandi
málsmeðferð, er dómstóllinn i lok
þessa árs tekur fyrir efnisatriðin,
virðist mér augljóst, að tslend-
ingar geta ekki átt úrslit i slíku
lifshagsmunamáli sinu undir er-
lendu dómsvaldi, og að þaö sé þvi
rökrétt og eðlilegt, að Island eigi
ekki fulltrúa við þennan mála-
rekstur fremur en hingaötil.
Það er von min, að samstaða
þjóðarinnar um framkvæmd
þessara mála geti haldizt.
Eins og ég hef áður skýrt
Alþingi frá, hefur um nokkurt
skeið verið unnið að könnun og
upplýsingasöfnun varðandi
varnarmálin. Meðal annars
liggur fyrir álit Atlantshafs-
bandaiagsins um hernaðarlegt
mikilvægi tslands, sem kynnt
hefur verið utanrikismálanefnd
Alþingis.
Ákvörðun um endur
skoöun Varnarsamningsins
tekin bráðlega
Varnarmálin hafa einnig verið
nokkuð itarlega rædd við banda-
risk stjórnvöld. 1 máimánuði i
fyrra, er Rogers, utanrikisráð-
herra Bandarikjanna, var hér i
ReykjavikfVar frá báðum hliðum
gerð grein fyrir sjónarmiðum til
málsins.
1 jánúar s.l. fór ég til
Washington og ræddi þá við
bandariska utanfikisráðherrann
og embættismenn úr bandariska
varnarmálaráðuneytinu. Fóru
þar fram gagnleg skoðanaskipti,
en niðurstaða viðræðnanna var
sú, að athuga þyrfti nánar ýmis
atriði til þess, að heildarmyndin
lægi fyrir. Það er ásetningur
minn, að endanleg ákvöröun
rikisstjórnarinnar geti byggzt á
sem fullkomnustum
upplýsingum, en þaö fer ekkert á
milli mála, að þaö er algerlega á
valdi islenzku rikisstjórnarinnar,
hver sú endanlega ákvörðun
verður og hvenær hún verður
tekin. Akvörðun rikisstjórnar-
innar um endurskoðun varnar-
samningsins verður þvi væntan-
lega tekin bráðlega.
Samstarfiö viö utanrikismala-
nefnd hefur verið með ágætum á
þvi þingi, sem nú er að ljúka, og
vil ég þakka það. Hafa samráð
utanrikisráðuneytisins við
nefndina farið vaxandi og er það
að minu áliti til mikilla bóta.
Fundir nefndarinnar frá
ársbyrjun 1972 hafa verið 25, og
hef ég mætt á þeim flestum og
reynt að gera nefndinni grein
fyrir helztu utanrikismálum, sem
á dagskrá hafa verið hverju sinni.
Nægur timi til að ákveða
hvort senda á mann til
Haag
Jóhann Haf-
stcin (S) tók
næstur til máls
og kvaðst ekki
ætla að ræða al-
þjóðamálin al-
mennt, heldur
fjalla um land-
helgismálið
fyrst og fremst.
Ræddi hann
nokkuð um landgrunnsstefnu Is-
lendinga, sem ekki mætti hvika
frá.
Hann kvaðst taka undir vonir
utanrikisráðherra um, að bráða-
birgðasamkomulag mætti takast
við Breta og V-Þjóðverja. Fundur
hefði verið i landhelgisnefndinni
13. april að sinu frumkvæði og þar
komið fram upplýsingar, sem
gætu gefið til kynna, að þær vonir
væru á rökum reistar. Einnig
hefði verið rætt um málarekstur
fyrir Haag-dómstólnum á fundin-
um, og þar verið skiptar skoðanir
um, hvort senda ætti málflytj-
anda til Haag. Þó væri meirihluti
nefndarjmanna á þvi að athuga
þyrfti það mál mjög vel áður en
ákvörðun væri tekin. Fram hefði
komið, að Islendingar hefðu frest
til 15. janúar 1974 til að ákveða
þetta. Það væri þvi nægur timi, og
Sjálfstæðismenn hefðu ákveðið að
flytja ekki nú neina tillögu um
það á Alþingi að senda mann til
Haag.
Hann lýsti vonbrigðum með
þau ummæli ráðherra, að
Islendingar vildu ekki leggja lifs-
hagsmunamál sitt undir erlent
dómsvald. Haag-dómstóllinn
væri allt annað en erlent dóms-
vald.
Hann taldi, að með þvi aö senda
málflytjanda til Haag kynni að
vinnast, að málinu yrði frestað
fram yfir hafréttarráðstefnuna.
Hugsanlegt væri hins vegar, að
bráðabirgðasamkomulag næðist
og þar með samkomulag um
niðurfellingu málarekstursins i
Haag, og væri þetta ágreinings-
mál um málflytjanda þar með úr
sögunni.
1 framhaldi af þessu las þing-
maðurinn yfirlýsingu frá þing-
flokki Sjálfstæðisflokksins, þar
sem því er lýst yfir, að ef ekki
takist bráðabirgðasamkomulag
við Breta og V-Þjóöverja þar
sem málareksturinn i Haag veröi
felldur niður þá telji flokkurinn
að rikisstjórnin eigi skýlaust að
hafa samráð við Alþingi og land -
helgisnefnd um áframhald máls-
ins, og þar á meðal um málflutn-
ing fyrir Haag-dómstólnum.
Um viðræður þær, sem
framundan væru, sagði hann að
lokum, að hann væri þess fullviss,
að hagsmuna Islands yrði þar
fyllilega gætt.
Endurskoðun varnar-
samningsins eðlileg
Gylfi Þ. Gisla-
son (A) talaði
næstur og fjall-
aði fyrst um
þróun i átt til
bættrar sam-
búðar undir for-
ystu og fyrir
frumkvæði
Willy Brandts,
og kvað flokk
sinn styðja þessa þróun fullkom-
lega. Betra samstarf við
Austur-Evrópu væri æskilegt.
Kvaðst hann vonast til, að hin
aukna viðleitni til aukins friðar og
öryggis myndi leiða til jákvæðrar
niðurstöðu á fundunum i Helsing-
fors og Vfnarborg.
Hann rakti siðan tillögur Al-
þýðuflokksins í varnarmálunum
um, að kannað yrði, hvort Island
gæti orðið óvopnuð eftirlitsstöð.
Hann kvaðst sammála því, að
endurskoðun væri timabær og
nauðsynleg.
Síðan fjallaði þingmaðurinn um
landhelgismálið. Réttlætti hann
samninginn frá 1961 m.a. meö
þvi, að hann hefði I reynd verið
sigur I þeirri landhelgisbaráttu,
sem hófst með formlegri útfærslu
1958. Hann taldi, að fyrrverandi
rikisstjórn hefði unnið aö þvi að
kynna máliö um heim allan og
unniö dyggilega að málinu. Lagði
hann áherzlu á nauðsyn þjóðar-
einingar og vildi hann þvi hvetja
til aukinnar varfærni i málílutn-
ingi manna um samninginn frá
1961.
Yfirlýsing Alþýðu-
bandalagsins um brott-
för hersins
Ragnar Arnalds (AB) talaði
næstur og gagnrýndi i upphafi
varnartilraun siðasta ræðumanns
fyrir samningsgjörðina 1961.
Ollum væri ljóst, að þessi samn-
ingur væri sterkasta og beittasta
vopn Breta, og þeir færu sjálfir
ekkert dult með það, að þeir
byggðu allan sinn ímyndaða rétt
á þessum samningi.
Siðan fjallaði hann um hina
minnkandi spennu i alþjóða-
málum, og taldi, að trú manna á
forsjá risaveldanna hefði
minnkað, og sjálfstæði smáþjóð-
anna aukizt að sama skapi.
Þingmaðurinn sagði, að i
varnarmálunum hefði Alþýðu-
bandalagið haft þrjár kröfur i
frammi. 1) að bandariska herliðið
færi af Islandi, 2) að herstöðvar
yrðu lagðar niður, og 3) að Island
færi úr NATO. Við gerð málefna-
samningsins hefði samkomulag
náðst milli stjórnarflokkanna um
fyrsta atriðið, brottför hersins, og
ótviræð yfirlýsing gefin um það i
málefnasamningnum.
Það hefði hins vegar orðið að
samkomulagi, að landhelgis-
málið hefði allan forgang. Nú
væri hins vegar langt liðið á kjör-
tímabilið, og hefði Alþýðu-
bandalagiö af þvi tilefni ákveðið
að gefa út sérstaka yfirlýsingu,
svohljóðandi:
..Alþýðubandalagið hefur að
sjálfsögðu fallizt á þaö sjónarmið,
aö landhclgismálið ætti að hafa
sérstakan forgang, og meö hliö-
sjón af því hefur flokkurinn sætt
sig viö, að brottför hersins I
áföngum ætti sér staö á siðari
hluta kjörtimabilsins. En þar sem
kjörtimabilið er nú senn hálfnað,
væntir Alþýðubandalagið þess
mjög eindregiö, að ekki dragist
lengur, að hafnar verði viðræöur
við Bandarikjamenn um endur-
skoðun varnarsamningsins meö
það fyrir augum, að herinn hverfi
frá tslandi.
Alþýðubandalagið telur
sjálfsagt og eðlilegt, aö meðan
samningum við Bandarfkjamenn
um brottför hersins er ólokiö,
verði sjónvarpssendingar Banda-
rikjamanna takmarkaöar við
herstöðina eina, og af gefnu til-
efni telur flokkurinn að sjálfsögðu
óviöeigandi, að heimilaðar séu
nokkrar framkvæmdir á Kefla-
vfkurflugvelli, sem ganga í ber-
högg við þá stefnu rikisstjórnar-
innar, að herinn hverfi af landi
brott”.
Markmið endurskoðunar
er brottför hersins
Bjarni Guðna-
s o n , ( u t a n
flokka), lýsti i
upphafi yfir
ánægju sinni
með þá sjálf-
stæðu og ein-
beittu utanrik-
isstefnu, sem
rikisstjórnin
hefði fylgt. A
sviði utanrikismála væri augljós-
ast, að um stefnubreytingu væri
að ræða frá fyrri rfkisstjórn, og
þakkaði hann utanrikisráöherra
fyrir góöa framgöngu I þvi efni.
Hann ræddi siðan sérstaklega
varnarmálin og landhelgismálið.
Um varnarmálin sagöi hann, að
litið væri i skýrslunni. Það væri af
þvi, að litið hefði þokað i þeim
málum. Væri erfitt að sætta sig
við slikan hægagang, en hins
vegar kæmi i ljós i skýrslu ráð-
herra, að bráðlega yrði tekin
ákvörðun um endurskoðun
varnarsamningsins. Þessu
fagnaði hann, og kvaðst vilja lýsa
þvi yfir, að með orðinu endur-
skoðun i stjórnarsáttmálanum
væri átt við brottför hersins —
endurskoðunin ætti ekki að leiða
til neins annars samkvæmt mál-
efnasamningnum.
Varðandi landhelgismálið sagöi
hann, að sú óheillaþróun hefði átt
sér stað, að upp hefði komið innan
rikisstjórnarinnar sjónarmið,
sem gengju þvert á markaða
stefnu Islendinga varðandi af-
stöðuna gagnvart málarekstri
Breta i Haag. Við slikt væri ekki
hægt að una. Það væri grundvall-
aratriði, að aldrei væri vafi á þvi,
hver væri stefna Islendinga i
landhelgismáiinu. Það væri þvi
skylda jafnt stjórnar sem stjórn-
arandstöðu að fá um það hreinar
linur, hvort senda ætti mann til
Haag eða ekki, og hvort félags-
málaráðherra hefði hinn fjöl-
menna þingflokk sinn meö sér i
þvi, að senda mann til Haag.
Ef þingmeirihluti væri fyrir þvi
að senda manna til Haag, væri
eðlilegt að leita til þjóðarinnar, og
vita hvort vinstri menn gætu ekki
stokkað upp spilin og tryggt
óbreytta stefnu.
Hannibal vill mann til
Haag
Hannibal Valdimarsson,
félagsmálaráðherra, talaði
næstur, ræddi um landhelgis-
málið og varnarmálin. Hann
sagði, að mikið væri talað um
einhug í landhelgismálinu, og
væri hann sammála um nauösyn
þjóðareiningar. Rikisstjórnin
hefði tekiö ákvarðanir i málinu
eftir þvi hvernig það hefði legiö
fyrir á hverjum tima, og sam-
komulag hefði alltaf tekizt þar og
i landhelgisnefnd. Kvaðst hann
fagna þessu, og vona, að svo yrði
áfram.
Það yrði hins vegar að vera
hverjum frjálst að hafa sina
skoðun. Menn yrðu siðan að skipt-
ast á skoðunum og reyna að ná
sameiginlegri niðurstöðu.
Hann ræddi siöan samninginn
frá 1961, og taldi, að sá samningur
hefði verið nauðungarsamningur,
auk þess sem hann hefði verið
óheillasamningur fyrir þjóðina
vegna skuldbindingarinnar um að
visa málinu fyrir Haag-dómstól-
inn. Við hefðum sagt þessum
samningi upp, og teldum hann úr
gildi fallinn, en Alþjóðadómstóll-
inn væri á annarri skoðun.
Hann kvaðst vera þeirrar
skoðunar, að Islendingar ættu að
Framhald á 5. siðu.