Tíminn - 12.08.1973, Síða 2

2
TÍMINN
Sunnudagur 12. ágúst 1973.
60
MILLJÓNIR
FYRIR
HVERN
STEIN
— en verkamaðurinn
fær 50 krónur ó dag
Verkamaðurinn fær að slita sér til húðar fyrir Htið kaup á Geylon lfkt og vföast annars staðar
Frá Ceylon eöa Sri Lanka,
einsog landið heitir nú, eru
á ári hverju fluttir út eðal-
steinar að verðmæti sem
svararmörgum milljörðum
isl. kr. En þessi útflutn-
inqur kemur landinu í heild
að litlu gagni, þvi að
einungis einn steinn af
hundr. er fluttur úr landi á
löglegan hátt. Spekúlantar
og kaupahéðnar græða hins
vegar á tá og fingri.
Ceylon er eyja eðalsteinanna.
Hennar er getið i Þúsund og einni
nótt, þar sem hún er kölluð
Serendib. Þjóðsagan segir Ceylon
vera það riki, sem i bibliunni er
nefnt Oftir. Þangaö lét Salómon
konungur sækja rúbininn, sem
hann gaf drottninginni af Saba að
skilnaðargjöf. ftalski
ferðalangurinn Marco Polo, sem
fór um Ceylon á þrettándu öld
segir, að þar sé að finna gnótt
rúbina, safira, tópasa og
ametysta. „Konungur þessa ey-
lands hefur i eigu sinm rUbm,
sem ekki á sér sinn lika að fegurð
og stærð.. hann er þverhandar
þykkur ... gallalaus og rauður
sem eldur...”
Og hér erum við nú á ferð i
Ratnapura, þvi héraði eðalsteina
eyjunnar, sem auðugast er ao
gimsteinum, fólgnum i jörðu. Við
förum um skóga með gúmmi-
trjám, sem kasta skugga á
holótta vegina, yfir hæðir, sem
skarta fagurgrænum trérunnum,
þar sem konurnar hamast við
tinsluna,gegnum -hrisgrjónaakra,
þar sem ungir sem gamlir ösla
leðjuna önnum kafnir við að
gróöursetja. En hvergi sjáum við
merki námugraftrar, hvergi
bregður fyrir manni á fljótsbökk
unum, sem leitar gimsteina i
efjunni, eins og segir á gömlum
bókum.
Loks sjáum við ekki annað ráð
vænna en aö leita á náðir lög-
regluþjónsins i Eheliyagoda.
Hann hefur upp á manni, sem á
hlut i einni námunni. í fylgd
með honum fetum við okkur eftir
mjórri slóö, þangað til við komum
til dálitils þorps, þar sem ekki er
annað að sjá en fáeina kofa úr
leir, eina kaupfélagsverzlun og
aðra, sem er i einkaeign. Svo
leiðir hann okkur inn á þveng-
mjóa gróðurrim þvert yfir einn
hrisgrjónaakurinn og inn i
skógarlund. Þar fyrir handan
komum við auga á nokkrar
gryfjur tiu metra á dýpt, eða þar
um bil, fóðraðar með timbri, svo
að leirveggirnir hrynji ekki yfir
verkamennina. Þeir fylla hverja
körfuna á fætur annarri meö leir
og möl. Svo taka aörir við að tosa
þeim upp. Tveir eiga fullt i fangi
með að ausa vatni úr gryfjunni,
svo að hún fyllist ekki, þvi að
vatn rennur stööugt inn. Allir eru
þeir forugir upp fyrir haus og
hafa ekki annað klæða en mittis-
skýlu.
Við vatnspytt i grenndinni
standa þvottakarlarnir og skola
leirinn frá mölinni þvi að i henni
leynast gimsteinarnir. Undir einu
trénu sitja nokkrir menn og leita
i mölinni, sem eftir verður á
körfubotninum, eftirlitsmaður
gætir þess að þeim verði ekki á i
messunni.
Einn hópurinn hefur disilvél til
þess að dæla vatni úr gryfjunni,
en annars er allt unnið með hand-
afli, svo hljóðlátlega, að heyra
mátti fuglana syngja i runnunum
umhverfis. Það er heitt i veðri.
Singalesarnir segja sjálfir, að
þeir séu værukærir, en hér sjá
eftirlitsmennirnir til þess að ekki
sé slegið slöku við. Holdafar
verkamannanna er lika eftir þvi
— hvergi vottar fyrir fitu.
— Eðalsteinarnir urðu til i fjöll-
unum fyrir milljónum ára, segir
einn námueigandanna okkur.
Þegar bergið veðrast og molnar
sópast gimsteinarnir niður i dal-
botnana ásamt mölinni. Áður
fyrr var mest leitað að gim-
steinum i ánum , en nú er verð-
mætustu steinana að finna niðri i
dölunum tvo til þrjátiu metra i
jörðu. Þangað hefur vatnið
skolað þeim og svo hafa þeir farið
á kaf i leirinn.
— Hvernig vitið þið hvar er bezt
að leita?
— Fyrst þarf að athuga stjörnu-
spádómana, svo að hægt sé að sjá
hverjir hafa heppnina með sér.
Siðan segir stjörnuspámaðurinn
okkur, hvenær hentugast sé að
hefjast handa við nýja námu, en
áður en hægt er að byrja, verður
að færa verndarvætti staðarins
fórn. Rekist maður á malarlag er
ekki óliklegt að gimsteinar
leyr.ist undir þvi. Venjulega
finnast steinarnir hver um annan
þveran, rúbinar, safirar,
spinellur, kattaraugu, tópasar og
ametystar i einum graut. Hér
finnast næstum þvi tuttugu mis-
munandi tegundir.
— Nú orðið verða menn lika að
sækja um leyfi, áður en þeir mega
byrja, skýtur lögregluþjónninn
inn i samræðurnar. Menn borga
205rúpiur (um 3000 isl. kr.) og fá
þá leyfi til þess að grafa fjórar
gryfjur. En flestir leita leyfis-
laust og það kemst sjaldnast upp
um þá. Auðvitað er lika betra, að
menn geri það en að þeir gangi
atvinnulausirog þurfi kannski að
stela sér til matar.
Ekkert verkalýðsfélag
Námueigandinn, sem heitir
Mahatmaya býður okkur heim til
sin. Heimilið er látlaust. Við tyl 1-
um okkur i stól undir litskærri
mynd af Búdda i þungum þönk-
um. Einn sonurinn á heimilinu fer
út i garð og kemur aftur meö
nokkrar fagurgular kókoshnetur
sem hann flettir ofan af með
hnifnum sinum, svo að við getum
svalað þorsta okkar með sætri
kókosmjólkinni, á meðan faöir
hans heldur áfram aðssgja okkur
frá þeim vandkvæðum, sem gim-
steinaleitinni eru samfara.
Hann er eiginlega bóndi, segir
hann og á dálitinn skika, þar sem
hann ræktar kókoshnetur, gúmmi
og hrisgrjón en konan kennir
vefnað. Rikisstjórnin styrkir
heimilisiðnað af þvi tagi. Venju-
lega rekur hann lika nokkrar
námur á landareigninni. Núna
eru þær fjórar, en þeir eru lika
margir um ágóðann. Einn fimmti
rennur til jarðeigandans, éinn
tiundi til þess, sem borgar leyfis-
bréfið, og einn tiundi til þess, sem
leggur til viðinn, sem náman er
fóðruð með. Það sem þá er eftir
rennur til annarra hlutaeigenda,
sem tiðast eru sex til átta.
Eigendurnír gera ýmist að
vinna sjálfir eða láta aðra vinna
fyrir sig. Vinnudagurinn er tólf
stundir og verkamennirnir fá
ekki hlut i gróðanum. Ekki alls
fyrir löngu var kaupið sem
svaraði 150 isl. kr. á viku en svo er
kveðið á i lögum nú, að þeir skuli
a.m.k. fá sem svarar rúmlega
fimmtiu krónum á dag.
Þar að auki fá þeir venjulega
einhverja aukageta, þegar dýr-
mætur steinn finnst. Ef ekkert
finnst langtimum saman, kemur
það fyrir, að þeir falast eftir
vinnu hjá öðrum, er þeir halda að
meiri heppni fylgi. Venjulega er
ekki unnið i námunum nema á
þurrkatimanum, svo að vinnan er
árstiðabundin og verka-
mennirnir eru fyrir þá sök ekki i
neinu verkalýðsfélagi. Flestir
stunda þeir einhverja jarðrækt.
Gimsteinar á heilanum
Mahatmaya fer og nær i ofur-
litið knýti i skápnum sinum og
lætur innihaldið i skál þar má sjá
litla gula tópasa, granatstein,
bláan safir og stjörnusafir. Þeir
eru óslipaðir og virðast vera
fremur ómerkil. Enn er ekki
hægt að greina hið sexhyrnda
ljósbrot i stjörnusafirnum.
— Þessir steinar eru ekki verðir
nema um það bil 400 rúpia, meira
hefur okkur ekki áskotnazt á 13
mánuðum, segir hann og ber sig
illa. Og við erum tiu um gróðann
En við vorum lika sviknir um
75000 rúpiur. Við höfðum fundið
fimm steina, sem voru svo mikils
verðir og leyfishafinn átti að sjá
um söluna en hann lét sig hafa
það að skipta á þeim og verölaus-
um steinum. Viörákum hann lika
úr hópnum.
— Kærðuð þið manninn ekki
fyrir lögreglunni?
— Viö gátum það ekki, þvi aö
við seldum steinana á svarta
markaðnum. Það gera næstum
allir hér, þvi að þá sleppur maður
viö skattinn. En i fyrra var komiö
á fót rikisfyrirtæki, sem á að
annast sölu á gimsteinunum.
Samkvæmt reglunum megum við
flytja inn vörur erlendis frá án
þess að borga toll af þeim fyrir
fjórðung þeirrar upphæðar sem
við seljum fyrir. Það er sagt, að
rikið ætli að opna skrifstofu i
Eheliyagoda, svo að við verzlum
kannski við þá i framtiðinni, þvi
að kaupmennirnir blekkja okkur
venjulega. Þeir koma sér saman
um að bjóða ekki nema litið verð
fyrirsteinana á uppboðunum. Svo
halda þeir leyniieg uppboð sin á
Leipzig - miðstöö
heimsviðskípta
Kaupstefnan f Leipzig
Þýzka alþýðulýðvelcflið
2.-9.9.1973
Á kaupstefnunni í Leipzig gefst
kostur á að fylgjast með helztu
nýjungum alþjóðlegrar samvinnu á
sviði vísinda, tœkni og viðskipta.
Ferð til Leipzig er því einstakt tœki.
fœri fyrir fulltrúa viðskipta og iðn-
aðar að stofna til nýrra kynna og
sambanda.
Frjáls heimsviðskipti og tœknifram-
farir er kjörorð kaupstefnunnar í
Leipzig.
Kaupstefnuskírteini og allar upplýsingar fáið
þér hjá umboðsmönnum:
Kaupstefnan Reykjavík hf. Lógmúla 5,
sími 85797.