Fréttablaðið - 22.09.2004, Blaðsíða 14

Öðru hverju heyrist sú full-
yrðing að vernd og ræktun
íslenskrar tungu, sem stundum
er nefnd hreintungustefna, leiði
til málótta þeirra sem hafi ekki
vald á hinu „hreina“ máli og því
njóti þeir ekki fulls tjáningar-
frelsis. Meðal annars hefur verið
bent á að nýir ríkisborgarar
þessa lands, sem aldir eru upp
við önnur tungumál, ráði ekki
við „gullaldaríslenskuna“ sem
málhreinsunarmenn kváðu vilja
að við tölum öll.
Þetta er í samræmi við þá
kenningu að ekkert sé gott og
ekkert vont, ekkert vandað og
ekkert óvandað. Samkvæmt
hinni nýju hugsun, sem stundum
er kennd við svonefndan póst-
módernisma, er ekki gerður
greinarmunur á hámenningu og
lágmenningu, iðnaðarpoppi og
því sem eitt sinn hét æðri tónlist,
fagmennsku og áhugamennsku.
Og nú má ekki gera greinar-
mun á vönduðu málfari og
óvönduðu, í nafni lýðræðis skilst
mér. En hvað þarf að gerast til
þess að þetta takmark náist?
Líklega þarf í fyrsta lagi að
hætta allri íslenskukennslu í
skólum, sem hlýtur að leiða til
einföldunar málsins. Þá hverfa
líklega smám saman þessar
flóknu beygingar sem gera málið
svo erfitt (raunar eru sagnbeyg-
ingar, nema á sögninni að vera,
þegar á hröðu undanhaldi; það er
byrjunin). Í öðru lagi þarf lands-
lýður að hætta að lesa góðar bók-
menntir. Það leiðir til minnkandi
orðaforða því málið okkar varð-
veittist fyrst og fremst í bók-
menntum, fornum og nýjum, og
tungutaki alþýðufólks, sem tal-
aði (og talar) mál forfeðranna.
Orð, orðasambönd og hugmyndir
hætta að erfast frá kynslóð
til kynslóðar þar til orðaforðinn
verður orðinn svo lítill að allir
standa jafnt að vígi. Þegar svo
verður komið geta landsmenn
líklega allir tjáð sig með svip-
uðum hætti, enginn betur en
annar, málfar allra verður
jafnslæmt. Þá verður lýðræðinu
víst borgið?!
Þó er einn hængur á þessu.
Alltaf verður til hópur fólks sem
vill tala gott mál, halda uppi
heiðri íslenskrar tungu. Það
heldur áfram að lesa góðar bók-
menntir og auðga mál sitt með
fjölbreytilegum orðaforða sem
auðveldar því að koma hugsun-
um sínum í orð, beygja orðin
eftir föllum, tölum, háttum og
tíðum, hafa þau í réttum kynjum
og svo framvegis, og reynir að
kenna börnum sín gott mál. Það
verður ekki hægt að banna fólki
þetta frekar en að tala einfalt og
rýrt mál. Hvor hópurinn skyldi
verða betri í rökræðum, að
standa fyrir máli sínu, sannfæra
aðra um ágæti skoðana sinna
eftir svona tvo til þrjá áratugi?
Skyldu þá berjast um völd og
áhrif í þjóðfélaginu annars vegar
þeir sem hafa orðsins list á valdi
sínu og hins vegar til að mynda
þeir sem stjórna hlutabréfavið-
skiptum og hafa vald á markaðs-
öflunum? Hvorir skyldu hafa
betur? Eitt er víst að verði þró-
unin á þennan veg verður unnt
að heyra á málfari fólks hvorum
hópnum það tilheyrir. Þá verður
málfarsleg stéttarskipting. En
spurningin er hvor verði yfir-
stéttin, sú málfátæka eða hin
orðríka.
Kannski á ég eftir að eiga
þess kost, aldraður maður, að
fylgjast með þeirri „orðræðu“ og
þeirri baráttu sem þá fer fram.
En að sinni vek ég aðeins athygli
á orðum Bretans sem lærði ís-
lensku á viku og mætti síðan í
viðtal í Kastljósinu. Þetta er víst
tungumálasnillingur sem hefur
fjölda tungumála á valdi sínu.
Honum gekk furðuvel að gera
sig skiljanlegan á íslensku í við-
talinu – en átti þó eðlilega í
nokkrum erfiðleikum því hann
vantaði orð til að tjá hugsun sína.
Hann kom því þó til skila að hon-
um þætti íslenskan ákaflega
fallegt mál, algjör „gullmoli“, og
þeir sem kynnu hana og töluðu
hefðu unnið í „tungumálahapp-
drætti“. Annar tungumálasnill-
ingur, Rasmus Kristján Rask,
var á svipaðri skoðun á fyrri
hluta 19. aldar. Glöggt er gests-
augað.
Ég held að einföldun tungunnar
sé ekki ráðið heldur að
almennilega verði staðið að
íslenskukennslu, jafnt fyrir inn-
fædda sem aðflutta Íslendinga.
Hvað hina síðarnefndu varðar
leysist vandinn af sjálfu sér því
næsta kynslóð á eftir að tala full-
boðlega íslensku, svo framarlega
sem hvergi verði gefið eftir í al-
mennri íslenskukennslu. ■
Heggur sá er hlífa skyldi
Svo virðist sem hörð viðbrögð almenn-
ings við verkfallsaðgerðum kennara hafi
komið þeim sjálfum nokkuð á óvart.
Meira að segja forysta ASÍ hefur lýst
efasemdum um kröfurnar sem kennar-
ar hafa sett fram og kennarar eiga fáa
hauka í horni.
Jafnvel gamlir baráttubræður kennara á
vinstri væng stjórnmálanna hafa tak-
markaða samúð með verkfallsað-
gerðunum og brá kennurum mörgum í
brún við harða gagnrýni
Guðmundar Andra
Thorssonar í Fréttablað-
inu á mánudag.
Velvild þrýtur
Þrátt fyrir að eiga nánast
einróma velvild í samfélaginu virðist
forystu kennara nú vera smám saman
að takast að grafa undan þeim stuðn-
ingi. Víða í kennarastétt heyrist nú kurr
í horni vegna þeirra aðferða sem beitt
hefur verið í aðdraganda verkfallsins.
Árásir Eiríks Jónssonar á einkafyrirtæki -
og jafnvel íþróttafélög - hafa gert lítið til
þess að styrkja málstað kennara í
augum almennings. Líklegt er að kenn-
arar fari í ítarlega naflaskoðun að þess-
ari kjarabaráttu lokinni.
Óskabarnið lifir enn
Í gær bárust fréttir af því að gamla óska-
barn Ísland – tölvufyrirtækið OZ – hefði
gert nýjan samning á erlendri grundu.
Nú hefur félaginu áskotnast tveir millj-
arðar í nýtt hlutafé. Gamlir hluthafar í
Oz, sem keyptu bréfin á uppsprengdu
verði í netbólunni, velta nú vöngum yfir
því hvernig fyrirtækinu hafi tekist þetta
eftir áralangar hrakfarir. Hlutabréfin í
gamla Oz eru einskis virði þrátt fyrir
þessa nýju velgengni.
Þeir sem festu fé sitt í Oz á sínum tíma
eru vísast til gramir yfir því hvernig þeir
létu blekkjast af glansinum sem stafaði
af rekstrinum á sínum tíma – og þeir
furða sig á því hvernig driffjöðrum fyrir-
tækisins hefur tekist að halda
sjálfum sér á floti í gegnum
öldudalina. En lærdómur-
inn er einfaldur – það
skiptir ekki máli hversu oft
menn eru slegnir niður –
heldur hve oft þeir standa
upp.
S ettum dómsmálaráðherra við skipun hæstaréttadómara ervandi á höndum. Vandinn er togstreita er milli almennrasjónarmiða og flokkslegra.
Geir Haarde þarf á næstu dögum að skipa nýjan dómara við
Hæstarétt, vegna þess að Björn Bjarnason dómsmálaráðherra
mat sjálfan sig vanhæfan og vék. Síðasta stöðuveiting við réttinn
olli vanhæfi Björns nú og að mati margra pólitískri gengisfell-
ingu hans.
Björn stendur eftir þau mál veikar sem forystumaður í Sjálf-
stæðisflokknum og orðstír hans sem málefnalegur stjórnmála-
maður beið hnekki.
Geir Haarde hefur sama orðstír að verja. Hann hefur reynst
farsæll fjármálaráðherra og málefnalegur stjórnmálamaður
innan þeirra marka sem stjórnmálavafstur gefur rými fyrir mál-
efnalega framgöngu. Nú stendur hann frammi fyrir pytti Björns.
Hæstiréttur hefur gefið umsögn um umsækjendur dómara-
stöðunnar. Þar eru tveir dæmdir hæfastir. Síðast þegar álits rétt-
arins var leitað vegna skipunar dómara notaði rétturinn orðalag-
ið „heppilegastir“ um tvo umsækjendur. Nú eru umsækjendur
flokkaðir frá þeim hæfustu til hins minnst hæfa. Enginn er
dæmdur vanhæfur.
Freistandi er að draga þá ályktun af orðalagi Hæstaréttar að
þar séu á ferðinni viðbrögð við því hvernig ráðherra nýtti sér
svigrúm hugtaksins heppilegur við síðustu skipun. Fyrir það
hefur nú verið girt.
Þótt menn geti deilt um það fyrirkomulag að Hæstiréttur meti
umsækjendur, er vandséð að ráðherra geti gengið framhjá því
áliti sem nú liggur fyrir. Valið stendur samkvæmt því á milli
Eiríks Tómassonar og Stefáns Más Stefánssonar. Hjördís Hákon-
ardóttir stendur þessum tveim næst að hæfi að mati réttarins.
Jafnréttissjónarmið gætu því vegið upp á móti þeim mun sem
rétturinn metur á hæfi hennar og hinna tveggja við val í stöðuna.
Þar kvæði við nýjan tón við skipanir í æðstu embætti.
Vandi Geirs liggur hins vegar í því að einn umsækjendanna,
Jón Steinar Gunnlaugsson, er ötull talsmaður og vinur flokks-
forystu Sjálfstæðisflokksins. Slíkt gerir Jón Steinar ekki van-
hæfan í stöðu dómara og er ekki tilefni til þess að hann gjaldi
fyrir það. Það á hins vegar ekki að verða til þess að honum sé lyft
með hentirökum upp fyrir umsækjendur sem hafa menntun og
reynslu til starfans umfram Jón Steinar samkvæmt faglegu
mati.
Þetta er sú pólitíska gildra sem Geir stendur frammi fyrir.
Ráði hann Jón Steinar, tapar hann almennum trúverðugleika sem
mun veikja hann sem framtíðarleiðtoga flokksins. Taki hann þá
afstöðu að ráða einn hinna þriggja hæfustu mun það valda and-
stöðu gegn honum í innsta valdakjarna Sjálfstæðisflokksins.
Hins vegar er sú andstaða þegar fyrir hendi í flokknum og
kannski jafn gott að hún fái að koma upp á yfirborðið nú.
Vilji Geir taka við forystu Sjálfstæðisflokksins þegar Davíð
Oddsson hættir, þarf hann að skilja sig frá stjórnunarstíl Davíðs
og boða nýja tíma í forystu flokksins. Hann hefur tækifæri til
þess nú. ■
22. september 2004 MIÐVIKUDAGUR
SJÓNARMIÐ
HAFLIÐI HELGASON
Skipan nýs hæstaréttardómara.
Tækifæri fyrir
Geir Haarde
Póstmódernísk hnignun
ORÐRÉTT
Starfslýsingin?
Stjórnmálamenn ljúga og setja
lög.
Fyrirsögn DV
DV 21. september
Stórtenórar og hinir
Hann var að borða Super Big-
Mac -borgara og pantaði tvisvar
meðan ég borðaði einn.
Guðmundur Ólafsson leikari hitti
Pavarotti
DV 21. september.
Fínt fyrir ferilskrána
Það má frú prófessor Helga
Kress eiga að henni hefur nú
tvisvar heppnast að gera mig
ómerkan orða minna.
Hannes Hólmsteinn Gissurarson
Morgunblaðið 21. september.
Næstum því í lagi
Bush forseti ruglar saman orð-
um og það kalla læknar ómeð-
vitaðan tilbúning. Maður gleym-
ir því orði sem maður ætlaði að
segja og finnur annað í staðinn
sem næstum þýðir hið sama.
Þetta er næstum það sama og
greiningin á andlegri hrörnun.
Joseph Price, bandarískur læknir
DV. 21. september.
Hin miklu karlmannsverk
Vonir standa til að með þessum
stólaskiptum hafi lokið heima-
stjórnarafmælisfarsanum. Hinu
mikla afmæli sem sagt er að fíl-
elfdur karlmaður hafi fengið kaup
fyrir í eitt eða tvö ár að undirbúa.
Valgerður Bjarnadóttir, viðskipta-
fræðingur
Fréttablaðið 21. september
Hættulega normal
Þegar mér berast fréttir af
breskum þingmönnum sem finn-
ast bráðkvaddir með epli í
munninum íklæddir einhvers
konar leðurdulum eða grísabún-
ingi er það fyrsta sem ég hugsa
„Jæja, var nú enn einn íhalds-
normallinn að springa?“
Svavar Knútur Kristinsson
Morgunblaðið 21. september.
Spurning um forgang
Davíð og félagar, ég skora á
ykkur að hugsa um unga fólkið
í landinu, frekar en hvort fyrir-
tæki má eiga 5 eða 10% í fjöl-
miðli.
Jóhann Jökull Sveinsson
Morgunblaðið 21. september.
FRÁ DEGI TIL DAGS
thkjart@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: Frétt ehf. RITSTJÓRI: Gunnar Smári Egilsson FRÉTTARITSTJÓRAR: Sigurjón M. Egilsson og Sigmundur Ernir Rúnarsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Jón Kaldal FULLTRÚI
RITSTJÓRA: Guðmundur Magnússon RITSTJÓRNARFULLTRÚI: Steinunn Stefánsdóttir AUGLÝSINGASTJÓRI: Þórmundur Bergsson RITSTJÓRN, AUGLÝSINGAR OG DREIFING:
Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík AÐALSÍMI: 550 5000 SÍMBRÉF Á FRÉTTADEILD: 550 5006 NETFÖNG: ritstjorn@frettabladid.is og auglysingar@frettabladid.is VEFFANG: visir.is
SETNING OG UMBROT: Frétt ehf. PRENTVINNSLA: Ísafoldarprentsmiðja ehf. Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt
að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. ISSN 1670-3871
Samkvæmt hinni
nýju hugsun, sem
stundum er kennd við svo-
nefndan póstmódernisma,
er ekki gerður greinarmunur
á hámenningu og lágmenn-
ingu, iðnaðarpoppi og því
sem eitt sinn hét æðri tón-
list, fagmennsku og áhuga-
mennsku.
ÞORGRÍMUR GESTSSON
BLAÐAMAÐUR OG RITHÖFUNDUR
UMRÆÐAN
ÍSLENSKT MÁL
,,