Fréttablaðið - 24.11.2004, Blaðsíða 28

Hann er lamaður fyrir neðan háls eftir umferðar-
slys sem hann var sjálfur valdur að. Það voru
ekki mannleg mistök eða bilun í bíl sem ollu
slysinu heldur ölvunarakstur. Handleggir og fæt-
ur bera augljós merki lömunar. Vöðvar í stoð-
kerfi líkamans hafa rýrnað vegna þess að þeir
hafa ekki verið notaðir í rúm tuttugu ár. Hann
réttir fram hægri handlegg þegar ég kem inn í
stofuna. Hönd hans opnast ekki. Fingur eru
krepptir og höndin máttlaus. Ég tek því utan um
krepptan en máttlausan hnefann og heilsa hon-
um. Eiginkonan býður mér upp á kaffisopa og
skilur okkur síðan eftir inni í stofunni.
„Vegna barna minna vil ég ekki að nafns míns
sé getið. Börnin eru ung og ég hef ekki sagt þeim
að ég hafi ekið undir áhrifum áfengis. Ég hef sagt
þeim að ég hafi ekki verið í belti og þess vegna
sé komið svona fyrir mér. Seinna mun ég segja
þeim hið rétta.“
Við sitjum inni á snyrtilegu og smekklega inn-
réttuðu heimili fjölskyldunnar. Hann er í hjóla-
stólnum sem er orðinn stór hluti af persónu hans
enda kemst hann ekkert án hans. Hann hefur
verið háður honum í rúm tuttugu ár.
„Ég er fæddur og uppalinn í sveit. Alger sveita-
maður en hafði samt ekki hug á að ger-
ast bóndi. Ég hafði mestan áhuga á bíl-
um og vinnuvélum. Ég fór í verknáms-
skóla í Reykjavík og var þar í tvö ár og
ætlaði síðan í Iðnskólann að læra tré-
smíðar. Mínir helstu vinir á þessum tíma
voru vinnufélagarnir og lífið gekk út á
það að vinna sér inn pening og skemmta
sér.
Ég fór á ball síðasta vetrardag, 23.
apríl 1980. Fór þangað með vinnufélög-
unum. Ég hafði ekið félögum mínum á ballið á
mínum bíl. Síðan er það einhvern tíma á miðju
balli að ég fæ mér í glas og það varð úr að ég
fékk félaga minn sem drekkur ekki áfengi til að
verða bílstjóri á bílnum mínum það sem eftir lifði
kvöldsins. Hann ók mér og vinnufélaga mínum
heim upp í Búrfell. Hugmyndin var sú að hann
færi heim til sín fram í sveit á bílnum mínum og
ég myndi koma daginn eftir á jeppa sem félagi
okkar hafði skilið eftir uppi í Búrfellsvirkjun og
skipta á jeppanum og bílnum mínum. Þetta ætl-
aði ég að gera þegar það væri runnið af mér dag-
inn eftir. Þegar við erum komnir upp í Búrfell
ákveð ég að fara bara á jeppanum strax niður úr
og keyra í samfloti með félögum mínum fram í
sveit. Vera ekkert að bíða fram á morgundaginn,
fannst ég ekki vera fullur.“
Varstu mikið ölvaður? „Ég tel það nú ekki
vera. Maður er ekki dómbær á það.“
Fannst mönnum það yfirleitt í lagi að aka und-
ir áhrifum áfengis? „Kannski ekki í lagi, en menn
voru að stelast til þess töluvert.
Niðri í Þjórsárdal stoppaði ég og talaði við fé-
laga mína en hélt síðan ferðinni áfram. Við
Gaukshöfða missi ég vald á bílnum. Hvernig
það gerðist nákvæmlega man ég ekki. Hvort ég
lenti í holu eða hvað? Hraðinn var líklegast of
mikill.“
Ég lá á grúfu á veginum
Manstu eftir sjálfu slysinu? „Ég man bara eft-
ir látunum þegar þetta gerist. Þegar bílinn var að
velta. Ég velti honum á miðjum veginum. Hann
fór aldrei út af veginum. Ég man svo vel eftir
hljóðunum – hávaðanum. Þetta voru svakaleg
læti. Brothljóð. Á meðan á þessu stóð fóru í
gegnum huga mér spurningar eins og af hverju er
þetta að koma fyrir mig?
Ég kastaðist út úr bílnum og lá eftir veltuna á
veginum.“ Misstirðu meðvitund? „Nei.
Félagar mínir sáu þetta ekki gerast heldur
komu þeir akandi yfir hæðina rétt á eftir mér og
þá blasti þetta við þeim. Bíllinn á hvolfi og ég
liggjandi á veginum rétt hjá jeppanum. Ég man
þegar þeir komu og töluðu
við mig og ég heimtaði að
þeir kæmu mér á fætur því
að ég gat ekki staðið upp.
Ég var með fulla meðvitund,
en skildi ekki af hverju ég
gat ekki hreyft mig né staðið
upp. Ég vildi bara að þeir
drifu í því að koma mér á
fætur. Færu síðan með mig
til læknis og allt yrði lagað.“
Hvenær er það sem þú
áttar þig á því að það sé ekki
hægt að laga þetta?
„Maður heldur alltaf í vonina. Það var ekki
sagt strax að þetta yrði varanlegt heldur var mér
gefin von um það að eitthvað gæti gengið til
baka, að ég gæti hugsanlega fengið einhvern
mátt. Þegar félagar mínir komu að mér lá ég á
grúfu á veginum. Þeir gerðu sér grein fyrir því að
ég væri líklega hálsbrotinn og þorðu þess vegna
ekki að hreyfa við mér, sem var alveg rétt af
þeim. Annar þeirra fór yfir á næsta bæ og þaðan
var hringt eftir sjúkrabíl. Þegar hann kom var ég
búinn að liggja þarna hreyfingarlaus í u.þ.b. hálfa
til eina klukkustund. Sjúkraflutningamennirnir
gættu þess að setja mig þannig í börurnar að ég
héldi sömu stellingu og ég hafði verið í þegar þeir
komu að mér. Við tók mjög erfitt ferðalag alla
leið á Borgarspítalann í Reykjavík, að hluta til eft-
ir holóttum vegi. Það sem gerðist síðan þar
komst reyndar á síður blaðanna. Þar voru lækna-
kandídatar sem tóku þannig á móti mér að þeir
komu með bekk til að setja mig á. Sneru mér við
og skelltu mér síðan á bakið án þess að gæta
þess sérstaklega að viðhalda stellingunni sem
ég var í. Mér var sagt að ég hafi tryllst þegar
þetta gerðist og síðan misst meðvitund. Það
urðu einhver blaðaskrif út af þessari meðferð.“
„Maður setur líkamann í hendurnar á
starfsfólki sjúkrahússins og reynir síð-
an að lifa einhvern veginn án hans.“
Geturðu sagt frá því hvernig tilfinning það var
að fá úrskurð um það að þú værir lamaður?
„Maður fær í rauninni aldrei neitt sem heitir end-
anleg niðurstaða. Þetta er að þróast allan tím-
ann. Fyrst var gerð aðgerð þar sem hálsinn var
spengdur saman þar sem hann hafði brotnað. Ég
var í sjö vikur á Borgarspítalanum. Utan um höf-
uðið á mér voru settar sérstakar járnspangir sem
voru boraðar fastar inn í höfuðkúpuna og við þær
var fest þungt lóð. Lóðið var til að toga brotið í
sundur og halda því þannig að það greri sem
best saman. Ég var festur niður í rúmið og síðan
var því snúið þannig að annað hvort sneri ég and-
litinu upp í loft eða niður í gólf. Þetta er gert til
að koma í veg fyrir legusár. Allan þennan tíma var
ég á mjög sterkum lyfjum. Var mestan tímann
sofandi og gat aldrei spáð almennilega í þær að-
stæður sem ég var kominn í.
Vinir mínir heimsóttu mig en það reyndist
þeim ekki auðvelt. Ég held að margir þeirra hafi
átt erfitt með það. Það var auðvitað ekki sjón að
sjá mig í þessu ástandi. Skyndilega var ég orðinn
algerlega háður öðrum. Gat ekki einu sinni hreyft
handleggina. Gat ekki borðað hjálparlaust. Lík-
aminn tilfinningalaus og það var stundum eins
og maður fjarlægðist sinn eigin líkama. Starfs-
fólk spítalans gat í raun gert allan fjandann við
mig án þess jafnvel að ég hefði hugmynd um það
eða fyndi fyrir því. Maður setur líkamann í hend-
urnar á starfsfólki sjúkrahússins og reynir síðan
að lifa einhvern veginn án hans.“
Hvað tekur svo við eftir þessar sjö vikur?
„Ég var síðan tæp tvö ár á Grensásdeildinni í
endurhæfingu. Þar snerist líf mitt um það eitt að
ná aftur eins mikilli færni og mögulegt var. Reyna
að verða sem mest sjálfbjarga. Eftir endurhæf-
inguna fór lífið síðan að snúast um það að fá ein-
hverja vinnu við hæfi, en það var mjög
erfitt. Að finna húsnæði var einnig mjög
erfitt, miklu erfiðara en það er í dag. Ég
var atvinnulaus í dágóðan tíma. Lagði
mig reyndar ekki mjög mikið fram við
það að finna vinnu, að minnsta kosti
ekki í fyrstu því það má segja að það sé
full vinna að vera svona á sig kominn og
ná tökum á lífinu á ný utan sjúkrahúss.
Ef maður ætlar að vera sæmilega sjálf-
bjarga þá taka einföldustu hlutir svo
langan tíma. Það er hins vegar félagslega mjög
mikilvægt að fara að vinna sem fyrst í stað þess
að loka sig af og einangrast.“
Tókst þér að finna vinnu? „Já, fyrst fékk ég
vinnu á Kjarvalsstöðum en hef verið í þeirri vinnu
sem ég stunda í dag í 17 ár.“
Breyttist sjálfsmynd þín? „Kannski gildismat
frekar en sjálfsmynd. Lífið hefur annað gildi þeg-
ar fótunum er kippt undan manni í einni svipan.“
Hvað með samskipti við konur? Kom einhvern
tíma upp í huga þér að einhver tiltekin kona
myndi ekki vilja líta við þér eins og ástatt var fyrir
þér? „Já, örugglega. Ég átti aldrei von á því að ég
gæti stofnað til sambands sem myndi endast.
Maður gat ekki ímyndað sér að nokkur myndi
vilja það.“
Það hefur þá verið erfitt að verða ástfanginn?
„Já, ég hugsa að ég hafi áður fyrr aldrei viljað
leyfa því að ganga svo langt því þá væri maður að
setja viðkomandi í erfiðar aðstæður.“
Fékkst þú einhverja áfallahjálp? „Nei, enga.
Ég fékk stuðning frá starfsfólki spítalans en það
var aldrei meðvituð áfallahjálp og í raun má segja
að þetta orð hafi ekki verið til á þessum tíma.“
Ertu þeirrar skoðunar að ölvunin hafi verið
meginorsök slysins? „Það er ekki spurning. Við-
bragðsflýtir og aðgætni var auðvitað ekki í lagi.
Reyndar kom fleira til því það voru t.d. engin ör-
yggisbelti í bílnum.“
Gerði ráð fyrir að sleppa í þetta sinn
Hlaustu einhvern dóm líkt og almennt tíðkast
fyrir ölvunarakstur? „Ég er reyndar ekki viss um
að áfengismagnið í blóðinu hafi verið mælt. Ég
hlaut engan dóm sérstaklega fyrir áfengisneysl-
una og mig minnir að það eina sem komi fram í
lögreglu- eða læknaskýrslum sé að það hafi fund-
ist áberandi áfengislykt. Lögregla var ekki kölluð
á staðinn. Í stað þess kom sjúkrabíll ofan úr Búr-
fellsvirkjun.“
Reyndirðu einhvern tíma að afneita því að
áfengisneysla hefði verið meginorsök slyssins?
„Já, sennilega hef ég gert það á einhverjum tíma-
punkti. Hafði sjálfsagt gert ráð fyrir að sleppa í
þetta sinn eins og áður án þess að hafa hugsað
það þannig. Ég held að fólk aki oftast undir áhrif-
um hugsunarlaust frekar en að það sé einhver
hugsun á bak við það.“
Reyndu félagar þínir að koma í veg fyrir að þú
myndir aka? „Mér finnst það líklegt þó ég muni
það ekki alveg. Það er reyndar of algengt að fólk
komist upp með það að aka án þess að menn
skipti sér af því.“
Manstu eftir því sem ungur maður að þú hafi
upplifað þig sem ódauðlegan? Að þér væru allir
vegir færir? „Já, ég man eftir því.“
Þú hefur kannski hugsað þannig þegar þú
hélst af stað í þessa örlaga ríku ferð? „Já, en
ungt fólk lifir hratt og tekur áhættu upp á líf og
dauða.“
Hvernig verður þér við þegar þú heyrir fréttir
um ölvunarakstur? „Það fær alltaf á mann. Það
er staðreynd að fólk ekur ölvað. Bara spurning
hver verður næstur. Það er alls staðar verið að
aka undir áhrifum áfengis og reyndar ekki bara
áfengis, menn aka einnig undir áhrifum fíkniefna
og lyfja.“
Er hægt að segja að þú hafir þrátt fyrir allt ver-
ið heppinn þar sem þú ollir ekki slysi á einhverj-
um öðrum?
„Já, lán í óláni. Það er eitthvað sem aldrei
væri hægt að losna við. Maður getur tekist á við
sínar eigin aðstæður og auðvitað þurfa aðstand-
endur mínir að takast á við þetta líka. Sem betur
fer er ekki um það að ræða að aðstandendur ein-
hvers annars, t.d. einhvers vinar míns, þurfi að
takast á við sorg sem ég hef orðið valdur að. Ég
hef reyndar kynnst mönnum sem hafa lent í slíku
og það hlýtur að vera óbærilegt.“
Stundaðir þú einhverjar íþróttir sem þú getur
ekki stundað eftir slysið? „Nei, ég gerði það nú
ekki. Var ekki mikill íþróttaáhugamaður en ef ég
gæti þá myndi ég helst vilja geta stundað
kappakstur. Þótt svona sé fyrir mér komið hefur
áhuginn á bílum og bílaíþróttum ekkert minnkað.
Mig dauðlangar að stökkva í fallhlíf en ég efast
samt um að ég myndi þora það því mér finnst
það vera áhætta upp á líf og dauða.“
Þú átt tvö börn. Kemur þú til með að segja
þeim einhvern tíma að þú hafir verið ölvaður?
„Já, ég mun segja þeim það. Það mun ekki reyn-
ast mér erfitt þegar þau hafa þroska til. Ég mun
nota það sem víti til varnaðar.“
Talið berst að örorkubótum og því hvernig ein-
staklingar standa fjárhagslega eftir áfall sem
þetta. Konan hans kemur inn og býður ábót á
kaffið.
„Það er nú svo skrýtið að þegar maður verður
fyrir svona slysi þá fær maður ekkert út úr trygg-
ingunum af því að maður ók undir áhrifum áfeng-
is,“ segir hann.
„Það er í raun ekki skrítið,“ segir konan hans.
„Fólk sem veldur sjálfu sér eða öðrum skaða
með því að aka undir áhrifum áfengis er ábyrgt
gjörða sinna og á eðlilega ekki rétt á bótum frá
tryggingarfélögum. Þetta eru aðstæður sem
hægt er á mjög einfaldan hátt að komast hjá –
með því einfaldlega að aka aldrei eftir að hafa
dreypt á áfengi.“
EMM
Ég skildi ekki af hverju
ég gat ekki hreyft mig
eða staðið upp
„Þegar við erum komnir upp í Búrfell
ákveð ég að fara bara á jeppanum
strax niður úr og keyra í samfloti
með félögum mínum fram í sveit.
Vera ekkert að bíða fram á morgun-
daginn, fannst ég ekki vera fullur.“