Tíminn - 28.10.1973, Blaðsíða 39

Sunnudagur 28. október 1973.
TÍMINN
© Hvíta húsið
sem maður er ferðamaður eða
gestur.
Sorg og gleði
Austursalurinn er ekki aðeins
notaðursem veizlusalur. Það var
þar, sem lik Johns F. Kennedy lá
á viðhafnarbörum eftir morð-
árásina i Dallas. Annar af meiri
háttar forsetum landsins,
Abraham Lineoln, sagði morgun
einn frá undarlegum draumi sin
um um þennan sal. f draumnum
hafði hann heyrt grát og stunur og
farið til að ihuga hverju það sætti.
Hann gekk á hljóðið og kom i
Austursalinn. Þar sá hann opna
kistu og likið i henni var allt
sveipað svörtu klæði. Fólk gekk
grátandi framhjá kistunni. „For-
setinn” hvislaði hermeður einn að
Lincoln „hann var myrtur”.
Tveimur vikum siðar var
Lincoln myrtur i Ford-leikhúsinu
og lik hans lagt á viðhafnarbörur i
Austursalnum. Margir af ibúum
Hvita hússins hafa siðan sagt, að
þeir hafi séð svip hans ráfa eiröar
laust um sali og ganga hússins.
En sem betur fer er sjaldgæft
að heyra grát og stunur i þessum
fallega sal. Venjulega er þar
tónlist og gleði rikjandi.
Milli Austursalsins og
matsalarins, sem eru hvor i
sinum enda hússins, eru þrir
aðrir salir, sá blái, sá græni og sá
rauði. Eins og önnur herbergi
hússins eru þeir fagrir og hús-
gögnin afar verðmæt, að ekki sé
talað um málverkin.
Engu má breyta i þessum söl-
um án samþykkis nefndar einnar
sem Jaqueline Kennedy kom á fót
árið 1961.
Fast starfslið hússins er 70
þjónar, stofustúlkur, matreiðslu-
menn, rafvirkjar, garðyrkju-
menn, dyraverðir og ráðsfólk,
sem sér um að leysa smávegis
dagleg vandamál, svo að ekki
þurfi að trufla forsetafjöl-
skylduna vegna sliks.
Þetta er draumahús
húsmóðurinnar. Allt sem hún
þarf að gera, er að ákveða, hvað
borða skal og með hvaða blómum
eigi að skreyta borðið.
Það, sem gerir Hvita húsið svo
sérstakt, er hin nær 200 ára saga
þess sem sambland af skrif-
stofum valdamestu manna
heims, veizlusölum og ibúð 37
fjölskyldna. Börn hafa fæðzt og
alizt upp i húsinu, haldið hefur
verið þar upp á brúðkaup og aðra
fjölskylduatburði, sorg og gleði
hefur látið fólk hlæja og gráta þar
inni og öll bandariska þjóðin
hefur fylgzt með þvi, sem þar
hefur gerzt.
Hvita húsið er nefnilega eign
þjóðarinnar. Það er lánshúsnæði
handa þeim manni, sem valinn
hefur verið til að stjórna landinu
og fjölskyldu hans. Þess vegna er
þar opið hús á hverjum morgni,
svo að allir geti komið og séð eign
sina- og þess vegna er bæn sú,
sem John Adams skrifaði i bréfi
til konu sinnar, fyrsta daginn,
sem hann dvaldist i Hvita húsinu,
hömruð inn i höfuð allra skóla-
barna i Bandarikjunum. Franklin
D. Roosevelt lét siðar grafa
bænina inn i vegginn fyrir ofan
arinninn i borðstofunni. 1 laus-
legri þýðingu er bænin svona : Ég
bið himinninn að blessa þetta hús
og alla.sem hér eftir munu búa i
þvi. Megi engir. aðrir en heiðar-
legir og vitrir menn nokkurn tima
stjórna undir þessu þaki.
—SB
39
Menn og
málefni
Hr. Brown
svefnherbergi
drottningar
Hið eiginlega heimili forsetans
er á þriðju hæð hússins og tekur
yfir alla vesturálmuna. Þar eru
svefnherbergi, einkaborðstofa
með tilheyrandi eldhúsi, en engin
dagstofa. Forsetafjölskyldurnar
hafa látið sér nægja vesturenda
hins mikla miðgangs, sem skilinn
hefur verið frá og gerður að eins
konar stofu. Auk þess eru á fjórðu
hæðinni nokkur gestaherbergi
barnaherbergi og stórt svefn
herbergi, eins konar þakhæð.
Þaðan er stórfengleg útsýn yfir
garða borgarinnar. Þarna var
það sem Eisenhower lét koma
fyrir grilli, svo hann gæti steikt
buff handa vinum sinum og
slappað af frá skyldustörfunum.
Mjög fáar myndir eru til úr ibúð
forsetans, sumpart af öryggis-
ástæðum og einnig vegna frið-
helgi einkalifsins. Hvar sem fjöl-
skyldan fer, er hún eins og guli-
fiskar i búri. Flasljós blikka og
ókunn augu stara. 1 einkaibúðina
fáaðeins einkavinir og ættingjar
að koma, þar á að vera friður og
ró.
1 eystri hluta þriðju hæðarinnar
eru opinber gestaherbergi, sem
notuð eru þegar þjóðhöfðingjar
koma i opinberar heimsóknir.
Það frægasta er venjulega kallað
svefnherbergi drottningar, vegna
þess að þar hafa fimm drottn-
ingar og þrjár kynslóðir brezku
konungsfjölskyldunnar sofið.
Ekki hafa þó allir verið konung-
legir, sem þar hafa gist. Árið 1942
setti Roosevelt forseti þar inn
afar sérstakan gest sinn sem
hann kallaði „herra Brown”
Þegar þjónninn tók upp úr
töskum gestsins, fann hann þar
m,a. rúgbrauð, pylsu og skamm-
byssu. Gesturinn var þáverandi
utanrikisráðherra Rússlands,
V.M.Moiotov.
Miðstöð Hvita hússins er þó og
verður skrifstofa forsetans i
vesturálmunni og hringsalurinn,
sem snýr út að rósagarðinum,
sem Kennedy forseti lét gera til
að taka á móti litlum gestahópum
með garðveislum.
Draumur
húsmóðurinnar
Bandariska forsetafjölskyldan
lifir konunglegar en nokkur
konungsfjölskylda i Evrópu. Hún
á sinn eigin flugvélaflota, sem i
eru þyrlur, litlar þotur og stórar
þotur, innréttaðar með svefnher-
bergjum og baði. Þá tilheyrir
einnig Hvita húsinu bilskúr með
30 splunkunýjum bilum með alls
kyns tæknilegu finirii.
Þórshafnar og Kaupmannahafn-
ar um árabil.
Ný framkvæmdaáætluu
Eimskipafélagsins
Að lokum sagði Óttar: — Nú,
þegar Gullfoss siglir frá tslandi i
siðasta sinn, finna margir til
saknaðartilfinningar, Við gleym-
um ekki fortiðinni og góðum
endurminningum. Miklar og
fagrar vonir voru tengdar við
komu fyrri Gullfoss. Bæði skipin
hafa reynzt happaskip. Fjöldi
innlendra og erlendra farþega
nutu þar um borð hvfldar og
hressingar. Skipin settu svip á
bæjarlif aðalviðkomuhafia þess,
Reykjavikur, Kaupmannahafnar
og Leith. En eigi má sköpum
renna. Þróunin hefur leitt til þess,
aðtimi farþegaskipanna i áætlun-
arferðum yfir úthöfin er liðinn
önnur farartæki hafa yfirtekið
verkefni þeirra.
Hollt er að horfa fram á veginn.
Reynt verður að skyggnast um og
sjá, hvað framtiðin ber i skauti
sér. Þá mun, þegar til lengdar
lætur, betra að horfa raunsæjum
augum á hlutina, fremur en láta
tilfinningasemi og óskhyggju
ráða. Stjórn Eimskipafélagsins
hefur nú i athugun framkvæmda-
áætlun, sem gerð mun heyrin-
kunn innan tiðar.
kaupa færri skip, þvi betra væri
minna og jafnara. Athugasemdir
af þessu tagi eru að minum dómi
byggðar á misskilningi. 1 raun-
inni áttum við ekki þann kost til
að kaupa aðeins fá skip eða
nokkur skip á ári. Við stóðum
frammi fyrir þvi, að togaraútgerð
landsmanna var að lognast út af.
Skipastólnum hafði beinlinis
verið eytt upp án endurnýjunar.
Við urðum þvi að gera stórt átak
til endurreisnar togaraútgerð.
Reynslan hafði lika sýnt okkur,
að gömlu sildarbátarnir hæfðu
ekki sem togveiðiskip. Þeir voru
óhagkvæmir, og engin leið var að
koma við á þeim nýtisku vinnu-
brögðum. Þessar aðstæður ásamt
með atvinnustöðu byggðalaganna
úti á landi, gerðu það að verkum,
að átakið þurfti að verða stórt. En
jafnhliða hinum miklu skipa-
kaupum hefur svo þurft að gera
stórfelldar umbætur i frystiiðnaði
landsmanna. Nú hefur verið
hafist handa um byggingu
margra nýrra frystihúsa. 1 Ijós
kom við athugun, að mörg hinna
gömlu frystihúsa voru ónothæf til
frambúðarrekstrar. Unnið er nú
að miklum umbótum i flestum
frystihúsum i landinu, og gerð
hefur verið framkvæmdaáætlun
um þessar umbætur. Fram-
kvæmdir þessar kosta að sjálf-
sögðu mikið fé, og hefur rikisstj.
aflað fjár i þvi skyni.
Fiskiðnaðurinn er stóriðnaður
okkar Islendinga. Langsamlega
stærsti hluti okkar útflutnings er
hraðfrystur fiskur. Við verðum
þvi að gæta vel að uppbyggingu
fiskiðnaðarins og sjá um, að hann
uppfylli kröfur timans og sé að
öðru leyti svo hagkvæmur, að
hann skili okkur hámarksarði á
hverjum tima. Sú uppbygging,
sem nú á sér stað i fiskiðnaði
landsmanna um allt land i
byggingu nýrra frystihúsa og
endurnýjun annarra og i
byggingu annarra fiskvinnslu-
stöðva i ýmsum greinum, jafn-
hliða endurnýjun og stóreflingu
fiskiskipaflotans, er stærsta
átakið, sem gert hefur verið i at-
vinnumálum landsins um langt
árabil”.
Hafréttar-
réðstefnan
r Caracas
NTB—New York — Stjónmála-
nefnd Allsherjarþings Sþ sam-
jykkti i fyrrakvöld á fundi sinum
ð hafréttarráðstefnan skyldi
haldin i höfuðborg Venesúela,
Caracas, i stað Santiago i Chile.
Undirbúningsfundur verður
haldinn i New York á næsta ári,
en ráðstefnan hefur nú vérið i
undirbúningi i sex ár. Nefndin
samþykkti, að reynt skyldi að
stefna að þvi að ráðstefnan i
Caracas skyldi haldin á tima-
bilinu 14. mai til 19, júli næsta ár,
en búizt er við, að það mál þurfi
frekari umræðna við.
Stórefling
byggðastefnu
Þeim lokakafla, sem fjallaði
um atvinnumálin, lauk Lúðvik
Jósefsson á þessa leið:
„Auk þessa mikla átaks hefur
svo verið unnið að alhliða
uPpbyggingu iðnaðar á vegum
landsmanna sjálfra, m.a. með
meiri framkvæmdum i raf-
orkumálum en áður hefur
þekkst. Og landbúnaðurinn
hefur verið studdur með aukn-
um lánum og mikilli upp-
byggingu vinnslustööva land-
búnaðarafurða. Nú er svo
komið, að vinnuafl skortir
viða i byggðarlögum úti á landi,
og nú verður að gera sérstakt
átak i ibúðarhúsamálum lands-
byggðarinnar, enda er nú ákveðið
að byggja þar 1000 ibúðir með
hliðstæðri fyrirgreiðslu og byggt
hefur verið áður i Breiðholti i
Reykjavik.
Stefnan i atvinnumálum þau
tvö ár, sem núv. ríkisstj. hefur
verið við völd, sem byggð hefur
verið á þvi að treysta á
hefðbundna atvinnuvegi þjóðar-
innar og atvinnurekstur i höndum
landsmanna sjálfra, en hafna
forsjá útlendinga í atvinnulifinu,
hefur á þessum stutta tima sann-
að gildi sitt og réttmæti og haft
margfalt meiri áhrif á æskilega
þróun byggðar i landinu en
margra ára nefndaskipanir áður
og sifelldar orðræður um jafn-
vægi i byggð landsins eða — eins
og það heitir — byggðastefnu”.
Þótt þessar lýsingar ráðherr-
anna sýni vel þá stórbreytingu og
miklu framför, sem orðið hefur i
atvinnumálum og málum lands-
byggðarinnar siðan núverandi
rikisstjórn kom til valda, var það
ef til vi 11 skýrasta sönnunin, að
stjórnarandstæðingar forðuðust
alveg að minnast á þessi mál, en
kepptust við að tala um allt
annað. Það er vissulega mikil-
vægur vitnisburður.
Þ. Þ.
Bréf til forsætisróðherra:
Sverrir
Runólfsson
vill breyta
stjórnarskrónni
Reykjavik 20.10. 1973.
Háttvirtur forsætisráðherra!
Þetta bréf er skrifað til þess
að fylgja eftir ályktun, sem
samþykkt var samhljóða á
fundi Valfrelsis s.l. vor. 1
ályktun þessari er þess farið á
leit, að við 25. grein stjórnar-
skrárinnar verði bætt ákvæð-
um um þjóðaratkvæða-
greiðslu. Við i Valfrelsi álitum
að ályktunin endurspegli vilja
meiri hluta þjóðarinnar og
sökum þess biðjum við yður
að flytja fyrir okkar hönd
frumvarp til laga varðandi
þetta mál.
Til þess að koma þessu
áriðandi máli heilu i höfn sem
fyrst álitum við að æskilegt
væri að leggja frumvarpið
fyrir dóm hins almenna kjós-
anda með þjóðaratkvæða-
greiðslu á næsta almennum
kjördegi.
Bréfi þessu fylgja tillögur
að frumvarpi tii laga sam-
kvæmt ályktun þeirri, sem
samþykkt, var á ofan-
greindum fundi.
Við vitum, að þér hafið
áhuga á þessu máli og förum
þvi þess á leit við yður, að þér
flytjið þetta frumvarp eða
látið flytja það.
Með fyllstu virðingu
f.h. Valfrelsis
Svcrrir Runólfsson
Kvisthaga 14.
Reykjavik
Tillögur að frumvarpi til
laga um breytingu á 25 grein
stjórnarskrár lýðveldisins
Islands:
1. grein. Rikisstjórninni er
heimilt að láta fram fara
þjóðaratkvæðagreiðslu um
frumvarp til laga, þess efnis,
að 25. grein stjórnar-
skrárinnar skuli hljóða svo
sem hér segir: „Forseti lýð-
veldisins getur látið leggja
fyrir Alþingi frumvörp til laga
og annarra samþykkta.
Nú hefur einn af hundraði
kjósenda undirritað yfir-
lýsingu, þar sem þess er
óskað, að tiltekið mál verði
lagt undir dóm þjóðarinnar
með þjóðaratkvæðagreiðslu.
Er þá forseta lýðveldisins
skylt að láta fara fram þjóðar-
atkvæðagreiðslu um málið á
næsta almennum kjördegi.
Ef óskað er aukakosninga
um málið , þ.e. kosninga, sem
fram færu á öðrum degi en al-
mennum kjördegi, þarf undir-
skrift tiu kjósenda af hundr-
aði, til þess að skylt sé að taka
málið fyrir.
Kjósendum skal leyft að
velja, hvort þeir vilji heldur að
efnt verði til aukakosninga um
málið eða greitt verði atkvæði
um það á næsta almennum
kjördegi.
Úrslit skulu vera bindandi,
ef sextiu af hundraði kjósenda
eru málinu fylgandi, en ráð-
gefandi, ef fjörutiu af hundr-
aði kjósenda eru þvi hlynntir.
2. grein Lög þessi öðlast
þegar gildi”.
Greinargerð:
Frumvarp þetta er flutt að
beiðni l'élagsskaparins Val-
frelsi.
1 mörg herrans ár hefur þjóð
vorri verið sagt með nefnda-
samþykktum, umræðum og
tilkynningum, að verið væri að
undirbúa löggjöf um almenna
þjóðaratkvæðagreiðslu innan
stjórnkerfis lands vors.
Meiri hluti Vall'relsis álitur,
að nógu mikið hafi þegar veriö
rælt og ritað um þetta mál og
timi sé til kominn að fá úr þvi
skorið hvort þjóðin vilji lög-
gjöf um almenna þjóðarat-
kvæðagreiðslu eða ekki.
Henti sér í sjóinn
gbk—Reykjavik — Um fjögur-
leytið aðfaranótt laugardagsins
henti maður sér i sjóinn við
Ingólfsgarð .Maöurinn hafði setið
aö sumbli hjá kunningja sinum og
var talsvert drukkinn, þegar
þetta gerðist. Lögreglan bjargaði
manninum samstundis.
BANDARtSKIR dómstólar
hafa undangengin ár haft til
meðferðar sjö eða átta mikil-
væg mál, sem áttu rætur að
rekja til stjórnmála, (og allir
sakborningar voru sýknaðir).
Sovétmenn þekkja hins vegar
ekki önnur viðbrögð við
óánægju en bælingu, en það
eykur aftur á óánægju
visindamanna og æskunnar,
sem framtiðin hlýtur að velta
á.
Watergate-málið er banda-
risku rikisstjórninni mjög
óþægilegur fjötur um fót.
Stjórnarskrárákvæði og
stjórnmálavenjur segja þó
fyrir um, hvernig fara eigi
með slik mál. Svo gæti farið,
að af Watergatemálinu leiddi
umbætur, sem styrkja stjórn-
kerfi Bandarikjanna.
Sove'tmenn brestur hins
vegar eðlilegar aðferðir til
þess að breyta forustu með
skipulegum hætti. Ef einn eða
tveir af leiðtogunum þremur
vikju af sjónarsviðinu væri
veruleg hætta á, að reglan i
stjórnmálunum færi út um
þúfur, og þessi hætta jókst
þegar forustumenn leyni-
lögreglu og hers urðu fullgildir
aðilar i flokksstjórninni 1973.
HVERJU máli skiptir þetta
svo i sambandi við annan
Útlönd
áfanga kjarnorku vopna viö-
ræðnanna? Það veldur þvi, að
Bandarikjamenn hafa svipaöa
hernaðaraðstöðu og viðsemj-
endur þeirra i heild, en standa
þó mun betur á sumum
hernaðarsviðum, bæði hvað
áhrærir magn og gæði, og
byggja áhrifavald sitt auk
þess á miklu traustari efna-
hags- og stjórnmálagrunni en
andstæðingurinn. Her risa-
veldanna hvors um sig endur-
speglar kosti þess og galla.
Liklegt er, að þessi mismunur
leiði fremur til jafnvægrar
takmörkunar vigbúnaðar en
einstrengings um fullan jöfnuð
(eða viðvarandi yfirburði
annars hvors) i öllum
tilvikum.
Ef við drögum alla samn-
inga þar til að fullkomnum
hliðstæðum er náð — hvort
heldur er með samkeppni i
vigbúnaði eða samningum —
verður langt i land að annar
áfangi kjarnorkuvopna
viðræðnanna (Salt II) leiði til
takmörkunar vigbúnaðar.
Sterkari aðilinn verður að
taka forustuna, ef takast á að
rjúfa vitahring tortryggni og
vigbúnaðarkapphlaups. Yfir-
burðir Bandarikjamanna i
aðstöðu gera þeim kleift að
taka á sig nokkra áhættu i
þágu friðarins.