Tíminn - 28.10.1973, Blaðsíða 2

2
tímíNn
Sunnudagur 28. október 1973.
■ ' . ■
Ingólfur Davíðsson:

Byggt og búið
í gamla daga
n
1 TtMANUM 21. okt birtist fyrri
hluti þessarar greinar og voru
þar myndir af fjórum allreisu-
legum gömlum sveitabæjum,
meö mismunandi byggingar-
lagi. Gömlu torfbæirnir entust
fremur stutt. Þurfti oft aö gera
viö þök og veggi, en endurbygg-
ing var ódýr. Hér eru sýndir
saman tveir gamlir bæir, eins
og þeir voru sumarið 1962, en
um þaö leyti voru þeir yfirgefnir
og byggð steinhús i staðinn
(Valagerði og Gilsá).
Fleira var fyrrum sótt út i
mýrarnar en byggingarefnið.
Þar var slegiö úthey og þar var
tekinn upp svörður (mór) til
eldneytis. Myndin sýnir heila
herfylkingu af svarðarhraukum
i Búðarmýri á Hámundarstöð-
um sumarið 1933. Þá var og enn
algengt að brenna sauðataði.
Það er þyngra og hitameira en
svörðurinn. Rækalli þungt að
bera það i poka á bakinu! A
myndinni sjást taðflögur
breiddar til þerris og þurrt tað
i taðhlaða á Skútustöðum við
Mývatn i júli 1935.
Um það leyti var ullin þvegin
heima við læki á bæjunum.
Keyta var hituð i stórum potti
og þvegið upp úr henni heitri.
Sumir sjómenn þvoðu sér um
hendur i keytu um veiðitimann
og kváöu þá miklu siður hætta
viö fingurmeinum og igerð. Ull-
in var fyrst þvegin upp úr heit-
um pottinum, látin i ullarlár
(einskonar grindakassa) og
skoluð i honum i köldum lækn-
um. Myndin sýnir ullarþvott á
Skútustöðum við Mývatn 7. júli
1935. Svo var eftir að breiða ull-
ina og þurrka hana. Ég sagði
áðan að taði hafi verið brennt.
En mest af þvi var þó notað til
áburðar á tún og i garða, likt og
nú. Upphaflega var það gróf-
mulið með pál og með höndun-
um og barið niður i túnin með
kláru. Það var erfitt verk og
seinlegt, en þannig var aðferðin
i mörg hundruð ár. Loks kom
fram hið þarfa þing taðkvörnin.
Hún bæði létti erfiöið og stuðlaði
að bættri nýtingu búfjár-
áburðarins. Allt gekk og miklu
fljótar en áður. Sumir garð-
yrkjumenn nota enn taðkvörn.
Þeir vita sem er, að t.d. malað
sauðatað er ágætur áburður i
reiti og garða. A myndinni sést
taðkvörn i Arbót i Aðaldal árið
1957. Niður úr kvarnartroginu
gægjast járngaddarnir á
möndlinum. Sveifarnar voru
oftast tvær, sin á hvorum enda
möndulsins. Stóðu þá tveir að
verki við mölunina, en sá þriðji,
venjulega unglingur, sótti
áburðinn og lét hann upp i
kvarnartrogið. Möluðum
áburðinum var siðar ausið á
túnin úr trogum.
Nú er heyskapur orðinn stór-
virk vélavinna og nær eingöngu
heyjað á ræktuðu landi. Það er
orðið fremur fátitt að sjá fólk
ganga i röð og snúa heyi i.flekk
eins og myndin sýnir, en hún er
tekin á þurrkdegi á
Stóru-Hámundarstöðum við
Eyjafjörð sumarið 1936. Það var
gengið hratt við snúninginn,
þegar þurrkur var og hverja
stund þurfti að nota. Þótt hey-
skapurinn væri miklu erfiðari
og seinlegri þá en nú, lá venju-
lega mj.ög vel á heyskaparfólk-
inu. Allir kepptust við á þurrk-
dögum og þá var ekki spurt um
lengd vinnutimans, fremur en i
aflahrotum hjá sjómönnum.
Þurrt heyið var sett i bólstra
(galta), lanir, sátur, krosssátur
o.s.frv. og beið þar bindings og
heimflutnings. Myndin sýnir
hesta undir böggumá Kaldbak i
Kaldbaksvik á Ströndum
sumarið 1947. Unglingspiltur
rekur lestina heim að hlöðu.
Krökkum þótti ekki ónýtt að fá
að sitja milli bagganna á leið-
inni heim. Þetta var laufhey,
þ.e. stór viðilauf og smágerður
hris. Heilnæmt þótti að gefa
laufhey meðöðiuvenjulegu gras-
eða mýraheyi.
„Kvölda tekur, sezt er sól,
sveimar þoka um daginn. Kom-
ið er heim á kviaból, kýrnar féð
og smalinn”, segir i gamalli
visu. En hve langt er siðan frá-
færur hættu á Islandi? Enn
komu ær heim á kviaból i Þver-
dal i Aðalvik sumarið 1930. Það
er værð yfir kviaánum á mynd-
inni, logn á grund og þoku-
slæðingur i f jöllum. Heyrt hef ég
að lengi hafi verið fært frá viðar
á Vestfjörðum og á stöku bæ
einnig annars staðar á landinu.
Margt af þvi.sem myndirnar
sýna þekkir unga fólkið aðeins
af afspurn eða alls ekki. Vinnu-
brögðin hafa gerbreytzt á fáum
áratugum, og breytingin er
mjög ör, sem stendur. Eftir
nokkra áratugi telja menn okk-
ur hafa notað „fornaldarvinnu-
brögð”. „En þeir reyndu þó
ýmislegt”, bæta þeir kannski
góðlátlega við.