Tíminn - 18.01.1974, Side 13

Föstudagur 18. janúar 1974.
TÍMINN
13
reiknuðum með þvi, að hann
þyrfti þá að koma til okkar svo
sem tvisvar i mánuði og fá lyf i
mörg ár.
Þúsund geðklofar
utan spitalans
— Mynduð þið álita, að úti i bær
væru margir geðklofar á svipuðu
stigi og Guðmundur.
— Já, já, það er margt af svona
fólki. Það eru likur til þess, að eitt
prósent af landsmönnum muni
einhvern tima þjást af geðklofa,
og það þýðir kannski, að á hverj-
um tima séu um þúsund manns
utan spitalans, sem hafi eða hafi
haft geðklofa, lauslega reiknað.
— Hve stór hluti sjúklinga
Kieppsspitalans eru geðklofar,
Tómas?
— 1 ársbyrjun 1972 voru á
spitalanum eða á hjúkrunarheim-
ilum hans 102 sjúklingar af 238
með geðklofa. Þessi sjúkdómur
er yfirleitt nokkuð langvinnur og
þess vegna er hátt hlutfall sjúk-
linganna á spitalanum geðklofar,
nálega 40%. En ef þú ferð 20 ár
aftur i timann, þá voru 70% sjúkl-
inganna á spitalanum með
geðklofa. Þetta sýnir, að okkur
gengur miklu betur meðferð
þessara sjúklinga nú en áður,
þannig að við getum komið þeim
aftur af spitalanum og út i lifið.
En eitt af aðaleinkennum
geðklofa er það, að þeir loka sig
inni i sinum eigin hugarheimi og
missa sambandið við raunveru-
leikann.
— Eru þeir geðklofar e.t.v
margir, sem aldrei hafa haft neitt
af spitalanum að segja?
— Já, þeir eru vafalaust
margir.
— Eru e.t.v. einhverjir úti i bæ,
útskrifaðir frá ykkur, sem jafnvel
eru ekki eins friskir og Guðmund-
ur Arnar þó var á siðustu mánuð-
um, Tómas?
— Já, það má svara þvi játandi.
En þarna ber að athuga, að geð-
klofi er til i svo óskaplega mörg-
um myndum, og þar af leiðandi er
náttúrlega erfitt að bera nokkra
tvo sjúklinga saman.
— Hver úrskurðar sjúkling hæf-
an til að yfirgefa spitalann?
— Venjulega sá sérfræðingur
eða læknir þeirrar deildar, sem
sjúklingurinn dvelur á, en auðvit-
að oft i samráði við yfirlækni. I
tilfelli Guðmundar Arnars voru
við læknarnir allir sammála um
að útskrifa hann i sumar.
Ekki komið
fyrir áður
— Hefur það komið fyrir áður,
að fyrrverandi geðsjúklingur frá
ykkur réði manni bana?
— Sem betur fer ekki. Og það er
alveg ákveðið miklu minni likur
til þess, að fyrrverandi geðsjúk-
lingar fremji slikt verk en aðrir.
Og þetta gildir almennt. Þessi
spurning hefur oft komið upp. Er-
lendis hafa verið gerðar á þessu
rannsóknir, er leitt hafa i ljós, að
hlutfallslega miklu færri þeirra,
sem dvalizt hafa á geðsjúkrahús
um, fremja morð eða aðra of-
beldisglæpi, heldur en aðrir, sem
aldrei hafa á slikar stofnanir
komið. Á þvi eru margar skýring-
ar, sem ekki er hægt að fara út i
hér. Það að ráða manni bana, eða
fremja annan ofbeldisglæp er i
sjálfu sér ekki einkenni þess, að
viðkomandi sé geðveikur. —Step
EINKAFRAMTAK
í FÉLAGSAAÁLUAA
Þeir hjálpa fólki til að leysa vandamál sín
HÉR fer á eftir viðtal við danska
félagsráðgjafann Leif Schiby,
sem hefur ásamt öðrum komið á
fót eigin ráðgefandi stofnun i
Svendborg á Fjóni. Stofnun þessi
er fyrir fólk, sem ekki hefur feng-
ið viðunandi úrlausn hjá ráögjöf-
um i þjónustu hins opinbera, en á
þvi virðist nokkur misbrestur.
Viðtalið birtist i timaritinu Sam-
virke, sem er gefið út af danska
samvinnusambandinu.
— Við verðum að vona, að ein-
hvern tima komi að þvi, að þjóð-
félagið þróist svo, að ráðlegg-
ingarstofnun okkar verði ekki
lengur nauðsynleg. En þegar eftir
reynslu fyrsta starfsársins viss-
um við, að mikil þörf er á stofnun,
sem fólk getur snúið sér til, þegar
það er komið i blindgötu með
vandamál, sem oft eru félagslegs
eðlis og það getur ekki leyst af
eigin rammleik. Opinberir aðilar
eru þess ekki alltaf megnugir að
leysa persónuleg vandamál, og
þegnarnir gjalda þess.
Leif Schiby barnaverndarfull-
trúi er einn af stofnendum ráð-
gjafastofnunar i Svendborg, sem
fólk getur leitað til i neyðartilfell-
um. Hann er félagsráðgjafi að
mennt, en hinir stofnendurnir eru
lögfræðingur og sálfræðingur.
Siðar bættist starfsfræðslusér-
fræðingur i hópinn.
— Við komum þessari litlu
stofnun okkar á fót fyrir tæpum
þremur árum sem nokkurs konar
neytendaþjónustu i félagslegum
og lögfræðilegum efnum, segir
Leif Schiby. Astæðan var einfald-
lega sú, að við höfðum þráfald-
lega orðið varir við það i störfum
okkar að fólk, sem átti við félags-
leg vandamál að striða, fékk enga
úrlausn, er það reyndi að sækja
tilsögn og ráð til opinberra aðila.
I mörgum tilvikum vissi þetta
fólk ekki hvert það átti að snúa
sér, og þess vegna ákváðum við
að gera eitthvað i málunum. En
það varð að vera hlutlaus stofnun,
einhver staður, þar sem fólk gæti
komið og lagt vandamál sin á
borðið án þess að það kostaði
neitt, og að nöfnum þess væri
haldið leyndum, væri þess óskað.
Það átti ekki að halda neina skrá
yfir starfsemina, né þá sem þang-
að leituðu. Með þá sérþekkingu,
sem við höfðum, hver á sinu sviði,
ætluðum við, aðhægt væri að gefa
góð ráð strax og vandamálin
væru borin upp. Það stóð aldrei til
að láta fólk biða eftir ráðlegging-
um við úrlausn mála sinna, eða
láta vandamálin daga uppi.
Til þessa hefur viðtalstimi ráð-
gjafastofnunarinnar verið tvær
klukkustundir á tveggja vikna
fresti, og á þriðja hundrað
manns, viðsvegar að af Fjóni,
sem á einn eða annan hátt hefur
talið sig eiga við illviðráðanleg
félagsleg vandamál að striða,
'hefur leitað ráða.
— Þetta er sjálfboðaliðsstarf,
segir Leif Schiby. Af þeim sökum
höfum við ekkert fjármagn til
starfseminnar. Við höfum ekki
getað auglýst starfsemi okkar, né
látið vita um hana á annan hátt.
En við höfum komizt að þvi, að
flestir þeirra, sem til okkar leita,
hafa lesið um okkur i blaðagrein-
um. Aðrir hafa heyrt um stofnun-
ina i kunningjahópi, á vinnustað,
eða innan fjölskyldna sinna. Við
höfum jafnvel komizt að þvi, að
opinber aðili hefur sent fólk til
okkar. Aftur á móti hefur um
helmingur þeirra, er til okkar
leita, reynt að sækja ráð til opin-
berra aðila, áður en þeir koma til
okkar. I stuttu máli sagt er verk-
svið okkar að útskýra lagagrein-
ar. Við lifum i flóknu þjóðfélagi,
þar sem lög og reglur eru flóknar.
Það getur verið erfitt fyrir hinn
almenna þjóðfélagsþegn að skilja
þann hugsunarhátt, sem liggur að
baki lagagreinum.
1 ráðgjafastofnuninni i Svend-
borg er engin biðstofa. Leitazt er
við að haga þvi þannig að ávallt
sé að minnsta kosti einn ráðgjaf-
anna tilbúinn að taka við þeim, er
þangað leita, til að sá, sem á i
vandræðum, þurfi aldrei að biða
eftir viðtali.
Sé þörf á sérþekkingu einhvers
annars en þess starfsmanns, sem
tekur á móti viðkomandi, er reynt
að ná til hins sama á eins stuttum
tima og mögulegt er. Lögfræðing-
urinn getur i flestum tilfellum
leyst vandann, en oft eru vanda-
málin margslungin, og þá koma
hinir sérfræðingarnir til skjal-
anna. Sjálfboðaliðarnir álita mik-
ilvægt, að hægt sé að gefa góð ráð
og leiðbeiningar, áður en ,,við-
skiptavinurinn” yfirgefur stofn-
unina, og er leitazt við lausn á
annars staðar. Við vitum, að
langflestir þeirra, sem til okkar
leita, hafa fengið þær upplýsing-
ar, sem sózt var eftir.
Það liggur fyrir, að fjórðungur
þeirra, sem til okkar koma, eiga
við hjónabandserfiðleika að
striða. Nær jafnstór hópur þarf á
hjálp að halda vegna þjóðfélags-
legra vandamála, svo sem fjár-
hagsörðugleika, atvinnuvand-
Leif Schiby: Aðeins Iltilsháttar
tekjurýrnun getur haft alvarlegar
afleiðingar fyrir cinstakling, sem
orðinn er vanur bæði stuöningi
þjóðfélagsins og skyldum við það.
ræði, skaðabætur alls konar og
afborganir.
Sem dæmi um hjúskapar-
vandamál get ég nefnt vandræði
45—50 ára gamallar konu, sem
vildi fá skilnað frá manni sinum.
Hún sótti ráð til okkar, þvi hún
hafði ekki hugmynd um, hvað við
tæki eftir skilnaðinn, til að mynda
varðandi börn þeirra hjónanna.
Hún vissi ekkert um réttindi sin,
eða hvert hún ætti að snúa sér til
að fá einhverjar upplýsingar
varðandi þessi atriði. Við gátum
veitt henni vitneskju um allt
þetta. Vandamálin i þessu tilviki
eru aðallega lögfræðilegs eðlis, en
mörg atriði koma þar til. Það er i
sjálfu sér ekki tilgangur okkar að
hjálpa fólki til að slita hjúskap,
heldur að gefa ráðleggingar á
hlutlausan hátt. En þær leiðbein-
ingar, sem við gefum, geta leitt til
að fólk yfirvegar nánar, hvað
ráðlegast er fyrir það að gera.
— Til okkar kom ungt par, sem
bjó saman i óvigðri sambúð. Þau
áttu tvö börn, en ekki saman. Þau
bjuggu i ibúð, sem var i eigu
konunnar. Hún hafði fengið fram-
færslustyrk frá bæjarfélaginu, en
einn góðan veðurdag var henni
tilkynnt, að hún ætti engan rétt á
styrknum, og hann var tekinn af
henni. Þau fóru saman á bæjar-
skrifstofuna og kröfðust skýring-
ar á þessu. Þeim var skýrt frá þvi
að konan ætti ekki lengur rétt á
framfærslustyrk, og hvers vegna,
en þau botnuðu ekkert i útskýr-
ingunum. Við skýrðum unga fólk-
inu fra þvi, hvað okkur þætti
sennilegast varðandi afnám
styrksins, og ráðlögðum þvi siðan
að fara aftur á bæjarskrifstofuna
og fá útskýringu okkar staðfesta
þar. Þegar við hófum samtalið
við ungu hjúin, voru þau mjög sár
vegna framkomu opinberu
starfsmannanna, en þegar þau
fengu fullnægjandi skýringu á að-
gerðum hins opinbera, sáu þau,
að styrksviptingin var sanngjörn
með tilliti til aðstæðna þeirra og
þeirrar staðreyndar, að heimilis-
faðirinn hafði góðar tekjur.
— 65 ára gömul ekkja leitaði til
okkar, vegna þess að sonur henn-
ar fór fram á, aðhún veitti honum
psningalán. Maður hennar, sem
látinn var fyrir átta árum, hafði
séð svo um, fyrir dauða sinn, að
hún yrði fjárhagslega sjálfstæð.
Konan hafði ávallt lifað áhyggju-
lausu lifi, en skyndilega stóð hún
frammi fyrir þeim vanda að
þurfa að taka afdráttarlausa á-
kvörðun. Hvað myndi gerast, ef
hún yrði við bón sonar sins?
Hvernig yrði þvi tekið, ef hún
sækti samtimis um ellilaun?
Það eru ekki beinlinis þeir, sem
verða undir i þjóðfélaginu, sem
leita ráða hjá okkur, heldur miklu
fremur fólk, sem stendur frammi
fyrir félagslegu vandamáli, sem
það finnur ekki lausn á af eigin
rammleik. Þjóðfélagsþegn, sem
skyndilega á við lélagslegt
vandamál að striða, verður ber-
skjaldaðri nú á timum en áður,
vegna þess að hann er orðinn van-
ur meiri afskiptum og/eða stuðn-
ingi þjóðfélagsins, t.d. i formi
samninga, greiðslna og afborg-
ana, og honum eru lagðar alls
konar skyldur á herðar. Ekki þarf
meira til en að mánaðartekjur
manns lækki um 3 þúsund krónur,
þvi að það getur haft mjög alvar-
legar afleiðingar fyrir einstakl-
ing, sem kannski er búinn að ráð-
stafa tekjum sinum langt fram i
timann. Það getur orðið orsök
fjölskylduvandræða og tauga-
veiklunar. Min persónulega skoð-
un er sú, að fólk sem hefur meðal-
tekjur og þar yfir, þurfi oftast á
aðstoð að halda, þ.e. þeirri að-
stoð, sem við látum i té. Opinber-
ar stofnanir hafa til þessa ekki
orðið varar við þessa þjóðfélags-
stétt, þvi hún leitar ekki aðstoðar
þeirra, er félagsleg vandamál
skjóta upp kollinum. Það eru
næstum alltaf ytri einkenni
vandamálanna, sem liggja i aug-
um uppi, eins og atvinnuleysi,
sjúkdómar og annað þvi likt.
ítáðgjafahópurinn i Svendborg
tekur nú orðið einnig að sér að
leiöbeina varðandi fjölskyldu-
vandamál. Slik mál er ekki hægt
að afreiða með einu viðtali, held-
ur tekur það legnri tima.
t sambandi við leiðbeiningar
okkar höfum við komizt að þvi, að
vandkvæðin eru oft bundin heil-
um fjölskyldum, segir LeifSchiby,
og það er vissulega mikið verk að
vinna á þvi sviði. t stuttu máli
sagt leitumst við við að fá fjöl-
skyldumeðlimina til að ræða mál-
in hver við annan. Það er ekki nóg
að ræða eingöngu við foreldrana,
við tölum einnig við börnin. Fjöl-
skylda sem æskir aðstoðar okkar,
fær svo og svo marga viðtalstima,
og við hjálpum fólkinu til að finna
lausn á eigin vandamálum. Þessi
aðferð hefur þann kost, að þeir
sem æskja leiðsagnar, vita ná-
kvæmlega hvað til stendur, og
hafa fallizt á að reyna að finna
lausn. Engin opinber stofnun fær
nokkru sinni að vita neitt um við-
töl okkar við tilteknar fjölskyld-
ur.
Það hlýtur að vera hægt að
koma á fót opinberri stofnun, sem
er óháð öðrum opinberum stofn-
unum á þann hátt, að maður sem
leitar til hennar, er ekki skyldug-
ur til að láta skrá sig eða erindi
sitt i opinberar skýrslur. En komi
maður á opinbera skrifstofu meö
vandamál, er maður þvingaður
til að beygja sig fyrir kerfinu. Þá
er yfirleitt ekki nægilegt að fá
stutt viðtal við meira eða minna
upptekinn starfsmann. Þar verð-
ur að vera trúverðug persóna,
sem kann góð skil á þvi vanda-
máli, sem um er að ræða hverju
sinni. (þýttOó)