Tíminn - 13.03.1974, Blaðsíða 10

10
TÍMINN
Miðvikudagur 13. marz 1974.
•ÞVt heyriststundum haldið fram,
ah maðurinn sé eina skepna
jarðárinnar, sem spillir umliverfi
sinu. Sú fullvrðing er aö visu
næsta hæpin. en hinu mun erfitt
að neita. að maðurinn sé einn um
að gera þetta vilandi vits og að
yfirlögðu ráði, oft aðeins vegna
stundarábata. Um þetta hefur
mikið verið talað og á þaö deilt,
sem ekki er undarlegt. En i allri
okkar gagnrýni og sjálfásökun
megum við ekki gleyma hinu,
sem vel hefur veriö gert þeirri
viðleitni að stöðva óæskilega
þróun og bæta fyrir þau náttúru-
spjölþsem unnin hafa verið, bæði
af sjálfum okkur og öörum.
Fræðsla og
áróður
bað var með þetta i huga, sem
undirritaður lagði leið sina i
húsakynni Landverndar á
dögunum. bar var talið væn-
legast að leita mótvægis viö þeirri
þróun, sem við höfum haft fyrir
augum á siðustu árum og
áratugum og mörgum hefur
staðið stuggur af.
Haukur Hafstað brást vel við
þeim tilmælum að svara
nokkrum spurningum. Við gefum
honum nú orðið.
— Hvenær va,r Landvernd
stolnuð'?
— Hún var stofnuð árið 1969. bá
bundust nokkrir áhugamenn
samtökum um aö stofna með sér
einhvers konar félagsskap, sem
gæti unnið að náttúruvernd við
hliðina á þeim opinberu
stofnunum, sem fyrir voru i
landinu, bað má segja, að þetta
sé ekki i fyrsta skipti, sem áhuga-
menn taka höndum saman um að
vinna að náttúruvernd. Sjálft
Skógræktarfélag íslands var
stofnað til þess að vinna að fegrun
landsins við hliðina á þeirri
stofnun, sem þá var til, Skógrækt
rikisins.
Eins og nafnið bendir til, —
Landgræðslu — og náttúru-
verndarsamtök fslands,- er
markmið Landverndar fyrst og
fremst að vinna aö almennri
umhverfisvernd. baö var og er
enn skoðun þeirra manna, sem i
Landvernd vinna, að ekki veröur
unnið að náttúruvernd á íslandi
að neinu verulegu gagni, nema
landgræðsla komi þar einnig til.
Land okkar er þannig af guði
gert, að dýrmætustu náttúrugæði
þess eru gróðurinn. Stór þáttur i
okkar starli hefur lika verið land-
græðsla og gróðurvernd. Við
fengum i upphafi nokkurt
fjármagn frá Landgræðslu
rikisins til þess að deila þvi um
landið, svo áð sveitafélög og
áhugafóilk um allt land ga>ti notið
góðs af þvi og unniö þau störf sem
talin væru brýnust. á hverjum
stað.
Annar þáttur i starfi okkar, og
ekki sá minnsti, hefur verið
fræðslu- og áróðursstarf. bar
hefur verið reynt að uppfræða
fólk um gildi ómengaðs lands og
hreins umhverfis með útgáfu rita
Landverndar, en þau eru orðin
þrjú talsins. Tvö þeirra, Mengun
og Landnýting voru árangur af
ráðstefnum. sem við gengumst
fyrir á sinum tima, en þriöja r-itið
er Gróðurvernd, sem samið var
af Ingva borsteinssyni
magister. 011 þessi rit fjalla á
einn eða annan hátt um umhverfi
okkar og þær hættur sem
umhverfinu eru búnar vegna at-
hafna okkar og búsetu. Enn
fremur, á hvern hátt við eigum
og þurfum að taka tillit til
náttúrunnar.
bá er það áróðurinn. Við höfum
reynt að beina athygli lands-
manna að þvi, hversu mikilvægt
það er fyrir okkur að ganga
sómasamlega um landið, svo að
við völdum þó að minnsta kosti
ekki skemmdum, þar sem við
förum. Ferðamannastraumurinn
eykst ár frá ári, og i þvi sambandi
hafa komið upp ihörg vandamál,
sem við höfum reynt að vekja
athygli á, jafnframt þvi að við
höfum reynt að gera tillögur til
úrbóta.
bpssi starfsemi okkar hlýtur
alltaf að vera meira og minna i
tengslum við þær stofnanir, sem
rikið hefur á sinum snærum. í
rauninni má segja aö við séum
nokkurs konar samvizka þjóðar-
innar i þessum efnum, þvi að við
leitumst við að vekja athygli
opinberra stofnana á þvi, hvað
þarf að bæta, og á hvern hátt.
Enn fremur erum viö til aðstoðar
þessum stofnunum viö ýmis verk-
efni. sem þær takast á hendur.
bannig hafa til dæmis bæði Land-
græðslan og Náttúruverndarráð
falið okkur ýmis verkefni til
úrlausnar, einmitt vegna þess, að
talið var eðlilegra að við hefðum
þau með höndum heldur en að
þessir aðilar ynnu sjálfir að þeim
beint.
Við þurrkum mýrar
og leggjum vegi
Siðast liðinn vetur fól Náttúru-
verndarráð okkur ásamt náttúru-
verndarsamtökum lands-
fjórðunganna að láta kanna vot-
lendissvæði á Islandi og
árangurinn af þvi starfi veröur
sennilega fjórða rit Landverndar
— um votlendi Islands. .
Um votíendismálin hefúi' vérið
deilt nokkuð á undanförnum
árum. Menn hafa ekki verið á
einu máli og sumir telja að viö
séum að raska náttúrlegu
jafnvægi meö þeirri uppþurrkun,
sem fylgt hefur aukinni’ræktun i
landinu. Hefur þessum ásökunum
einkum verið beint aö bændum
landsins eins og vænta mátti. En
hvort sem þessar ásakanir eru á
rökum reistar eða ekki, er hitt
vist, að við teljum það oröið tima-
bært nú að taka þessi mál til yfir-
vegunar og kynna okkur þau eins
vandlega og kostur er, þannig að
við fáum nokkra hugmynd um
hvar við erum á vegi staddir i
þessu efni.
— En nú gerum við fleira en að
þurrka upp mýrar. bað eru lagðir
vegir um landið, þvert og endi-
langt. Stafar ekki lika hætta af
þvi?
— Jú, vissulega stafar mikil
hætta af nútima vegagerð, þegar
landinu er ýtt upp á breiðum
spildum til þess að gera háa vegi.
bannig er um margar fram-
kvæmdir okkar, að þær beinlinis
valda náttúruspjöllum, hjá þvi er
ekki hægt aö komast. bað hefur
verið sagt, að með þvi að búa i
þessu landi i eilefu aldir, séum við
búin að raska þvi jafnvægi, sem
náttúra þess hafði, þegar það
byggðist. Vitanlega er þetta alveg
rétt, én um tjáir nú ekki að
sakast. Forfeður okkar áttu varí
annars úrskota en að ný.ta landið
á þann hátt sem þeir gerðu, enda
vissu-þeiri mörgum tilfellujn alls
ekki. að þeir væru að valda’neinu
tjóni. bað er þvi bæði skamniúýni
og ranglæti af okkur að áfellast
þá.
Við, aftur á móti, höfum ekki
neina afsökun. Við vilum hvað
hefur gerzt, og við vitum að okkur
ber skylda til aö bæta fyrir það á
einn eða annan háft.
Við minntumst á vegagerð.
bess eru mörg dærni, að út frá
þeim sárum seni hún veldur
hefur myndazt uppblástur, sem
enn hefur ekki verið stöðvaður.
Hinu megum við ekki gleyma, að
þeir aðilar, sem staðiö hafa að
hvað mestu jarðraski með fram-
kvæmdum sinum, svo sem Vega-
gerðin Rafmagnsveitur rikisins
og Landsvirkjun, hafa lika sýnt
náttúruvernd meiri skilning, en
margir aðrir. Ef við horfum i
kringum okkur, sjáum við, að
frágangur á vegum hefur
gerbreytzt á undanförnum árum.
Vegagerðin er nú farin að sá
grasfræi i þau jarðvegssár, sem
hún veldur, — og telur það skyldu
sina. Nú þegar er komið á
samstarf milli Vegagerðar
rikisins og Náttúruverndarráðs
um það, að þegar hefja á vega-
framkvæmdir, séu náttúru-
verndarmenn með i ráðum. betta
á einnig við um Rafmagnsveitur
rikisins, Landsvirkjun og aðra
stóra framkvæmdaaöila. Og við
sjáum það á mörgum stööum, þar
sem þessar stofnanir hafa gert
jarðrask, aö þar er frágangur
með meiri myndarskap en viða
annars staðar.
Alviðra, önnur jöröin sem gefin var Landvernd og Arnessýslu. Þvl miður var ekki tiltæk mynd af hinni jöröinni, öndverðarnesi, en um
báðar jarðirnar er getið i þessu viðtali, eins og þeir munu sjá, sem greinina lesa.
Miðvikudagur 13. marz 1974.
TÍMINN
11
báð er kannski ekki neitt
meginatriöi i sjálfu sér, hvérjum
þetts er að þakka, en hins er
skyll að geta, að einmitt i þessum
stofnunum eru margir ágætir
náttúruverndarmenn. Og ég er
sannfærður um, aö þetta sam-
starf veröi til þess að viö förum að
ganga að okkar verklegu fram-
kvæmdum meö allt öðru hugar-
fari en við höfum gert til þessa.
Þar á Ferðafélag
íslands góðan
h!ut að máli
Sumir segja, að þetta eða hitt
megi alls ekki gera. Vist er þaö i
mörgum tilvikum alveg rétt, en
hinu megum við þó aldrei
gleyma, að við verðum að halda
áfram að búa i landinu. Ekki
dugir heldur að leggja allar fram-
kvæmdir á hilluna og taka þá
stefnu að gera ekki neitt. Við
verðum hins vegar að miða allar
okkar framkvæmdir við það að
gera eins litil spjöll á náttúru
landsins og nokkur kostur er,
alfriða sérstæða staði og náttúru-
minjar og vera strax reiðubúin að
bæta fyrir þann skaða, sem við
kunnum að valda i bili, eins og til
dæmis að græða sár meðfram
vegum og rafmagnslinum. Við
megum ekki heldur ana út i fram-
kvæmdir — eins og þvi miður
hefur oft verið gert — án þess að
hafa kynnt okkur vandlega allar
aðstæðurá viðkomandi stað, bæði
með verkfræðilegri athugun og
umsögn kunnugra manna. Ég
held, að nú séum viö að hel'ja nýtt
skeið I þessum el'num og að okkur
muni ekki henda eins inörg slys i
framtiðinni og hingað til, enda
mál að linni.
— Er ekki umgengni ferða-
manna lika mikið aö batna?
— barna komst þú við auman
blett, þetta virðist vera mjög
viðkvæmt mál. bvi miður verður
það að segjast. að þar er okkur
mikill vandi á höndum. baö er
ekki aðeins, að við hofum auglýst
landið of mikiö sem ferðamanna-
land fyrir útlendinga.'éins og
stundum hefur verið sagt og deilt
á hér i okkar hópi. heldur hitt
lika, að umgengni okkar
Islendinga sjálfra er vægast sagt
á alltof lágu stigi.
Að visu hafa hér orðiö margar
góðar breytingar. og þar á
Ferðafélag tslands drjúgan hlut
að máli, þvi það hefur unnið
ósleitilega að þvi aö skapa ferða-
menningu. beir staðir, sem
Ferðafélagið hefur haft til
umráða og byggt þar sin sæluhús
á undanförnum árum, eru i raun
og veru einu staðirnir þar sem
hægt er að taka á móti ferðafólki,
á hálendinu, þar sem ásóknin er
orðin hvað mest.
Hins vegar hefur ekki verið
tekið nægilegt tillit til þess, hve
landið er veikt fyrir. Hálendi, þar
sem sáralitill gróður er, þolir
nánast ekki neina umferð. Og
þeir staðir, sem orðið hafa fyrir
hvað mestum átroðningi, eins og
til dæmis bórsmörk og Land-
ínannalaugar, eru óneitanlega i
mikilli hættu. bar eru verkefni,
Haukur Hafstaðerhcr að melskurði i Þorlákshöfn. Myndina tók Svcinn Runólfsson landgræðslustjóri á siðastliðnu hausti.
sem við verðum að snúa okkur að,
og ég hef von um að bæði
Náttúruverndarráð og aðrir þeir
áðilar/Sem mest fjalla um þessi
mál, fari nú að taka þau
raunhæfari tökum en gert hefur
verið hingað til. En þetta er ailtof
langt mál til þess að géra þvi
nokkur viðhlitandi skil i stuttri
blaðagrein. Hitt vil ég endurtaka
og undirstrika sérstaklega, að
Ferðafélagið er sá aöili, sem
einna mest hefur gert i þessúm
málum og við getum mikið af þvi
lært.
Önnur umgengni
— Já, en nú göngum við oftar
um land okkar en þegar við erum
beinlinis að ferðast. Hvernig
finnst þér hin almenna umgengni
okkar vera?
— Hún er ekki nægilega góð, þvi
miður. En hún er ákaflega
misjöfn. begar við tölum um
góða eða slæma umgengni frá
degi til dags, er oftast átt við
umgengni á sveitabýlum. betta
hef ég oft orðið var viö, bæði á
rneðan ég var sjálfur bóndi og
eins eftir að ég kom hingað suöur
til Reykjavikur.
bað er vitanlega alveg rétt, að
sveitir setja mikinn svip á landiö
og þær framkvæmdir, sem þar
eru gerðar. En hins ber að gæta,
að það eru fleiri.sem ganga um
landið en bændur og sveitafólk,
yfirleitt. Áreiöanlega er alls
staðar vaxandi hreyfing i þá átt
að bæta alla umgengni, bæði i
bæjum og nágrenni þeirra og eins
út um sveitir landsins. baö færist
sifellt i vöxt, að sveitarfélög.
einkum litlir kaupstaðir, leita til
okkar hér i Landvernd til þess að
fá hjá okkur áburð og fræ, sem
þeir svo nota til þess að græða
upp næsta nágrenni sitt.
Eins og við sjáum víðast hvar á
landinu, er það land, sem liggur
hib næsta þéttbýli, venjulega
uppurið. Oftast eru það gróður-
litlar hliðar, blásnir melar og ber
holt, og á allan hátt heldur
ólystugt nágrenni. En viða um
landið hafa bæjarfélög lagt fram
talsvert fjármagn til þess að
græða þessar landskemmdir upp,
og það er hægt aö benda á marga
staði, þar sem Landvernd og
viðkomandi áhugamannafélög i
þessum bæjum hafa unnið gott og
nytsamt verk. Ég held þannig, að
við séum að öðlast næmari
skilning á þvi að viö þurfum aö
fegra umhverfi okkar og að við
lifum ekki menningarlifi i þessu
landi, ef við látum það undir
höfuð leggjast.
Hins vegar get ég ekki stillt mig
um að minnast á eitt atriði, sem
er alltof algengt. Ég á hér við
fjúkandi rusl frá sorphaugum
bæjanna, sem mætir manni á
óliklegustu stöðum. sezt á
girðingar i nágrenni sorp-
hauganna og berst jafnvel aftu.r
inn i bæina sjálfa. Ég veit vel að
þetta er mikið vandamál. og ég
veít lika, að mörg sveitarfélög
hafa reynt að leysa þennan
vanda. en ekki tekizt. Hitt er
jafnvist. að við 'fáum ekki fallegt
og ómengað umhverfi á þessum
stöðum, fyrr en við höfum fundið
einhver ráð til þess að koma i veg
fyrir þennan sóðaksap.
Ágætt samstarf við
áhugamannahópa
— Er ,það orðið algengt, að
sveitarfélög úti um land setji sig i
samband við ykkur til þess að
leysa sin umhverfisvandamál?
— Já. Eins og ég sagöi i
upphafi, þá hefur annar aðal-
þátturinn i okkar starfi veriö
landgræðsla og landvernd. betta
hefur verið þannig unnið, að við
höfum keypt áburð og fræ fyrir
þær þrjár milljónir króna. sem
við höfum fengið af landgræðslu-
fé. Til móts við þetta fjármagn
hafa á undan förnum árum komið
um tvær milljónir króna frá
sveitarfélögum, sýslufélögum og
áhugafélögum um landgræðslu
viðs vegar á landinu. þannig að
ekki hefur alltaf vanfaö mjög
mikið á að upphæðin hafi
tvöfaldazt vegna frjálsra
framlaga.
En það er ekki nóg að kaupa
áburð og fræ, þaö þarf lika að
koma hvoru tveggja i jörðina.
bctta liefur verið unniö i sjálf-
boðavinnu al áhugamanna-
félögum á viðkomandi stööum, og
Sjálfboðaliðar við landgræðslustörf.
það er ekki veigaminnsti
þátturinn. aö áhugi fólks skuli
vera svo vakandi sem raun ber
vitni um.
I mörgum sveitum hefur verið
reynt að bjarga þvi landi, sem er
ab fjúka i burtu. og ekki er hægt
að vinna með þeim tækjum og
þeirri tækni, sem við nú ráðum
yfir. Við höfum öll séð rofabörö,
þar sem torfurnar eru aö minnka
ár frá ári. bessi börö hafa viða
verið stungin niður og siðan sáð i.
bað er ekki hægt aö gera með vél-
um.heldur veröur mannshöndin
sjálf að annast verkiö.
Mig langar að segja frá þvi sem
dæmi, að i Vestur-Skaftafells-
sýslu hafa klúbbar og ungmenna-
félög unnið aö þvi að græða upp
rofabörð. sem eru þar viða. Og ef
þið akið hringveginn næsta
sumar. munuö þið sjá þessa
gróðurgeira i hliöum, hvar sem
þið fariö um sýsluna. bað getur
enginn efazt um, að þar hefur
miklum verðmætum verið
bjargað.
Stórmerkur
atburður
— Hvað telur þú sjálfur
merkasta atburðinn i sögu Land-
verndar núna siðustu misscrin?
— bessu er fljótsvarað. Ég hika
ekki við að telja það lang-
merkasta atburö siðustu ára.
þégar bóndi austur i Árnessýslu
Framhald á bls. 19