Tíminn - 04.07.1974, Page 13

Fimmtudagur 4. júli 1974
TÍMINN
13
Landssamband veiðifélaga:
Stangaveiði útlendinga í
íslenzkum straumvötnum
— SVFR umboðsaðili bandarískra auðmanna
Þeim fer ár frá ári fjölgandi,
sem leggja leiö sina til landsins
okkar. Laxveiðiárnar eiga sér
seiðmagn eins og margt annað
sérstætt og ósnortið i náttúru ts-
lands.
Og vinsældir laxveiðiánna
tryggja þjóðarbúinu umtalsverð-
ar tekjur i erlendum gjaldeyri,
bæði sem beinar leigutekjur fyrir
veiðivötn og einnig sem greiðslur
fyrir þjónustu af ýmsu tagi, dvöl
á veiðiheimilum og hótelum, fæði
og ferðir með bifreiðum og flug-
vélum innanlands.
Af þessum ástæðum eru menn
farnir að gera sér þess grein að
veiöivötnin geta með timanum
orðiö helstu lyftistangir dreif-
býlisins á íslandi. í kringum þær
vex upp ýmiss konar rekstur, svo
sem hótelþjónusta, leiðsögn og
verslun. Vitaskuld eru viðskipta-
vinir við veiðivötnin bæði ís-
lendingar og útlendingar, svo
verður ávallt. Framboð á veiði-
vötnum er miklu meira en eftir-
spurnin. Og mikið verk biður
framtakssamra handa við fisk-
rækt i vötnum, sem nú eru i niður-
nlðslu. Féð, sem erlendu veiði-
mennirnir færa með sér, hefur
komið I góðar þarfir til viðbótar
fjármagni frá innlendum aðilum
til að hraða ræktun og nýtingu
veiðivatna og uppbyggingu i is-
lenskum sveitum. Þessi fram-
vinda gerir það að verkum, að nú
er skynsamleg ástæða til að hefja
fiskrækt i stórum stil I stórfljótum
eins og Skjálfanda i S.-Þingeyjar-
sýslu og vatnasvæði Lagarfljóts á
Héraði. Fiskrækt er afar
kostnaðarsöm, og stangaveiði
verður þvi að gefa góðan afrakst-
ur, svo að veiðifélögin veröi þess
megnug að sinna hlutverki sinu.
Þvi miður heyrast nokkrar
óánægjuraddir manna, sem hafa
allt á hornum sér, er þeir heyra
erlenda veiðimenn nefnda. Margt
af þvi, sem þessir menn hafa
haldið fram opinberlega, er
sprottið af misskilningi og
ástæðulausri tortryggni. Skal hér
á eftir vikið að fáeinum röksemd-
um þeirra og sýnt fram á, hversu
litið þær hafa við að styðjast.
Er skortur á
veiðileyfum?
Eitt af mörgu, sem heyrist
haldið fram, er að erlendir auð-
menn séu orðnir skæðir keppi-
nautar innlendra veiðimanna.
Slikar fullyrðingar hafa ekki
við haldbær rök að styðjast. At-
hugun á framboði og eftirspurn
eftir veiðileyfum leiðir i ljós, að
eftirspurn er miklu minni en
framboðið, ef litið er á veiðiár
landsins i heild. Veiðileyfin selj-
ast upp I vinsælustu ánum, t.d. i
Borgarfirði, en næg veiðileyfi er
að fá I ám i öðrum landshlutum,
t.d. á Suðurlandi og Noröaustur-
landi.
Ferðakostnaður t.d. á norð-
austurhorn landsins er ekki meiri
en svo, að til þess er vinnandi að
heimsækja árnar á þeim slóðum,
sem sumar eru I mjög fögru
landslagi.
Veiöiréttur er verðmæti, sem
gengur kaupum og sölum. Og
engin skynsamleg ástæða er til að
afnema með lagaboði lögmálið
um framboð og eftirspurn, hvað
viðvlkur veiðiréttindum. Ef litið
er á hagkerfi landsins og næstu
nágrannarikja, er alls staðar
sama uppi á teningnum. Ekki er
vikiö frá lögmáli frjálsrar verð-
myndunar varanlega, nema
tryggja þurfi almenningi hans
brýnustu lifsnauðsynjar, t.d.
barnafjölskyldu mjólk. 1 þvi ljósi
eru raddir þeirra stangaveiði-
manna hjáróma, sem vilja láta
þjóðfélagið eða áreigendur i
reynd greiða niður verð á veiði-
leyfum, t.d. með þvi að setja lög
um bann við veiði útlendinga i is-
lensku ánum. Kröfur þessara
manna verða aldrei lagðar að
jöfnu við mjólkurþörf barnafjöl-
skyldu.
1 Árnessýslu og á vatnasvæði
Rangánna austan Þjórsár gátu á
liðnu sumri allir fengið aö veiða
sjóbriting og lax gegn vægu
gjaldi. Eru vötn i þessum héruð-
um þó ekki nema steinsnar frá
Reykjavik, ef svo má kalla, og
landið friðsælt og fagurt til úti-
veru.
Þessar staðreyndir, sem fólk get-
ur einnig sannfært sig, um, sanna
öðru betur, að ekki er ekla á
veiðileyfum. Hitt er annað mál,
að vinsælustu ár landsins hljóta
að lenda i sérstökum verðflokki.
Fyrir alþýðu manna geta þær þvi
kallast munaður með sama hætti
og skartgripir úr dýrum málmum
og eðalskinn verða það i öðrum
greinum viðskipta.
Verkefnin biða
Aukið fjármagnsstreymi til
veiðivatna og sveita á Islandi
skiptir sköpum um, hvað unnt er
að gera fyrir vötnin. Einmitt I
landbúnaði hefur fjármagns-
skortur löngum hvað mest verið
til baga sakir mikils kostnaðar en
einatt litillar fjármagnsveltu
andstætt þvi, sem átt hefur sér
stað i sjávarútvegi. Fjármagnið,
sem nú er að myndast við
straumvötnin sakir laxveiði á
stöng, hefur að nokkru bætt lifs-
kjör bænda, en mestmegnis fer
það enn til uppbyggingar hinni
ungu atvinnugrein fiskrækt og
laxveiðileigu. Reist eru nú veiði-
hús viða um land, laxastigar
smiðaðir, og klakhúsum fjölgar
nú á hverju ári. Hér er um að
ræða fjárfestingu sem komandi
kynslóðir munu njóta. Og einkum
mun staða dreifbýlisins mjög
styrkjast á grundvelli þessarar
þróunar.
Tilkoma útlendinga i islensku
veiðiárnar hefur ef til vill hækkað
veiðileigu i dýrustu og eftirsótt-
ustu ánum.
En það hefði einnig samkeppni is-
lenskra efnamanna haft i för með
sér. Hitt skiptir þó miklu meira
máli, að tilkoma útlendinga aflar
veiðifélögum viðbótarfjármagns,
sem ræður úrslitum um, að unnt
er aö hraða uppbyggingu við vötn
landsins.
Eitt fegursta og gjöfulasta lax-
veiðihérað landsins er upp af
Borgarfirði. Laxveiði er þar allt
að 60% en 40% i net milli neta-
bænda og stangveiðimanna.
Vafalitið mun þróunin þar smám
saman verða, að net verða tekin
upp til eflingar stangveiðimögu-
leikum. Á vatnasvæði Arnessýslu
eru um áttatiu af hundraði veiði
fengin með netum. Einnig þar
verður vafalitið dregið úr neta-
veiði, eftir þvi sem ásókn eykst i
stangaveiði. Netaveiði hverfur þó
naumast nokkurn tima alveg, þar
sem viða eru staðhættir þannig,
að ekki verður komið við stang-
veiði til fullnýtingar á veiðimögu-
leikum.
Þáttur útlendinga
i friðun
straumvatnanna
Nú þegar sumir verða til þess
að kasta steini að þeim erlendu
ferðamönnum, sem hafa yndi af
straumvötnunum okkar, þykir
Landssambandi Veiðifélaga
ástæða til að láta þá njóta sann-
mælis. Fram til þessa hafa þeir
einungis orðið til að bæta nýtingu
islenskra stangaveiðiáa. Og út-
lendir stangaveiðimenn eiga sér
allmerka sögu hér á landi.
Englendingar tóku þegar um
1860 að venja komur sinar hingað
til lands og tóku heilar ár á leigu.
Veiði Englendinganna var hóf-
lega stunduð og varð það viðhaldi
fiskstofna i ánum mjög heillarikt,
t.d. á vatnasvæði Hvitár i Borgar-
firði, þar sem netaveiði var viða
sótt kappsamlega. Má hér vitna
til merkrar greinargerðar Þórs
Guðjónssonar veiðimálastjóra
með frumvarpi til laga um lax- og
silungsveiði, sem lagt var fyrir
alþingi árið 1955.
Á sama hátt tóku rikir ts-
lendingar stundum á leigu eða
keyptu stóra hluta straumvatna á
liðnum áratugum. Hafði það þá
friöun I för með sér, ef veiðileyfi
voru I hæfilegum mæli látin öðr-
um I té.
Nú á dögum er algengara, að
útlendingar kaupa einstök veiði-
leyfi og standa á bökkum ánna við
hlið tslendinga. Þannig hefur það
verið við Norðurá og Grimsá, þar
sem Stangaveiðifélag Reykjavik-
ur hefur miðlað veiðileyfum. En
reynslan af þátttöku útlendinga i
veiði er oftast nær sú sama og áð-
ur. Þeir friða árnar i reynd,. ef
veiðisókn þeirra er borin saman
við sókn Islendinga.
Þvi miður er of titt, að Islending-
ar standi járnharðir með stöng i
hönd frá þvi snemma að morgni
fram á kvöld. Þeir haga sér eins
og þeir séu i ákvæðisvinnu. Enga
minútu má missa og fiskurinn
dreginn á land án afláts, ef hann
tekur. Slik veiðimennska er rán-
yrkja, sem naumast getur verið
þátttakendum hvild frá önn
hversdagsins. Að vonum stendur
áreigendum stuggur af þessari
meðferð á ánum. Og þá verða
vissulega velkomnir nokkrir hæg-
látir útlendingar, sem gera sig
ánægða með 1-2 fiska á dag. Auð-
vitað haga ekki allir islensku
veiðimennirnir sér þannig, en
þeir eru þvi miður enn alltof
margir. Og Landssamtökum
stangveiðimanna hefur ekki lán-
ast að temja félögum sinum
mörgum hverjum nýtt viðhorf til
veiðivatna. Þessir menn eru
ýmist að setja veiðimet eða að
vinna sér inn „góðan” pening.
Hvert er verð
á veiðileyfum
i laxveiðiám?
Nokkrir islenskir stangveiði-
menn hafa látið sér um munn
fara, að útlendingar séu að
sprengja upp úr öllu valdi verð á
veiðileyfum og bola þannig Is-
lendingum frá ánum sinum. 1
dagblaðinu Timanum 20. septem-
ber s.l. er þetta haft eftir Hákoni
Jóhannssyni formanni Lands-
sambands stangaveiðifélaga und-
ir fyrirsögninni: „Erlendir auð-
menn skæðir keppinautar Is-
lenskra stangaveiðimanna”.
Hákon segir m.a.:
Nú er svo komið að útlendingar
veiða i allflestum okkar bestu
laxveiðiám og á besta laxveiði-
timanum frá þvi I lok júni og fram
I ágúst.
Sem dæmi um verðhækkunina
vil ég nefna Norðurá i Borgar-
firði, eina af okkar bestu og
fegurstu laxveiðiám. Stanga-
veiðifélag Reykjavikur sem hefur
haft þessa á á leigu um langt ára-
bil, hefur nú orðið að fara út á þá
braut, að selja útlendingum besta
og dýrasta timann til að halda
ánni. Arið 1969 kostuðu dýrustu
dagarnir Isl. kr. 2.800.00 per stöng
nettó. Veiðileyfi á dýrasta tima
voru seld útlendingum s.l. sumar
á 250 dollara brúttó (þ.e. fæði,
húsnæði, leiðsögn, ferðir o.þ.h.
innifalið i verði). Þrátt fyrir þetta
háa verð treysti S.V.F.R. sér ekki
til aö leigja áfram dýrasta tim-
ann samkvæmt nýjum leigu-
samningum, sem gerðir voru fyr-
ir nokkrum dögum.
Hér verður ekki komist hjá að
benda á helstu veilurnar i þessum
málflutningi Hákonar.
Stangaveiðifélag Reykjavikur
(SVFR), langsamlega fjölmenn-
ustu samtök stangaveiðimanna
hér á landi, fóru sjálf út á þá
braut að selja útlendingum veiði-
leyfi. Var það gert i samvinnu við
ferðaskrifstofuna Mytravel I New
York. SVFR hafði góðan ágóða af
þessari sölu fyrst i stað, sem hefði
haldist, ef ekki hefði óvænta at-
burði borið að höndum. Salan til
útlendinganna þýddi i reynd, að
SVFR gat greitt niður verð á
veiðileyfum til félagsmanna
sinna.
Staða SVFR versnaði hins veg-
ar og veiktist tilfinnanlega, vegna
mikilla fjárhagsörðugleika, sem
hlutust af fjárfestingu i veiðihúsi
við Grimsá, samfara slæmri
rekstrarafkomu félagsins árið
1972.
Fjárhagsörðugleikarnir urðu
þess valdandi að minna varð úr
endurbótum á veiðihúsinu við
Norðurá en áformað hafði verið.
Það, ásamt erfiðum veiðiskilyrö-
um við ána langtimum saman
sumarið 1973, olli þvi að ýmsir er-
lendir veiðimenn urðu fyrir mikl-
um vonbrigðum með aðbúnað og
veiði, svo sjáanlegt var að sala
veiðileyfa á erlendum markaði
yröi nú torveldari en áður var.
Við þetta bættist veik staða
dollarans siðast liðið haust, og olli
þetta i sameiningu þvi, að SVFR
hafði ekki hug á dýrasta timanum
I Norðurá, sem þó stóð þeim til
boöa. lyktaði svo þannig að ferða-
skrifstofa Zoega tók hann á leigu,
Hákon lætur þessa að engu getið,
en gefur I staðinn i skyn, að SVFR
hafi misst dýrasta timann i
Norðurá sakir yfirboða útlend-
inga. Er auðsætt, að SVFR sem
umboðsaðili auðmanna i Banda-
rikjunum þurfti ekki af þeirri
ástæðu að láta undan siga.
Samanburður sá, sem Hákon
gerir á verði veiðileyfa sumarið
1969 og 1973 sannfærir naumast
nokkurn um, að raunveruleg
hækkun hafi orðið á veiðileyfum.
Hann ber annars vegar saman
nettóverð 1969, sem hann segir
dýrast hafa verið kr. 2.800.00, og
hins vegar brúttóverð 1973, sem
hann segir vera 250 dollara.
Brúttóverðið innifelur kaup leið-
sögumanns, leigugreiðslu fyrir
bifreið hans, fæði á veiðiheimili
og leigu fyrir 'herbergi þar og
aðra þjónustu, sem nauðsynlegt
eraðveita veiðimönnum, svo þeir
geti notið útivistarinnar á sem
bestan hátt. Næsta sumar mun
þannig kaup leiðsögumanns með
bifreið vera nálægt 70 dollarar.
Hótelherbergi og fæði kostuðu
slöastliðið sumar um þrjú þúsund
krónur. Og ekkert af þessu er
innifalið i nettóveröi þvi, sem
Hákon n.efnir. En verðlag hér á
landi mun liklega sakir verðbólgu
hafa þrefaldast á fasteignamark-
aði frá 1969 til 1973 o.s.frv.
Landssamband Veiðifélaga
gerir ráð fyrir, að tilkoma út-
lendinga hafi haft áhrif til
hækkunar á verði veiðileyfa. En
hækkanir hefðu að likindum einn-
ig átt sér stað sakir aukinnar
samkeppni Islendinga sjálfra um
bestu árnar. En hvað sem þvi líð-
ur, er hitt samt ómótmælanlegt,
að hingað til hafa verið til á boð-
stólum nóg veiðileyfi, svo ódýr,
að naumast hafa staðið undir
kostnaði af sölu þeirra.
Nú i vor hóf Landssamband
Veiðifélaga smásölu á veiðileyf-
um i Bankastræti 6, Reykjavik.
M.a. hafa verið þar á boðstólum
veiðileyfi I Laxá i Aðaldal i júni,
en þar hefur verið góð veiði þann
mánuð. Stangaveiðidagurinn hef-
ur kostað um krónur 6.000 með
fæði og húsnæði. tslendingar
hafa hringt mikið og spurt um
þessi veiðileyfi, en aðeins brot af
framboðnum veiðileyfum hefur
selst, þótt á gjafveröi hafi verið i
frægustu laxveiðiá landsins.
Samanburður Hákonar sannar
alls ekkert. Sérstaklega fer f jarri
veruleikanum sú aðferð hans að
áætla fyrst fjölda stangaveiði-
manna hér á landi, áætla siöan
veiðidaga i íslenskum ám og
freista þess þannig að komast að
niöurstöðu um, að ekki séu nægir
veiöidagar fyrir islenska stanga-
veiöimenn. Hann telur ekki held-
ur silungsveiðina með, sem er allt
eins mikið sport og laxveiði og
hefur sama gildi sem holl útilifs-
iþrótt.
Samskipti áreigenda
og veiðimanna
Landssamband Veiðifélaga
mun gera sér far um að bæta
samskipti áreigenda og veiði-
manna. Eru þar islensku veiði-
mennirnir einkum hafðir i huga.
Þvi er ekki að neita, að samskipti
áreigenda, einkum bændanna, við
árnar, annars vegar og stanga-
veiöimanna úr þéttbýlinu hafa
gengið misvel, stundum ágæt-
lega, en einnig stundum miður
vel.
Fyrr á árum, er bæjarbúar tóku
aö sækjast eftir leigu- eða eignar-
rétti að veiðivötnum, gerðu bænd-
ur sér siður en svo ávallt grein
fyrir, hversu mikil verðmæti þeir
voru með I höndunum. Þeir voru
oft óvanir viðskiptum, en bæjar-
búar voru ósjaldan vanir menn úr
fjármálaheiminum. Voru þá
stundum gerðir ósanngjarnir
samningar til langs tima, sem
héldu lagagildi ár eftir ár, þótt
þeir gengju þvert gegn réttlæti og
verðlagi liðandi stundar. Ef
leigutaki, sem náð hefur slikum
samningsrétti, heldur honum til
streitu þrátt fyrir tilmæli leigu-
sala um leiðréttingu, hlýtur hann
að vekja gremju og kalla fram
harkaleg viðbrögð að samnings-
tima loknum. Enn þann dag i dag
eru áreigendur allviða bundnir af
ósanngjörnum samningsákvæð-
um, þar sem stangaveiðimenn
sitja við sinn keip þrátt fyrir al-
gjöra röskun samningsgrundvall-
ar af völdum verðbólgu.
Laxá i Dölum var árið 1971
leigð til þriggja ára. Sumarið 1973
fengu bændur ekki nema rúmlega
krónur 3.000.00 fyrir stangaveiði-
daginn, en leigutakar munu hafa
endurselt daginn fyrir allt upp i
krónur 18.000.00. Talsverðar
hækkanirurðu á verði veiðileyfa i
krónutölu á samningstimanum,
en þeirra hækkana nutu bændur
ekki sem skyldi. Margir þeir Is-
lendingar sem i ánni veiddu sóttu
veiðiskapinn skefjalaust, svo að
rányrkja varð að teljast. Sumir
þeirra urðu berir að þvi að skrá
ekki veiði sina i veiðiskrá. Við
bar, að notuð voru ólögleg veiði-
tæki o.s.frv. Að fenginni þessari
neikvæðu reynslu ákvað veiði-
félag Laxdæla að taka rekstur
veiðiheimilis og árleigu i eigin
hendur. Var gerð tilraun með að
selja útlendingum ána á leigu til
eins árs sumarið 1974. Nauðsyn
ber til að ræða þessi mál af hrein-
skilni, ef bæta skal það, sem mið-
ur fer.
Enn skal látið getið framkomu
sumra Islendinga i veiðihúsun-
um. Það er drykkjuskapurinn.
Sagt er, að það þurfi ekki nema
einn gikk i hverja veiðistöð, og er
þaö hér hverju orði sannara.
Samtök stangaveiðimanna á Is-
landi þurfa að beita sér fyrir þvi,
aö litill minnihluti, einn og einn
maður, eyðileggi ekki það and-
rúmsloft Iþróttar og hvildar, sem
vissulega á að rikja við veiðivötn-
in.
Fiskrækt
er búskapur
Landssamband Veiðifélaga er
landssamtök veiðifélaga á Is-
landi. Það hefur það hlutverk að
gæta hagsmuna áreigenda og
umráðamanna straumvatna á
landinu. Veiðifélögum vex nú óð-
um fiskur um hrygg, og fiskrækt
er að verða merkileg atvinnu-
grein.
Samningsaðstaða áreigenda fer
batnandi, eins og að líkum lætur.
Veiöifélögin og samtök þeirra eru
að eflast. Þess er og mikil þörf,
þar sem hópur bæjarbúa reynir
að sá sæöi toriryggni i garð veiði-
bænda og hvetur til „þjóðnýting-
ar” á veiðivötnum. Af þessu til-
efni bendir Landssamband Veiði-
félaga á, að sú skipan hefur verið
reynd erlendis en með hraklegum
árangri. Þar sem veiðiár hafa er-
lendis verið gerðar opinber eign,
hefur ekki tekið nema fáein ár að
gjöreyðileggja þær sem sport-
veiðivötn. Um veiðivötnin gildir
jafnt og um sjávarbeltið kringum
landið, að farsælast er, að um-
ráðamaður bakkans eða
strandarinnar fari með umráð
þeirra, þvi hans er hagurinn, að
þessi verðmæti fari ekki forgörð-
um.
Fiskrækt er i eðli sinu búskap-
ur. Eins og fræi og áburði er
dreift að vorlagi, þarf að stunda
klak, seiðaeldi og sleppa seiðum I
árnar. Allt kostar það mikla
vinnu, natni, lærdóm, þolinmæði
og peninga. Þvi fer þvi fjarri, að
bændur fái veiðileigu upp i
hendurnar fyrirhafnarlaust.
Ef stangaveiðimenn telja sig
eiga um sárt að binda eftir skipti
við áreigendur ber þeim eða sam-
Framhald á bls. 19