Tíminn - 28.07.1974, Side 15

14
TÍMINN
Sunnudagur 28. júli 1974.

Þjóöin hefur ríka ástæöu til
þess aö fagna innilega sinu hlut-
skipti nú á 1100 ára afmæli
bygghar I landinu
Muna má tvenna timana aö
sjálfsögöu. Hálfa sjöttu öld af ævi
sinni voru íslendingar háöir
erlendu valdi. Erlendri yfir-
drottnun hefur jafnan fylgt fá-
tækt og umkomuleysi. Frelsinu
framfarir og batnandi hagur.
Þaö voru framtaksmenn, sem
brutust yfir hafiö og námu Island,
settu hér bú og stofnuðu þjóð-
félag, sem um löggjöf og ýmsa
þjóðfélagshætti i félagslegu tilliti
stóö framar en þá tiökaðist. Þá
var hitt ekki siður mikilsvert, að
þetta fólk mótaöi eigin menningu
og þaö meö þeim hætti, að eilifa
undrun vekur, og aldrei veröur
unnt aö skilja til fulls. Til dæmis
hvernig þaö mátti verða, aö
kvæöi uröu eins konar útflutn-
ingsvara, ef svo mætti segja, á
fyrstu öldum Islandsbyggðar.
Þaö merkilega var, að þegar
þetta fólk glataöi frelsi sinu
tæpumfjórum öldum eftir að það
nam landiö, haföi þaö meö þessu
menningarverki tryggt þjóöinni
eillft lif. Liftryggt þjóöina gegn
erlendri kúgun og öllum öörum
hörmungum, sem yfir landiö hafa
dunið. Það er sem sé þessi
menningararfur, bókmenntirnar,
tungan og sjálf þjóðfélagsskipan-
in, þar sem Alþingi og þjóö-
veldislöggjöfin voru hornsteinar-
nir, sem fleyttu þjóöinni yfir
meira en sex aldir erlendrar
áþjánar.
Hversu dökkt, sem varð I álinn
var alltaf til margt fólk á íslandi,
sem sætti sig ekki við kúgunina
og umkomuleysið. Þetta kom að
sjálfsögöu misjafníega fram,
eftir þvl hvaða störf menn höföu
meö höndum.
Sumir sýndu þetta i hetjulegri
baráttu i önn hversdags-
lifsins, enn aðrir með þvi að koma
fram fyrir þjóö sina og halda á
réttindum hennar i aldalangri
viöureign við hiö erlenda vald.
Allt var þetta jafn mikils vert og
orkan sótt I sömu uppsprettuna:
Menningararfinn. sem þjóðin’
átti, þekkti, hélt viö og jók þrátt
fyrir allt.
Þeir Islendingar, sem bezt
héldu á málstað okkar, viöur-
kenndu aldrei, aö þjóöin heföi
gengiö lengra en að játast undir
konungsvald meö vissum skil-
yröum. Þau heföu ekki veriö
haldin, og Islendingar ættu þvi
rétt til fullveldis, þegar timi væri
til kominn.
Þaö þurfti mikinn kjark og
mikla bjartsýni til þess aö vinna i
þessum anda, þegar umkomu-
leysiö var mest og þjóöin fá-
mennust vegna mannfellis. Samt
voru alltaf einhverjir til að halda
þessu merki á loft.
Menningarstarfiö féll heldur
aldrei niður jafnvel þegar verst
horföi, og þess vegna varöveittist
.Jslenzkan. Menn sögðu frá og
rituðu á sinu máli. Við siöaskiptin
var ritningunni þvi snaraö á is-
lenzku án nokkurra vafninga, og
i kirkjunum var predikað á is-
lenzku, þvi að prestarnir fengu
menntun sina i Islenzkum skól-
um, sem stóöu á gömlum' merg.
Þannig bjargaöist þjóöin á
þeim menningarlega grundvelli,
sem lagður var áður en frelsið
glataöist. A honum stóðu hetjur
niöurlægingartimans i daglegri
önn og i stjórnsýslunni.
Þaö er sjálfsagt ekki á okkar
færi aö skilja þá erfiöleika, sem
viö var að glima. Sjálfur Jón
Sigurösson lýsir þvi I Nýjum
félagsritum hvernig ástatt var
þá, og haföi þó oft veriö verra fyrr
á öldum. Jón Sigurösson segir
svo:
„Hversu mun þá fara með
jaröyrkjuna, þegar menn fá ekki
keypt járn eöa við og ekki selt
kjöt, smjör eða osta.... Þá fara
ekki fiskveiöar fram, þegar vant-
ar hamp og færi og salt I
kaupstaðinn eða þegar kaupmenn
geta ekki tekið við fiski fyrir ýms-
um bágindum.”
Þannig voru nálega allar
bjargir bannaöar og er öll sú saga
átakanlegri en orö fá lýst.
Batinn kemur með auknu frelsi
og sjálfsforræði. Stærstu skrefin
i frelsismálinu mega teljast:

íj
Sunnudagur 28. júli 1974.
TÍMINN
15
Endurreisn Alþingis 1845*
lögfesting verslunarfrelsis 1854,
stjórnarskráin 1874, sem færði
Alþingi löggjafarvald og þar með
fjárveitingavald, heimastjórn
1904, fullveldissamningurinn 1918
og loks stofnun lýðveldisins á
Þingvöllum við öxará 1944.
Þaö hefur kostaö þjóðina mikil
átök og haröa baráttu að rifa sig
upp úr örbirgöinni og til þeirra
bjargálna, sem viö búum nú viö.
Þaö er tæplega ein öld liðin
siöan þánnig var ástatt i landinu,
aö verulegur hluti þjóðarinnar
taldi sig ekki eiga annars úrkosta
en aö flytja úr landi, til þess að
sjá sér og sinum farboröa.
Þetta breyttist skyndilega,
þegar menn lærðu aö notfæra sér
fiskimiðin við strendur landsins
meö nýju sniði, á þilskipum, og
tóku aö reisa sjávarþorp og bæi.
Landbúnaður og sjávarútvegur
tókust þá i hendur sem jafningjar
og lyftu þjóðinni sameiginlega.
Siöan hefur framfarasóknin veriö
linnulaus og nýir bjargræöisveg-
ir komiö til, iðnaður, orkunýting
meö margvislegu móti og margir
fleiri þættir svo sem óvenjumikil
notkun félaglegra úrræða, sem
hér verður ekki rakið.
Gróöur landsins og lifið i sjón-
um viö strendurnar hafa frá
fyrstu tiö veriö undirstaða
-mannllfs á Islandi og eru enn. A
dögum fátæktar, kúgunar og um-
komuleysis var landiö illa leikið.
Til þess aö draga fram lifið varö
aö beita landið langt umfram það
sem gróðurinn þoldi, höggva
skóganá og jafnvel fletta landiö
lynggróörinum. Fróðustu menn
telja, aö helmingurinn af gróöur-
lendinu hafi tapast á þeim 1100
árum, sem þjóðin hefur búið I
landinu.
Útlendingar rányrktu islenzku
fiskimiðin upp i landsteina langt
fram eftir þessari öld.
Meö auknu sjálfsforræði hefur
þjóðin hafið sókn til þess að
tryggja um alla framtiö þessar
meginstoðir’ mannlifs á islandi:
Gróöurinn á landinu og lifiö i
sjónum viö strendurnar.
Fiskveiðilandhelgin hefur veriö
9 földuö aö stærö og skrefin eru
þrjú — 4 mílur ásamt fjörðum og
flóum 1952, 12 milur 1956 og 50
milur 1971. Byrjað er að fram
kvæma nýja stefnu friðunar og
skynsamlegri nýtingu sjávar-
gæöanna, sem vonandi tákna
tlmamót I þeim efnum.
Risaskref hafa verið stigin I
ræktunarmálum undanfarna ára-
tugi, og stórbrotnar framkvæmd-
ir oröiö I uppgræðslu örfoka lands
og skógrækt. Mikið verk er þó
framundan óunnið til að bæta sár
landsins.
Er þess gott að minnast, að i
dag veröur ný landgræöslu- og
gróöurverndaráætlun samþykkt .
á Alþingi, að Þingvöllum við
öxará, til minningar um 1100 ára
byggö þjóöárinnar I landinu. Er
þetta vegleg gjöf þjóðarinnar til
landsins, sem hefur fóstrað hana
og goldiö lif hennar dýru verði.
Fer vel á þvi, að þjóðin skuli um
þessar mundir gera myndarlegar
ráöstafanir til lands og sjávar,
sem sýna glöggt, að hún skilur
þaö, aö grundvöllurinn þarf aö
vera traustur — aö búa þarf vel
aö landinu og hafinu umhverfis,
en Islendingar hafa alla tið átt sjö
börn á sjó og sjö á landi.
Þá hefur þjóðinni auönast aö
opna hringveg um landið á þessu
hátiöarári, sem straumhvörfum
mun valda i samskiptum
þjóöarinnar. Siðast en ekki sist
má telja að ákveðiö hafi verið að
byggja þjóðarbókhlöðu til
minningar um þessi timamót i
sögu þjóðarinnar. Bókhlaðan
mun minna rækilega á þátt bók-
legrar menningar I lifi þjóðar-
innar og velgengni hennar. Er
þar komið aftur að ævintýrinu i
lifi okkar litlu þjóðar, en án þess
værum við liklega fyrir löngu
runnin inn i einhverja stærri
heild, og horfin sem dropi i þjóöa-
sjóinn. — Þess I staö erum við i
dag frjáls og fullvalda þjóö I fögru
landi. Fögnum þessum hátíöis-
degi og minnumst þess, að freisiö
er undirstaða sannrar farsældar
og aö þess þarf vel aö gæta, þvi
það er fjöreggið.
Gleöilega þjóöhátið!
Eysteinn Jónsson.