Atuagagdliutit - 26.09.1957, Blaðsíða 8

Kalåtdlit-nun. atuartitsinerup sujunertarissa
atuagagssiame »atuarfit ilagitdlo« oplysningskonsulent
Chr. Berthelsen ima agdlagaKarpoK:
iliniartitsissup arnap Bente Mogen-
senip Atuagagdliutine nr. 13, 20. juni
1957 agdlagarissamine agtorpå aper-
Kut agsut pingårtoK kikunitdlunit —
iliniartitsissunit avdlanitdlunit — a-
laitsinåuneKartariaKartoK. atuartitsi-
nerup sujunertarisså inuiaKatigitdlo i-
luarsåuneKarnerat ataKatigingåramik
ingerdlaneKarnerat ardlåinåtigutdlunit
nikingassulisagaluarpat agsut ajortu-
mérutåusagaluarpoK. atuarfik umå-
ssuseKartuvoK tasisuartutut itdlune, i-
nuiaKatigitdlo ajunginerpåmik kivfar-
tuniarssarai, pivfigssaulersarångat i-
luarsåusimanera avdlångortineKarta-
riaKalersarpoK. Danmarkime atuarfiup
årKigssuneKarnera pivdlugo nålagker-
suinermigdlo suliaKartunit poKatauv-
figineKartut sule måna tikitdlugo nå-
magsineKångitsut tamåna ugpemar-
sarpåt.
nunavtine nutåmik årKigssussineK
ilutigalugo 1950-me atuarfigtigut nutå-
nik inatsisitårpugut, tåukulo nutåmik
suliariniagkanut taimane autdlarner-
neKartunut atausiåkåtigut nalerKuput.
Kalåtdlit-nunåne atuarfit Kanga nå-
lagkersuissut isumåt malinardlugo i-
ngerdlåneKaraluarput. kisiåne ukiup
1930-p erKåne kalåtdlit nålagkersui-
nermik suliaKartut avKutigineruvdlu-
git atuarfit pivdlugit OKauseKarniarto-
KarnerulerpoK. inuiaKatigitdlo lands-
rådip atautsimissutaisigut atuagagssia-
nilo agdlagaussartutigut oKatdlinerme
araj utsisimatineKångitdlat. atuartitsi-
nerme anguniagaussut jikiut ingerdla-
neråne ersserKarigsussarsimåput. per-
Kautåne atuarfik tåssaunerusimavoK
iliniagagssanik tuniussaKarniarssari-
ssok, ukiutdle ingerdlaneråne avåmut
sangminerulersimavoK silarssuaK ava-
tivtinitoK kétuvfigiartuinarsimagav-
tigo. Kanga atuarfik nålagaussutut 1-
neruvoK inuiaKatigingnut kivfaunane.
sujugdlermik ilisimassagssat tuniu-
niarneKarput atuarfingmik soKutigi-
ssaKarneK angnerulersiniardlugutaoK.
inuiaKatigit aulaj angéKatauj artorusså-
lerput, taimaitdlunilo atuarfik inuia-
Katigingnut nalerKusarneKariartoru-
ssålerpoK.
1950-me inatsisitåt maligdlugit Ka-
låtdlit-nunåne atuartitsineK måkuni-
nga sujunertaKarpoK:
„Kalåtdlit-nunåne mérKat atuarfine
sujunertarineKarpoK mérKat ilikagag-
ssanik tunipigssåt pisinaussaisalo å-
malo inungåtsimingne piginåussusisa
ineriartortinigssåt mérKat atausiåkåt
ingmikoruteKarnerat najorKutaralugo.
atuartitsinerme tamarme atuarfing-
milo uvdluinarne inunikut aulajanger-
simassumik torårniagagssauvoK mér-
Kat inuiaKatigingne inugtauvdluartug-
ssatut ineriartortinigssåt.
atuartitsinerup anguniagaråtaoK
mérKat perorsarnigssåt perKigsårnig-
ssamut ajungitsumigdlo pissuseKarnig-
ssamut.
kalåtdlit oKausé amerdlanertigut
mérKat atuarfiåne atuartitsinerme a-
tuartitsissutitut atorneKåsåput.
åmåtaoK mérKat ilisimassagssineKå-
såput eskimot kulturiånik Kalåtdlit-
nunåtalo nutaunerussup oKalugtuag-
ssartånik inuiaKatigigtutdlo årKigssu-
simanermik, åma kalåtdlit inutigssar-
siornerånut tungassumik iliniartine-
Katsiåsåput.
mérKat sapingisamik angnertumik
Kavdlunåt OKausinik ilisimassagssi-
niarneKåsåputaoK.
mérKat atuarfiåne kristumiussuser-
mut tungassunik atuartitsineK Luther-
ip evangeliut tungavigalugit ajoKer-
sutånut nalerKutusaoK11. — Kalåtdlit-
nunåne mérKat atuarfiåne atuarfing-
me atuartitsinermilo najorKUtassiat
ingmikortut Kulingåne taima agdlagsi-
mavoK.
kialunit najorKutagssiaK tauna ku-
ku juitsuvdluinartutut issigisinaugu-
nångilå. nalunångivigpoK atuarfing-
mit piumassarissaussut ukiut ingerdla-
neråne avdlångoriartusassut, ajungi-
narpordlo ilånikut angnertumik tamå-
ko pivdlugit OKatdlineKartarsinaugpat.
isumagineKartut avdléngoramerånut
misiligutaussasaoK.
nunane inuiaKatigit tamarmiussu-
mik peKatauvfigissånik nålagkersu-
gaussune atuarfik inuiaKatigingnut
kivfauvoK. OKaraluaruvtalunit atuar-
fik inuiaKatigit pissuserissånik avdlå-
ngortitseKatausinaussoK ilisimåsavar-
put tamåna amerdlanerit isumåt ma-
ligdlugo pissarmat, tåssa atausinaup
aulaj angerneK ajorpå — sordlo tamåna
ilisimagigput Hitlerip Tysklandime nå-
lagkersuigatdlarnerane inuiaKati-
gingnilo avdlane nålagkersorneKar-
nermikut inuiaKataussunit tamanit
oKausigssaKarfiungitsune.
Kalåtdlit-nunåne atuartitsineK euro-
pamiut periausiånik issuaissutut taine-
Karsinaugpat tamåna patsiseKarunar-
poK inuiaKatigit atuarfik taimåitoK pi-
ssariaKarsimangmåssuk kigsautigisi-
mavdlugulo, europamiunik issuainiar-
nerinarmik pissuteKångikaluardlutik
kisiåne nalivtine inuiaKatigit ineriar-
tomerata pingitsailissutut itdlugo tai-
méitugssautingmago. nangminerissa-
mik inutigssarsiornerme, agssagssor-
dlune sulinerme inuiaKatigingnilo pi-
ssusiussune avdlane piumassarissat
Europap kitåne taimaeKatåine piuma-
ssarissaussunut Kanigdliartuinarput —
ineriartorneK imåinaK unigtineK ajor-
nartoK. inuiait sujuarsimanerussut pi-
ssusinik aulaj angersimassutigut angu-
ssiniarneK ineriartorneruvoK ajungit-
sok imåinaK taimaitiniagagssåungit-
sok. inutigssarsiutit atutut nunavdlo
inungminut tuniusinaussaisa kigdlig-
ssaviénik kigdlilingitsornaviångilåt.
åma tamatumunåkut erKarsautigissa-
riaKarput Kujatåne Avangnånilo inu-
tigssarsiutit åssigingissusé. nalivtini-
me atuarfingme periauseK nunavta a-
vangnarpasigsuane tunuanilo pissusiu-
ssunut ingmikut itunut nalerKusar-
niarneKalerérput, sujunigssamilo na-
lunarumångilaK angnertunerussoK er-
Karsautigalugo najorKutagssaK suna
pitsaunerunersoK.
Bente Mogensen agdlagpoK atuartit-
sissauseK iliniagkatigut KåumaissaKar-
nerussunit aulajangerneKarsimassoK.
taimåisimavoK, imaKalo Kavsitigut su-
le taima oKautigineKarsinauvdlune.
aperisinauvugutdlo nunavtine iliniag-
katigut KåumaissaKarsimanerussut ta-
matigut tåssåunginersut sancumilår-
nerussut. landsrådimut kommunalbe-
styrelsemutdlo ilaussortat kikunersut
misigssoruvtigik tamåna ugpemarsisi-
savarput. iliniagkatigut Kåumaissa-
Kamerusimassut tåssåuput inuiaKati-
git sivnerdlugit OKalugtussut. iliniag-
katigut KåumaissaKarsimanerussut a-
tuarfik avKutigalugo inuiaKatigit ine-
riartortiniarpait sapingisamik amer-
dlasut nunagissap — tåssungalo ilå-
ngutdlugo atuarfiup — ineriartornig-
ssånut suleKataussungortiniardlugit.
atuartitsissauseK Bente Mogensenip
erKartugå — mérKat nangmineK suli-
siniarssarineKarnerånik tungaveKar-
toK — (arbejdskolen) tåssausinauv-
dluarpoK periausigssaK pitsaussoK. ki-
siåne OKaluserivdluarKårtarianarpoK.
isumaKarpungåtaoK iliniagkatigut
KåumaissaKarnerussut nunap ineriar-
tomera pivdlugo isumamikut igdlui-
narsiortungitdluinartut.' Kåumaissa-
Karnerusimanertik atuartitaunikut
Europap kitåne atutumut åssingu-
ssukut pisimassartik tungavigalugo té-
ssaugajugput kalåtdlit kulturitoKåta
iluatingnartortainik énaissaKamavér-
sårnigssamik norKéissutigingnigdluar-
tut. tamåitumik uvanga isumaKarpu-
nga nunap inue kulturitorKap ilua-
tingnartortainik erdligingningnigssa-
mik påsitineKåsagpata atuarfingme
periauseK europamiorpalugtoK avKU-
sårKårtariaKartoK. isumaKångilangå-
taoK periautsimut måssåkut atutu-
mut kulturit mardluk atunerånik
ilisarnaKuteKartumut månåkorpiaK
angnertorssuarnik akerdliussoKarnig-
ssamut navianartoKartoK. påsissaria-
Karunarparput inuiaKatiginguane u-
vavtitut angnikitsigissune sineriaru-
jugssuarmilo taima isorartutigissume
siåmarsimassune ajornakususangmat
kulturikut inutigssarsiornikutdlo ing-
mivtinerpiåinaK pissut sangmisavdlu-
git åma påsissariaKarparput angatdla-
titigut tusagagssatigutdlo pitsångor-
saivigineKarnivtigut silarssuarmut a-
vativtinitumut KanigdlisineKarneru-
ssutut ikavta avativtinilo pissunut
malingnainigssavtinut pingitsailine-
Kartutut itdluta. anersåkut timikutdlo
itutigut piarérsartariaKarpugut piu-
massarissat avativtinit nunagissarpia-
mitdlo pissut angnertusiartuinartut ti-
mitalersinauj umavdlugit, taimailiorsi-
naunerusaugutdlo kulturitoKarput Eu-
ropavdlo kitåmiut suninerat avatånit
isåjuartOK uvagut inunivtinut nalerKu-
tumik akulerigsisinauguvtigik. oKau-
tigissara kingugdleK tåunausimavoK
Bente Mogensenip tåssauneragå „ta-
kornartaussoK kalåtdlinut pingitsaili-
ssutauvdlune atortineKalersoK". isu-
maKarpunga oKauseK „pingitsailissut"
atusavdlugo såkortuvatdlårtoK. ine-
riartomeK kigaitsumik angnertuneru-
jartuårsimavoK, agdlåtdlo kalåtdlit
politikerisa taigdliortuisalo Kanganit-
sanik pingårtitsinerpåt — kulturitor-
Kap iluatingnartortainik pingårtitsi-
nermik saniatigut — påsisimavåt pi-
sorKanuinaK najumagteraluaruvta nå-
mångitsoK. inuiaKatigingnit avdlanit
åma iliniagaKartariaKarpugut, tåssu-
ngalo atatitdlugo ingangmik atuarfik
neriugfigineKarpoK. atuartitseriauseK
Bente Mogensenp erKartugå — ar-
bejdsskolen — perorsaissut tusåmassat
europamiut periausinit autdlarnersu-
vok, månilo åma atorneKåsagune nu-
navtine pissusiussunut nalerKusarta-
riaKarpoK. erKungilaK OKåsavdlune
uvavtinut takornartat avativtinit pi-
ssut atuarfigdlo avKutigalugo uvavti-
nut pissuneKartut pingitsailinikut pi-
simassut, — OKarslnauneruvugutdlu-
nit avdlatigut pingitsailineK atordlugo
erKussaKartarsimassoK atuarfik avKu-
tigalugo iluarsamiarssarineKartunik.
Bente Mogensen agdlagpoK påsine-
KarsimassoK ilisimaligkat inuit erKig-
sisimavdlutik inoKatigilernigssåinut
ikiorsersinåungikait, aperaordlo: „pi-
sinauligkat inuiaKatigit kalåtdlit a-
nersåkut timikutdlo ineriartomerme
angnerussumik angussaKarnigssånut
ikiorsersinåusanerpait? “ ingminutdlo
akivoK: „taima isumaKångilanga" —
aperKutå mumitdlugo apereriåsassu-
gut: pisinauligkat kalåtdlit anersåkut
timikutdlo ineriartornermingne angne-
russumik angussaKarnigssånik akor-
nusersinauvait? taimåisoringilara. a-
nersåkut timikutdlo ineriartornigssar-
put pissariaKarpa? åp, taimåipoK ili-
niagaKarnikut KanoK nalilerneKarsi-
nauneK påsinarsinerussarpoK. ilumor-
poK Bente Mogensen agdlangmat mé-
rarpagssuit Danmarke kajungernar-
torssuartut nangmingnerdlo nuna-
mingnit pitsaunerujugssuartut issigi-
ssaråt. tupingnångivigpoK mérKat
Danmarke taima issigisinaussåsagpå-
ssuk, tåssångame pissarmata tungu-
sungnitsut, pinguarpagssuit, maskinet
avdlatdlo pilerinarsinaussut alutor-
nartussutdlo. mérKat taima issiging-
ningnerata nunagissamik narrugingni-
lernermik kinguleKarsinaunigsså a-
kornuserniåsaguvtigo nåmångilaK nu-
nap inungorfiup pitsaoKutigisinaussai
kisisa taigusavdlugit. kisiåne åma
Danmarke alutornartorpagssuarnk tu-
såmassaKarfiussoK mérKanut piviu-
ssumik navsuiartariaKarpoK, tamånalo
avKutigalugo inuiaKatigit ineriartorti-
niarpait sapingisamik amerdlasut nu-
nagssap — tåssungalo ilångutdlugo
atuarfiup — ineriartornigssånut sule-
Kataussungortiniardlugit. atuartitsi-
ssauseK Bente Mogensenip erKartugå
— mérKat nangmineK sulisiniarssari-
neKarnerånik tungaveKartOK — (ar-
bejdskolen) tåssausinauvdluarpoK pe-
riausigssaK pitsaussoK. kisiåne OKalu-
serivdluarKårtariaKarpoK. isumaKar-
pungåtaoK iliniagkatigut Kåumaissa-
Karnerussut nunap ineriartornera piv-
dlugo isumamikut igdluinarsiortungit-
dluinartut. KåumaissaKarnerusimaner-
tik atuartitaunikut Europap kitåne
atutumut åssingussukut pisimassartik
tungavigalugo tåssaugajugput kalåt-
dlit kulturitoKåta iluatingnartortainik
sordlo pisinauvortaoK mérKat ima
Kavdlunåtut ilikartigineratigut nang-
mingnérdlutik åssilissat Danmarkimit
pissut atuagkatdlunit Kavdlunåtut mé-
rarsiutit atorsinaussatik pisiarisinau-
ssatigdlo pigssarsivfigisinåusavdlugit.
Bente Mogensenip Kavdlunåtut atu-
artitsineK pivdlugo isumåt sarKumiu-
ssai isumaKatigingiléka. inungutsime
OKautsit soruname atuarfingme pi-
ngårtineKarnerpaussugssåuput, tåssu-
ngalo sanigdliutdlugo atuarfingme ka-
låtdlinilume tamane Kavdlunåt oKau-
sé pingårtutut issigineKarput. miserra-
tigssåungilaK Kavdlunåtut pisinaussa-
Karnerup iluaKutausinauneranik su-
aortauteKalerKårtut téssaungmata ili-
niagkatigut KåumaissaKarnerussut. —
nunap nangmineK inue uvdlumikut
kigsauteKarput iliniagagssanik —
ingangmik Kavdlunåtut pisinaussa-
Karnermik — måna tikitdlugo Kåu-
maissaKarnerussuinait pisinaussarisi-
massaraluinik. pissartutigut Kavsér-
pagssuartigut nalunarungnaerérpoK
mérKat inungutsimingne piginåussuse-
Karérsut atuartitaunermikut Kavdlu-
nåtordluinaK angussaKarsinaussarma-
ta. Kanorme OKautigisavavut mérKat
avdlat mérKat atuarfiåne taimågdlåt
uvdluinarpasigsunik „Kavdlunåtut o-
Kalulårsinångorsimassut taimågdlåt-
dlo nalunaerutérånguit atuardlugitdlo
agdlagsinångorsimavdlugit? “ Bente
Mogensen aperivoK: „ilumut nalunae-
Kutap akunere Kavsit sapåtip akune-
ranut atortariaKåsanerpavut mérKat
téuko Kavdlunåtut iliniartiniardlugit
Kavdlunåt uvdluinarne OKauserissar-
tagait påsisinauniåsangmatigik? “ uva-
nga Kularingivigpara iluaKutéusassoK
mérKat 7. klasse Kimagkuniko ima pi-
sinautigisinaugpata uvdluinarpasigsu-
nguanik Kavdlunåtut OKarsinångor-
dlutik — una pinarnago Kavdlunåt
ingmingnut OKausé påsisinauniåsang-
matigik, soruname åma tamåna aju-
ngisagaluartoK, — kisiåniliuna ilisi-
maligkat téuko kingorna angnertusar-
neKarsinauniåsangmata åma åssilissat
agdlagartagdlit atuagkatdlo Kavdlunå-
tut OKitsunguit påsisinångorniåsang-
matigik. kalåtdlisut atuagautivut nug-
tigkatdlo sule ikeKaut, inuit pissutsi-
nik angnertunerussunik påsissaKaru-
sugtut nåmagisinåungilait. tåssaKame
uvdluinarne Kavdlunåtut påsissaKa-
lårsinaunigssaK pingårtineKångitsusa-
va ingangmik uvdlune måkunane nu-
navtine ingerdlatsinerup avdlatut a-
jornartumik ilåtigut Kavdlunånik
inugtaKaratdlartariaKarfine åma i-
ngerdlatsinerup sujornagornit pissa-
riunerulerfiane. tamatumunåkut pait-
sornerit ikigtungitsut pingitsorneKar-
sinaugaluarput. Danmarkimik silar-
ssuarmigdlo avativtimtumik atåssute-
KarneK agdliartortitdlugo tupingnå-
ngivigsumik Kavdlunåtut pisinaussa-
KartariaKarneK pissariaKariartorpoK.
agssagssorissanik suliaKartut sulia-
mingnut tungassut ilait Kavdlunåtut
atersisimassariaKarpait, mérKatdlo a-
tuarfiéne iliniagkat kingorna teknisk
skolerne atuarnigssame piuminarsai-
ssusåput. KavdlunåtorneK a-klassenit
pérneKåsagaluarpat isumaKarpunga
agsut avatånit tamåna agssuardliutigi-
neKåsagaluartoK. tamatumunåkut åma
nuåningitsumik naKissuserneKåsaga-
luarpoK a-klasse b-klassemit inorne-
russoK. aperKutauvordle a-klasseme
Kavdlunåtortitsinerme atuagkat ator-
tagkavut anguniagkavtinut nalerKut-
dluartunersut. imaKa periautsit avdlå-
ngortinigssåt pissariaKarpoK Kavdlu-
nåtut atuartitsineK uvdluinarne na-
låutagkanut sulianutdlo nalerKutu-
ngortineruvdlugo, arbejdsskolep pe-
riausisa ilait ajornångitsumik o-klas-
seme atorneKarsinåuput, isumaKarpu-
ngalo taima oKåtåriniarnigssamut atu-
artitsinerme maligtarissagssat ajorna-
KuteKartitsingitsut, agdlåme emne-
undervisning atorneKarsinaussutut
OKautigineKarpoK. periautsit nutåt
ingerdlåneKartariaKarput iliniartitsi-
ssunit soKutigissaKardluartunit ilu-
mutdlo atordluarsinauneranik ugpe-
ringnigtunit. pingitsailissumik atortit-
(nangisaoK Klip. 20-me)
9