Tíminn - 03.08.1975, Blaðsíða 12

12
TÍMINN
Sunnudagur 3. ág*st 1975.
Menn og m

Niðurgreiðslurnar eru í
þágu allra atvinnuveganna
Verzlunarmannahelgin er ekki eingöngu fridagar þeirra sem starfa að
verzlunarstörfum heldur er hún í augum landsmanna orðin tengd
ferðaiögum og útilifi og færi fram manntal fyrsta sunnudag f ágúst-
mánuði er ekki ósennilegt.að sú yrði raunin að ekki væri fieira fóik I
þéttbýli en f sveitum og óbyggðum landsins. A myndinni sézt all-
myndarlegur þéttbýliskjarni þar sem bæjarfólk hefur slegið niður
tjoldum sínum til skammrar dvalar úti f náttúrunni. Timamynd
Gunnar.
30. júlí
Dagurinn 30. júli 1975 mun jafn-
an verða talinn merkur I sögu
Evrópu, þótt enn sé of snemmt að
fullyrða, að hann marki þau
þáttaskil, sem flestir vona, að
hann geri. Þá komu saman I
Helsingfors leiðtogar þrjátiu og
þriggja Evrópurikja, ásamt for-
seta Bandarlkjanna og forsætis-
ráðherra Kanada til að ljúka
störfum öryggisráöstefnu
Evrópu, sem hófst á sama stað
fyrir réttum tveimur árum. Siðan
hefur verið unnið látlaust að þvi
að móta eins konar sáttmála um
öryggi, frið og sambúð i Evrópu.
Það verk hefur kostað mikla
vinnu og þrautseigju, þar sem allt
varð að sambvkkja einróma.
Að sjálfsöjðu munu þeir, sem
ekki eru bjartsýnismenn, benda
á, að oft hafi meiriháttar ráð-
stefnur verið haldnar og hátiðleg-
ir alþjóðlegir samningar verið
undirritaðir, en árangurinn ekki
orðið mikill að sama skapi. Sagan
geti endurtekið sig einu sinni enn
að þessu leyti. Vissulega er rétt,
að menn haldi áfram vöku sinni
og biði enn meiri árangurs enda
skiptir mestu hvernig fram-
kvæmd sáttmálans verður. En af
mörgum ástæðum eru horfur nú á
margan hátt betri en oftast áður.
Nú koma menn ekki saman að
loknu striði meira og minna háðir
áhrifum þess. Frá striðslokum
eru liðnir þrir áratugir, og á þeim
tima hefur smátt og smátt verið
að skapast og mótast grundvöll-
ur, sem öryggi, friður og góð
sambúð eiga að geta byggzt á.
Meira en helming þessa tima
hefur spennan, sem var um skeið,
verið að minnka hægt og hægt, en
þó markvisst. öryggisráðstefnan
er staðfesting þessarar þróunar
og ætti að vera vænleg til að
treysta hana og tryggja framhald
hennar. Þess vegna glæðir hún
vonir og óskir, sem virðast nú
hafa meiri möguleika til að verða
að veruleika en áður.
AAikilvægasti
þátturinn
Sá metingur hefur ekki mikið til
sins máls, hvort þessi eða hinn
aðilinn hagnist á störfum ráð-
stefnunnar. Þar gætir lika mjög
mismunandi röksemda Sumir
segja t.d., að ráðstefnan muni
verða til að styrkja völd Sovét-
rikjanna I Austur-Evrópu. Aðrir
benda hins vegar á, að minnkandi
spenna og aukið samstarf I
Evrópu muni auka olnbogarými
og sjálfstæði bandalagsþjóða
Rússa. Þannig má deila um ein-
stök atriði fram og aftur. ómót-
mælanlegt er þó, að það er hagur
allra, ef friðurinn styrkist og
öryggið eykst. Það verða menn að
vona, að verði árangur öryggis-
ráðstefnunnar.
Sé annars litið á yfirlýsingu þá,
sem var undirrituð á lokafundin-
um, kemur ótvirætt i ljós, að
mikilvægasti þáttur hennar fjall-
ar um aukin mannleg samskipti.
Flest atriði yfirlýsingarinnar eru
raunar ekki annað en viðurkenn-
ing á orðnum hlut. Þetta gildir
t.d. um viðurkenningu á landa-
mærum, sem eru búin að haldast I
30 árog enginn hefur sýnt viðleitni
i að breyta með vopnavaldi. 1
yfirlýsingunni er hins vegar
viðurkennt, að þeim megi breyta
með friðsamlegum hætti.
Þáttur yfirlýsingarinr.ar um
aukin mannleg samskipti er ótvi-
rætt merki þess, að kommúnista-
rikin hafa orðið að láta verulega
undan kröfum vestrænu rikjanna.
í reynd þurfa kommúnistarikin
að breyta miklu meira en vest-
rænu rikin I þessum efnum, ef
fylgja á orðalagi og tilgangi yfir-
lýsingarinnar. Þessu virðast þeir,
sem ásaka vestrænu rikin um
undanhald, yfirleitt geyma.
The Times svar-
ar Solzenitsyn
Meðal þeirra, sem hafa gagn-
rýnt vestrænu rikin fyrir aðild
þeirra að yfirlýsingunni, er rúss-
neski rithöfundurinn
Solzenitsyn. Þessari gagnrýni
hans var nýlega svarað i forustu-
grein enska stórblaðsins The
Times. 1 greininni sagði m.a.
efnislega á þessa leið:
— Solzenitsyn hefur ákært
Ford forseta fyrir það, að hafa
svikið Austur-Evrópu með fyrir-
hugaðri þátttöku sinni I leiðtoga-
fundinum i Helsinki. Það er
auðvelt að hafa samúð með
áhyggjum hans vegna hinna
undirokuðu þjóða, sem eru undir
yfirráðum Sovétrikjanna. Hitt er
erfiðara að sjá hvernig hægt er að
hjálpa þessum þjóðum með þvi að
fylgja þeirri stefnu sem
Solzhenitsyn mælir með. Að
undanskildri styrjöld til að frelsa
þessar þjóðir, er ekki um neinn
annan valkost að ræða en að
reyna með þolinmæði að byggja
þá brú til bættrar sambúðar, sem
verið er að vinna að I Helsinki.
Solzenitsyn beitir þeim and-
mælum gegn leiðtogafundinum,
að verið sé að viðurkenna landa-
mæri sovézka heimsveldisins.
Þetta er ekki rétt. Skjöl þau, sem
verða undirrituð, eru ekki
samningar, og hafa ekkert laga-
legt gildi.Þau eru yfirlýsing,sem,
er ætluð að vera leiðarvisir um
sambúð viðkomandi rikja. Þau
hvorki viðurkenna viss áhrifa-
svæði eða vissa stjórnarhætti.
Þau viðurkenna hins vegar sjálf-
stæði þjóða. Þau segja enn frem-
ur, að landamærum skuli ekki
breytt með valdi. Þetta innifelur
sennilega yfirráð Sovétrikjanna
yfir baltisku rikjunum (en hefur
nokkur ráðgert að bjarga þeim?),
en þetta útilokar ekki breytingar
á stjórnarháttum eða friðsamleg-
ar breytingar á landamærum i
Evrópu.
Skiölin eru langt frá þvi að vera
fullkomin. Þau eru full af smug-
um og málamiðlun eftir tveggja
ára samningaþjark. Þegar allt
kemur til alls, gera þau þó meiri
kröfur t til Sovétrikjanna um
breyttar sambúðarreglur en til
vestr. rikjanna. Þótt þvi sé sleppt
að skjölin viðurkenna Mlveldi
(Tékkóslovakía?), og hafna vald-
beitingu (Ungverjaland og
Tékkóslóvakia?) hafa þau að
geyma margvislegar skuld-
bindingar um mannleg samskipti
og frjálsara upplýsingastarf. Ef
þessum reglum verður fylgt, mun
ástandið batna í Evrópu. Ef þeim
verður ekki fylgt, ætti ástandið
ekki að versna, nema þá að þvi
leyti sem þetta gæti valdið þræt-
um, en engin ástæða virðist til að
óttast, að vestræn riki þurfi að
fara halloka i þeim.
Greinin í Ar-
beiderbladet
Hinn 16. þ.m. birtist forustu-
grein um landbúnaöarmál I Ar-
beiderbladet, málgagni norska
Verkamannaflokksins, sem er
jafnframt aðalmálgagn núver-
andi rikisstjórnar Noregs. Grein-
in er skrifuð I tile'fni af þvi, að
norskur landbúnaður hefur i vor
og sumar orðið fyrir allþungum
búsifjum af völdum náttúrunnar.
1 Suður-Noregi hafa verið miklir
þurrkar og heitt i veðri og þaö
dregið úr gróðri. 1 Norður-Noregi
hefur hins vegar verið kalt og
rigningasamt og það hamlar
gróðri þar. Svo alvarlegt áfall er
þetta þegar orðið fyrir land-
búnaðinn, að rikisstjórnin hefur
ákveðið að veita honum sér-
stakan stuðning.
1 tilefni af þessu, rifjar Ar-
beiderbladet það upp, að erfitt sé
að stunda landbúnað I Noregi.
Það megi raunar heita ógerlegt,
án þess að verul. opinber aðstoð
komi til sögunnar. Þess vegna
hafa verið gerðar margháttaðar
opinberar ráðstafanir til að
tryggja stöðu landbúnaðarins og
eflingu hans. Slfkt sé þó ekki gert
eingöngu I þágu hans, heldur
þjóðarinnar allrar, þvi aö Norð-
mönnum sé mikilvægt að vera
sem mest sjálfbjarga á þessu
sviöi.
Arbeiderbladet segir i fram-
haldi af þessu, að stundum heyr-
ist einstakar raddir um að þetta
sé ekki hyggileg stefna. heldur
beri að flytja inn erlendar land-
búnaðarafurðir, sem séu ódýrari.
Það væri mjög óskynsaml. að
hverfa að þessu ráði, segir Ar-
beiderbladet. Hversu iðnvætt og
háþróað sem þjóðfélagið verður,
og hversu viðtæk/og auðveld sem
heimsverzlun með landbúnaðar-
vörur verður, er það þjóðunum
nauðsyn að styðjast við eigin
landbúnað. Þetta gildi ekki sfzt
um Noreg og þetta stafi ekki af
þeim gamla hugsunarhætti, að
þjóðin þurfi að vera sjálfbjarga af
hernaðarlegum ástæðum.
Stefna Svía
og Norðmanna
Arbeiderbladet vikur svo að
lokum að þeim aðgerðum, sem
ráðgerðar eru vegna þurrkanna i
Suður-Noregi og rigninganna i
Norður-Noregi að undanförnu.
Þær verði gerðar I samráði milli
rikisvaldsins og samtaka bænda.
t sveitarstjórnarkosningunum I
Noregi, sem fara fram i haust,
munu sennilega einhverjir reyna
að telja Verkamannaflokkinn
andvigan landbúnaðinum.
Reynslan sýni annað og af þvi'
beri að dæma flokkinn.
Þessi grein i málgagni norska
Verkamannaflokksins mætti vera
nokkurt umhugsunarefni fyrir þá
menn hérlendis, sem telja sig
vera skoðanabræður norskra
jafnaðarmanna, en fylgja þó á
mörgum sviðum allt annarri
stefnu og þó einkum I landbúnað-
armálum.
Bæði Norðmenn og Sviar stefna
nú markvisst að þvi að veröa sem
mest sjálfbjarga á sviði landbún-
aðarvaranna, þótt þeir gætu um
sinn flutt inn ódýrar landbúnað-
arvörur, t.d. frá Danmörku. Þeim
er ljóst, að landbúnaðurinn er
ekki aðeins nauðsynlegur þáttur I
fjölþættu efnahagslifi, heldur eigi
landbúnaðarvörur eftir að hækka
i verði og verða takmarkaðar,
þegar sá timi kemur, að fátæku
þjóðirnar komast i þau efni aö
þurfa ekki að svelta lengur. Sá
timi kemur vonandi, sem fyrst.
En þá yrðu þær þjóðir illa stadd-
ar, sem áður hefðu veikt landbún-
að sinn eða lagt hann niður að
mestu, eins og stundum er krafizt
hér.
Hverjir græða á
niðurgreiðslum?
Þvi er ekki ósjaldan haldið
fram i blöðum, að ólikt sé búið að
landbúnaðinum, og t.d. iðnaðin-
um. Landbúnaðarvörurnar séu
stórlega niðurgreiddar, en engar
slikar greiðslur eigi sér stað i
sambandi við iðnaðarvörur.
Sahnleikurinn er sá, að ekki að-
eins iðnaðurinn, heldur allur at-
vinnurekstur nýtur svipaðs
hagnaðar af niðurgreiðslunum og
landbúnaðurinn. Hagnaður at-
vinnuveganna af niðurgreiðslun-
um er fólginn i þvi, að þeir greiða
mun lægra kaupgjald en ella. Ef
niðurgreiðslurnar væru felldar
niður, myndi kaupgjald hækka
mjög verulega og kaupgreiðslur
aukast að sama skapi. Þannig
njóta allar atvinnugreinar meira
og minna góðs af niðurgreiðslun-
um. Hagnaður landbúnaðarins er
hér hinn sami og annarra at-
vinnugreina. Hagnaðurinn er
ekki mismunandi að öðru leyti en
þvi, hve miklar launagreiðslurn-
ar eru.
Astæðan til þess, að landbúnað-
arvörur hafa frekar verið valdar
sem niðurgreiðsluvörur en aðrar
neyzluvörur, er einfaldlega sú, að
þær eru taldar meðal allra brýn-
ustu nauðsynjavara almennings,
og það komi sér þvi betur fyrir
neytendur að fá þær niðurgreidd-
ar en flestar eða allar vörur aðr-
ar. Þetta er ekkert sérstakt is-
lenzkt fyrirbrigði, heldur má
segja, að það sé alþjóðleg regla,
að þar sem niðurgreiðslum er
beitt sem efnahagsúrræði, séu
það fyrst og fremst landbúnaðar-
vörur, sem séu niðurgreiddar.
Hér i blaðinu var t.d. fyrir
skömmu skýrt frá þvi, að Sviar
juku nýlega niðurgreiðslur á
landbúnaðarvörum um 9 millj-
arða íslenzkra króna, en alls
verja Sviar nú árlega 104 millj-
örðum islenzkra króna til niður-
borgana á matvörum og er þar
nær eingöngu að ræða um niður-
borganir á landbúnaðarvörum.
Framkvæmd
niður-
greiðslanna
En það eru ekki eingöngu at-
vinnuvegirnir, sem hagnast á
niðurgreiðslunum á framan-
greindan hátt, heldur má segja,
að þær séu launþegum einnig til
hagsbóta. Þær hjálpa til að draga
úr vixlhækkunum verðlags og
kaupgjalds og hamla á þann hátt
gegn verðbólgunni, sem skaðár
launþega mest, þegar til lengdar
lætur, og hefur þann vonda eigin-
leika, að gera hinn rika rikari og
fátæka fátækari. Þess vegna hef-
ur niðurgreiðslum ekki sizt verið
beitt I löndum, þar sem flokkar
eins og sósialdemókratar eða
frjálslyndir miðflokkar hafa ráð-
ið rikjum.
En þótt niðurgreiðslur geti
þannig verið gagnlegt efnahags-
úrræði, gildir um þær eins og ann-
að, að þeim verður að beita i hófi.
Þær eru ekki neitt einhlitt úrræði,
heldur geta komið að gagni sem
einn liðurinn i mörgum sam-
ræmdum aðgerðum. Það hafa
þær lika vissulega gert viða um
heim.
Það er svo annað mál, að um
framkvæmd niðurgreiðslna má
oft deila og henni hefur oft verið
hagað hérlendis á annan veg en
bændasamtökin hefðu helzt kosið.
Það er áreiðanlega ekki heppi-
legt, þegar niðurgreidda útsölu-
verðið verður t.d. lægra en það
verð, sem bændur fá fyrir afurð-
irnar. En þá er vafalitið meira
verið að hugsa um áhrif niður-
greiðslnanna á visitöluna en ráð-
leggingar bændanna. Menn ættu
að varast að óathuguðu máli að
skrifa slikt á reikning bændasam-
takanna.
Hélt opnum
öllum dyrum
Menn átta sig oft ekki á þvi, að
meginmunurinn á úrræðum
þeim, sem Alþýðubandalagið og
Sjálfstæðisflokkurinn aðhyllast i
efnahagsmálum, fer aðallega
eftir þvi, hvort þessir flokkar eru
i stjórn eða stjórnarandstöðu. 1
tið vinstri stjórnarinnar starfaði
Alþýðubandalagið sem ábyrgur
flokkur og stóð að óvinsælum að-
gerðum, ef þær voru taldar-nauð-
synlegar, eins og gengisfellingu,
festing visitölubóta, skattahækk-
unum, tillögum um beina grunn-
kaupslækkun o.s.frv. Þá var
Sjálfstæðisflokkurinn I stjórnar-
andstöðu og fordæmdi allar þess-
ar aðgerðir. Núverandi stjórn
hefur verið neydd til að gripa til
þessara aðgerða, alveg eins og
vinstri stjórnin, og þó i enn rikari
mæli vegna hinna óhagstæðu við-
skiptakjara. Nú er Sjálfstæðis-
flokkurinn I stjórn og stendur þvi
sem ábyrgur flokkur að þessum
aðgerðum. Hins vegar hamast
Alþýðubandalagið nú gegn þess-
um aðgerðum vegna þess, að það
er ekki i stjórn lengur. En hvort
tveggja sýnir að raunverulega
ber ekki mikið á milli Alþýðu-
bandalagsins og Sjálfstæðis-
flokksins I efnahagsmálum. Mun-
urinn fer mest eftir þvi, hvort
þessir flokkar eru I stjórn eða
stjórnarandstöðu.
Það er vafalffiðþessi skyldleiki
flokkanna, sem átti sinn þátt i
því, að Magnús Kjartansson
færðist alveg undan að svara þvi
fyrir seinustu kosningar, hvort
stjórnarsamvinna Alþýðubanda-
lagsins og Sjálfstæðisflokksins
væri útilokuð. Magnús hélt öllum
dyrum opnum i þeim efnum. Það
er lika kunnugt, að i innsta hring
Alþýðubandalagsins eru menn,
sem vildu eftir kosningarnar I
fyrra, að Alþýðubandalagið gengi
til stjórnarsamstarfs við
Sjálfstæðisflokkinn. Þeir menn
munu frekar hafa eflzt siðan og
þeir leggja allt kapp á, að þau
tengsli, sem hafa haldist milli
þessara flokka siðan á dögum ný-
sköpunarstjórnarinnar, verði
frekar styrkt en veikt. Það mun
ekki standa á þessum mönnum ef
Sjálfstæðisflokkurinn býður þeim
uppinýjannýsköpunardans. Þ.Þ.