Tíminn - 14.10.1975, Qupperneq 9

Þriðjudagur 14. október 1975.
TÍMINN
9
Útgefandi Framsóknarflokkurinn.
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason. Ritstjórar:
Þórarinn Þórarinsson (ábm.) og Jón Helgason. Rit-
stjórnarfulltrúi: Freysteinn Jóhannsson. Fréttastjóri:
Helgi H. Jónsson. Auglýsingastjóri: Steingrlmur Gisla-
son. Ritstjórnarskrifstofur I Edduhúsinu við Lindargöty,
simar 18300 — 18306. Skrifstofur I Aðalstræti 7, simi 26500
— afgreiðslusimi 12323 — auglýsingasimi 19523. Verð í
lausasölu kr. 40.00. Askriftargjald kr. 800.00 á mánuði.
BlaðaprentH.f.
Bandaríkin og fisk-
veiðilögsagan
Það er sögulegur atburður, að fulltrúadeild
Bandarikjaþings hefur samþykkt frumvarp um
útfærslu fiskveiðilögsögu Bandarikjanna i 200
milur, og skuli hún taka gildi 1. júli næstkomandi.
Svipað frumvarp er til meðferðar i öldungadeild-
inni, og verður vafalaust samþykkt þar. I þvi
frumvarpi er hins vegar ekki tilgreindur ákveðinn
útfærsludagur, heldur er það lagt i vald forsetans
að ákveða hann. Deildirnar eiga eftir að koma sér
saman um þetta atriði, en ósennilegt er, að það
sæti ágreiningi. Liklegast er, að samkomulag
verði um útfærsludag á siðari hluta næsta árs, eða
eftir fund hafréttarráðstefnunnar, sem haldin
verður i New York i april—mai næstkomandi. Af
hálfu Bandarikjaforseta og rikisstjórnarinnar
hefur verið lögð áherzla á, að útfærslan dragist
fram yfir lok ráðstefnunnar, en liklegt virðist nú,
að stjórnin sætti sig við, að útfærslan dragist að-
eins fram yfir fundinn i New York. Náist ekki sam-
komulag þar, verði ekki beðið lengur.
Eftir að Bandarikin hafa fært fiskveiðilög-
söguna út i 200 niilur munu mörg riki fylgja á
eftir, hvað sem hafréttarráðstefnunni liðurLiklegt
er, að þetta verði til þess, að aukið kapp verði lagt
á að reyna að flýta störfum hennar, og helzt að
ljúka þeim i öllum meginatriðumá næsta ári. Svo
langt er nú þróunin komin, að fullvist er, að ekki
mun nást samkomulag um annað en að fiskveiði-
lögsagan megi vera allt að 200 milur. Sennilega
verður þvi ekki um neina teljandi andstöðu að
ræða gegn 200 milunum. Þau riklsem vilja halda i
sérréttindi innan 200 milna efnahagslögsögu
strandrikis.munu ekki lengur berjast gegn sjálfum
mörkunum, heldur reyna að skerða lögsöguna
með ýmsum undanþáguákvæðum. I sambandi við
fiskveiðilögsöguna, verður þá sérstaklega reynt að
berjast gegn þeim ákvæðum, sem íslendingar
hafa átt mestan þátt i að koma inn i textann, sem
nú liggur fyrir. Þessi ákvæði eru, að strandrikið
hafi sjálft vald til að ákveða hámarksaflann, og
hve mikið það getur sjálft nýtt af honum. Þau
riki, sem hafa andstæðra hagsmuna að gæta, vilja
koma inn þvi ákvæði, að komi upp deilur vegna
aflahámarksins og nýtingargetu strandrikisins,
skuli gerðardómur skera úr. Þetta mun verða
helzta átakamálið á ráðstefnunni i sambandi við
fiskveiðilögsöguna .
Þvi miður hefur gerðardómshugmyndin veru-
legt fylgi á hafréttarráðstefnunni, þótt enn sé ekki
kannað, hve mikið það er. Það hefur enn litið verið
rætt á fundum ráðstefnunnar sjálfrar. Hinsvegar
hefur sérstök nefnd, sem hefur starfað i óbeinum
tengslum við ráðstefnuna, unnið að þvi að semja
reglur um gerðardóm, sem skæri úr öllum á-
greiningsefnum, sem risu vegna ákvæða nýrra
hafréttarlaga. Þessi nefnd skilaði itarlegu áliti i
lok Genfarfundarins siðast liðið vor, og verður það
vafalaust lagt fyrir fundinn i New York næsta vor.
Bandarikin hafa haft aðalforustu um þetta
nefndarstarf, og virðast þau njóta stuðnings
margra áhrifamikilla rikja. Erfitt er að dæma
um, hve mikið þeim hefur orðið ágengt, þvi að hér
hefur fyrst og fremst verið unnið að tjaldabaki.
Það verður eitt aðalverkefni íslendinga á haf-
réttarráðstefnunni að vinna gegn þvi, að gerðar-
dómur nái á einn eða annan hátt til fiskveiðilög-
sögunnar, þvi að hann gæti leitt til óeðlilegrar
skerðingar á henni. Þ.Þ.
ERLENT YFIRLIT
Whitelaw stóð sig
betur en Thatcher
Hann er nú vinsælasti leiðtogi brezkra íhaldsmanna
William Whitclaw að undirbúa ræðu sina á flokksþinginu.
FLOKKSÞING brezkra i-
haldsmanna var háð i siðustu
viku. Þetta var fyrsta þing
flokksins, sem var háð undir
forustu Margaret Thatchers.
Flest þótti benda til að hún
væri föst i sessi sem flokks-
formaður að sinni, enda
óheppilegt að skipta oft um
formann. Hinsvegar virtist
ekki rikja nein ánægja með
formennsku hennar.
Andrúmsloftið á þinginu virt-
ist lævi blandið, og sumir
fundarmenn liktu þessum
fundi við flokksþing republik-
ana, sem kaus Barry Gold-
water sem forsetaefni. Þetta
var m.a. byggt á þvi að
Thatcher reynir að færa flokk-
inn meira til hægri en áður.
Vinnubrögð flokksforustunn-
ar eða skuggaráðuneytisins á
þingi voru gagnrýnd meira en
áður eru dæmi til. Það kom
hinsvegar i veg fyrir, að sam-
þykkt væri ályktun, sem fól i
sér gagnrýni, að William
Whitelaw, varaformaður
flokksins, flutti snjalla og
sannfærandi ræðu. Whitelaw
var tvimælalaust sá leiðtogi
flokksins, sem bæði á þennan
og annan hátt styrkti mest
stöðu sina. Tvimælalaust
harma nú margir, að White-
law skyldi ekki vera valinn
eftirmaður Heaths. Hann gaf
hinsvegar ekki kost á sér fyrr
en eftir að Thatcher hafði fellt
Heath i fyrstu atkvæða-
greiðslu við formannskjörið,
en þá var það orðið um seinan.
Hann tók ósigrinum vel og
féllst á að verða varaformað-
ur, þegar Thatcher fór þess á
leit við hann, og hefur stutt
hana drengilega siðan, þótt
hann dylji ekki, að hann sé
frjálslyndari en hún. T.d.
skoraði hann á flokksbræður
sina i sambandi við þingið, að
þeir styddu eindregið þær
efnahagstillögur rikisstjórnar
Wilsons, sem nú er verið að
framkvæma, en þær fela m.a.
I sér, að kaup megi ekki hækka
meira en nemur átta
sterlingspundum á mánuði.
Hann sagði, að það væri óhag-
stætt öllum, ef þær misheppn-
uðust.
WHITELAW þótti sýna
mikla djörfung, þegar hann
tók við embætti ráðherra
Norður-trlands veturinn 1972.
Þá var óöldin á Norður-trlandi
meiri en nokkru sinni fyri; og
siðar. Brezka stjórnin ákvað
þvi að vikja heimastjórninni á
Norður-trlandi til hliðar og
taka öll yfirráð Norður- Ir-
lands i sinar hendur.
Heath fól Whitelaw þetta
vandasama starf, og þótti
honum takast það vonum
framar. Málum þokaði á
ýmsan hátt til betri vegar,
meðan Whitelaw fór með
stjórnina,en þau hafa versnað
að nýju siðan. Það var vafa-
laust styrkur fyrir Whitelaw i
þessu vandasama og áhættu-
sama embætti, að hann hafði
oft áöur komizt i hann krapp-
an. Hann var herforingi i
skriðdrekasveitum Breta á
striðsárunum, og lenti þá oft i
hörðum orrustum. I einni
þeirra stjórnaði hann 14 skrið-
drekum, sem voru sendir
fram til sóknar, en aðeins þrir
komu aftur. Whitelaw segir,
að það hafi verið erfiðasta
verk hans um dagana að
skrifa aðstandendum þeirra,
sem létust i þessum harða
leik, og tilkynna þeim fall
þeirra. Sjálfur fékk hann
kross fyrir framgöngu sina, og
hans var oft getið i skýrslum
fyrir hetjuskap.
Whitelaw er lika þekktur
fyrir það að taka lifinu með ró,
þótt hann mæti andspyrnu. Sú
saga er allfræg, að á kosn-
ingafundi einum gerðu uppi-
vöðslusamir andstæðingar
hans hróp að honum, en hann
svaraði þeim i fundarlok: Nú
verð ég þvi miður að fara á
annan fund. Þiö ættuð bara að
koma með mér, og ég skal láta
ykkur fá far i bilnum minum.
William Stephen Ian White-
law fæddist 28. júni 1918. Hann
er kominn af þekktum skozk-
um ættum. Faðir hans lézt,
þegar hann var eins árs, og
ólst hann þvi upp hjá afa sin-
um, sem var efnaður landeig-
andi og þingmaður, og um
skeið formaður ihaldsmanna i
Skotlandi. Whitelaw komst þvi
snemma i kynni við
stjórnmálin, en ekki fara þó
miklar sögur af stjórnmála-
legum afskiptum hans i upp-
vextinum. Hann hlaut svipað
uppeldi og yfirstéttarungling-
ur á þeim dögum. Hann stund-
aði nám við menntaskólann i
Winchester og háskólanám við
Trinity College i Cambridge.
Hann vann sér engan sérstak-
anorðsti'r sem námsmaður, en
hlaut þeim mun meira álit
sem iþróttamaður. Einkum
þótti hann skara fram úr i
golfiþróttinni. Hann útskrifað-
ist 1939 með annarri einkunn i
sögu og þriðju einkunn i lög-
um. Hann gekk i herinn
skömmu siðar og var i honum
öll striðsárin. Hermennskan
féll honum vel, og hugðist
hann i fyrstu halda henni
áfram. Niðurstaðan varð samt
sú, að hann gekk úr hernum
1947 og gerðist bóndi i Penrith
I Cumberland, sem er i Norð-
ur-Englandi, og hefur hann
búið þar góðu búi siðan og get-
ið sér gott orð fyrir nautgripa-
rækt. Hann segist hafa mikla
ánægju af bUskapnum og dvel-
ur eins oft á bUi sinu og hann
getur við komið. Það hefur þó
orðið stopult i seinni tið.
FLJÓTLEGA eftir að White-
law byrjaði bUskap, hóf hann
einnig afskipti af stjórnmál-
um. Hann féll i kosningunum
1950 og 1951 en árið 1955 náði
hann kosningu i Penrithkjör-
dæmi. Hann hefur verið
endurkosinn þar jafnan siðan.
Whitelaw vann sér fljótt
mikið álit meðal þingmanna.
Hann er yfirleitt glaður og
reifur, en getur þó verið skap-
bráður og harður, ef þvi er að
skipta. Hann hefur þótt bæði
laginn samningamaður og
einbeittur stjórnandi. Hann
kynntist Heath fljótlega eftir
að hann kom á þing, og hefur
kunningsskapur þeirra haldizt
jafnan siðan. Sagan segir, að
hann hafi verið sá samverka-
maður Heaths, er hafi dugað
honum bezt i kosninga-
baráttunni 1970, en Heath átti
þá oft erfiða daga, þar sem þvi
var almennt spáð, að thalds-
flokkurinn myndi biða ósigur.
New York Times hafði það þá
eftir Whitelaw, að hann treysti
dómgreind Heaths takmarka-
laust, og myndi þvi fara að
skipunum hans i hvfvetna.
Þessu til aukinnar áherzlu
bætti Whitelawvið: ,,Ef Heath
segði mér á morgun að ég ætti
að verða sendiherra á íslandi,
þá myndi ég fara tafarlaust til
islands.”
Þegar Heath myndaði rikis-
stjórn sina i júli 1970, tilnefndi
hann Whitelaw Lord President
of the Council, og leiðtoga
flokksins i neðri málstofunni,
en sameiginlega er þetta mikil
virðingar- og valdastaða.
Whitelaw reyndist m jög snjall
leiðtogi ihaldsmanna i neðri
málstofunni og þótti sameina
bæði samningalipurð og
stjórnsemi. Það mæltist þvi
almenni vel fyrir, þegar hann
var skipaður ráðherra
Norður-lrlands. Þegar efna-
hagsvandinn heima fyrir
jókst, kallaði Heath Whitelaw
frá Norður-lrlandi og fól hon-
um að hafa stjórn efnahags-
málanna með höndum. Hann
gegndi þvi starfi þó skamma
hrið, þvi að stjórn Heaths beið
ósigur i kosningunum, sem
hann efndi til i febrúar 1974
vegna námumannaverkfalls-
ins. Talið er, að Heath hafi
ekki farið þar að ráðum
Whitelaws, sem vildi semja
við námumenn; Whitelaw hélt
þó áfram trúnaði sinum við
Heath, og neitaði þvi að gefa
kost á sér til framboðs gegn
honum um flokksformennsk-
una. eins og áður er rakið.
llefði hann gert það i tima.
væri hann nú vafalitið formað-
ur thaldsflokksins.
Whitelaw er mikill vexti og
ber sig vel. Hann kvæntist
1943, og eiga þau hjón fjórar
dætur. Hann iðkar enn golf i
tómstundum. En þeim hefur
fækkað iseinni tið. enda segja
vinir hans. að stjórnmálin eigi
orðið hug hans fvrstog fremst.
— Þ.Þ.