Tíminn - 16.12.1975, Blaðsíða 12

12
TÍMINN
Þriöjudagur 16. desember 1975.
Ingólfur Davíðsson:
Litum á gafl á gömlu múr-
steinshúsi, heldur hrörlegu að
sjá. Nafniö Christiana letrað
undir boganum. Á þessu svæði er
unga „tilraunarikið” eða hippa-
rikið, sem sumar kalla, í Kaup-
mannahöfn. Húsnæðisleysingjar
og margs konar ævintýralýður
settist að i aflóga hermannaskál-
um fyrir nokkrum árum og
gerðust „riki i rikinu”. Hefur
staðið styr um hverfið jafnan
siðan, mikið um það ritað og rætt.
Umræður oft allheitar bæði i
dönskum blöðum,borgarstjórn og
á þingi. t fyrstu var rætt um að
reka innrásarfólkið strax út aftur
en siðar sætzt á það, að lofa þvi
að sýna hvað það gæti i nokkur ár
i sinu nýja samfélagi. Sögur
gengu brátt fjöllunum hærra af ó-
reiðu og óstjórn, enda lokkaði
„fristaðurinn” brátt ærið mislita
hjörð frá hinum Noröurlöndun-
um, þ.á.m. eiturlyfjaneytendur
að talið var. Risu heimamenn i
Christianiu loks gegn þessu til að
bæta ástandið og láta lika aga
sina menn dálitiö, enda ekki
annað fært. Herskálahverfið var
gamalt og úr sér gengið þegar
innrásarliðið tók sér þar bólfestu.
Eldhætta mikil i þrengslunum,
hreinlætisaðstaða i lélegasta lagi,
fólkiö of margt o.s.frv. Skilyrði
hin frumstæöustu i fáum orðum
sagt. Fjárplógsmenn notfærðu
sér ástandið til að stunda atvinnu
og viðskipti — og sleppa við lög-
boðin gjöld. Þarna bjó og býr enn
æði mislitur hópur, t.d. fólk, sem
þolir illa allar reglur og aga, en
vill lifa og láta sem hömluminnst.
Skitur, þrengsli og óþrifnaður
gerir þá minna til!
Auðvitað eru þarna reglumenn
innan um sem stunda nám eða iðn
og búa frumstætt en ódýrt.
Flakkarar og ferðalangar gista
nótt og nótt. Þó nokkur börn og
unglingarhafa hlaupið að heiman
og dvalið iChristianiuum skeið til
æði umdeildrar hollustu! Gizkað
er á að nú búi iChristianiu um 700
manns. Búizt er við að af þeim
þurfi að flytja a.m.k. 100 manns á
hæli, ef „stofnunin” er lögð niður.
Borgarstjórnin hefur nýlega
krafizt þess að 17 hús á svæðinu
(sum hin verstu greni) skuli
rýmd innan hálfs mánaðar. Eld-
hætta talin geigvænlega mikil.
Manntjóniö við brunann i gömlu
Stengade hefur ýtt við yfir-
völdunum. Stengade liggur i svo-
kölluðum „svarta ferhyrningi”
úti á Norðurbrú, en þar eru mjög
gömul hús dæmd til niðurrifs.
tbúar Christianiu hafa lagfært
talsvert hjá sér af ótta við
fógetavald og brottrekstur. En
Torgið i Bogense á Fjóni
yfirvöld telja ekki unnt að lag-
færa nóg, húsin séu of léleg og nú
krefst borgarstjórnin að allt
hverfið verði rýmt fyrir 1. april i
vor. Aðeins fá friðuð hús mega
standa, hitt skal rifið, en það mun
kosta um 2 milljónir danskra
króna og stendur enn á fjár-
veitingu. Búizt er við að
allmargir „Kristjaniumenn” séu
litt færir að bjarga sér „utan
múranna” og verði að sjá þeim
fyrir húsnæði, að minnsta kosti.
Það var sumarið 1971 að her-
skálarnir i Bátsmannsstræti voru
yfirgefnir, en brátt fóru menn að
tinast inn leyfislaust og að þrem
mánuðum liðnum bjuggu þar 400-
500 manns, en nú um 700. Heim-
spekingar og félagsmálafræðing-
ar hafa þarna margt til igrundun-
ar i hinum mislita söfnuði hús-
næöislausra, eiturlyfjaneytenda,
geðbilaðra fyrrverandi fanga.
ævintýramanna, heilsulitilla blá-
fátæklinga, fjárplógshákarla,
samfélagsspekúlanta, fjölbreyti-
legustu gesta (en af þeim er að-
fall og útfall allan sólarhringinn)
barna og unglinga að leika og i
námi, varðhald iódýru mötuneyti
o.s.frv. Burt með þetta allt! segja
yfirvöldin. Þarna má byggja um
500 góðar ibúðir, eða gera þar
Iþróttavang og leikvelli fyrir ibúa
Kristjánshafnarhverfisins. Sum
önnur borgarhverfi eru ekki
betri, segja margir, t.d. úti á
Norðurbrú og bak við aðaljárn-
brautarstöðina. Mikil bruna-
hætta, þrengsli og óþrifnaður.
Það ætti að ýta duglega við f jár-
aflamönnunum, sem græða á
þessum aflóga byggingum.
Við Islendingar erum sem bet-
ur fer að mestu lausir við aum
bakgarðshverfi stórborganna.
Ekki er allt nýtt betra en hið
gamla. Mörg gömul hús eru
fögur og sérkennileg og
verðskulda varðveizlu. Hér er
talsvert um það efni rætt, sbr.
umræðurnar um „Grjótaþorpið
og Torfuhúsin” i Reykjavik. 1
Danmörku er hið sama uppi á
teningnum. Nýlega sendu fjögur
þúsund borgarar i Hörshólmi
mótmæli til Friðriksborgar
amtsráðs, vegna fyrirhugaðs
niðurrifs á „Fuglasönghúsinu”,
gamalli sögufrægri byggingu.
Bærinn vill gera þarna breiða
umferðargötu. Boldangskven-
maður, Gudrun Rasmussen að
nafni, sést þarna vekja athygli á
málinu.
Hér er um að ræða fallegt múr-
bindingshús. I múrbindingshúsi
eru lagðir sverir bjálkar þvert og
endilangt, með skástifum og
grópaðir saman til styrktar. Múr-
steinum hiaðið á milli eða þar
klint með leir. Þessi gerð
bygginga var algeng fyrrum,
meðan ekki var til nóg af góðum
brenndum múrsteini — og eru
slfk gömul hús allmörg til i Dan-
mörku t.a.m. á Helsingjaeyri
og i sveit á Fjóni. Eru mörg
þeirra einkar fögur.
Til eru hverfi i smákaupstöðum
hér og hvar i Danmörku, þar sem
mörg húsin eru frá miðöldum og
bera fornan svip, t.d. á Mariu-
akri, götur lagðar ójöfnum stein-
um svo vagnar hoppa á þeim.
Ég læt hér fylgja mynd af
gömlu hverfi i Bogense kaupstað
á nv. Fjóni, úti við Litlabelti, en
margir hafa heyrt um hið mikla
mannvirki, Litlabeltisbrúna. Við
sjáum m.a. gamla vel viðhaldna
„kaupmannsgarða”. Það er
skemmtilegur svipur á bygging-
unum og mjög hlýlegur. Þarna
eru lengjur gamalla einbýlishúsa,
með trjám fyrir framan.
Torgið i Bogense þykir mjög
fallegt og margir forvitnast um
hvelfdan múnkakjallara og múr-
steinslengjur brugghússins
gamla.
Gamlir herragarðar standa á
við og dreif i Danmörku. Voru
sumir þeirra upprunalega einnig
rammgjör virki, enda veitti ekki
af þvi á róstutimum miðalda.
Mikið land fylgdi og var rekinn
búskapur. Nú hefur landinu viða
verið skipt i smájarðir, og sumir
herragarðarnir geröir að söfnum,
en á öðrum enn rekinn búskapur
Herragarðarnir njóta sin furðu
vel i flötu landslaginu og gefa þvi
sérstakan svip.
Inni á miðju Fjóni, allnærri
járnbrautarlinunni, milli Ný-
borgar og Fáborgar liggur
herragarðurinn eða höllin Eikar-
skógur (Egeskov) á hólma úti i
vatni, rúmlega fjögurra alda
bygging, stór og reisuleg mjög
enn i dag. Talið er að byggingunni
hafi verið lokið um 1554. Þá voru
ófriðvænlegir timar i Danmörku
og þess vegna var höllin byggð
úti i vatni og að nokkru sem virki.
Voru múrarnir sums staðar allt
að tveggja metra þykkir og
margar skotraufar uppi á vegg-
brúnum. Botn vatnsins var
gljúpur og til að tryggja undir-
stöðuna voru gildir eikarstaurar
reknir niður, hver við hliðina á
öðrum og stutt að með grjóti. Er
sagt að allstór eikarskógur hafi
verið felldur til þessarar
notkunar. Grunnur veggjanna er
gerður úr stórum tilhöggnum
granitsteinum en veggirnir siðan
hlaðnir úr rauðum tigulsteinum
(múnkasteinum). Fer rauð
byggingin mjög vel við vatnið og
græntumhverfið og varoftkölluð
„rauða vatnsborgin”. Dálitið
hefur henni verið breytt i aldanna
rás, en þó aðallega hið innra. Er
þetta einhver tilkomumesta
herragarðshöllin danska frá 16.
öld. Gluggar stærri en þá
tiðkuðust að jafnaði, svo ekki er
skuggalegt þar inni, en birta var
mjög af skornum skammti i
mörgum hallarborgum fyrri
alda. Umhverfis höllina er stór
og mjög fagur garður, sem fjöldi
gesta skoðar á sumri hverju. Er
garðurinn kominn á þriðja
hundrað ár. Mikla aðdáun vekja
löng trágöng og mörg belti eða
limgerði, fagurlega klippt, svo
sum þeirra likjast grænum veggj-
um eða húsalengjum, og deila
aðalgarðinum i marga smágarða
eða hólf. Hver trjátegund gefur
sinn sérstaka svip. I sambarc
við garðinn er stórt safn I stóru,
gömlu Eikarskógarhlöðunni sen.
upprunalega rúmaði 10-15 þúsund
tunnur af korni. Safnið geymir
margs konar flutninga- og sam-
göngutæki, hestvagna, hjól, bila,
flugvélar o.s. frv. Það rúmast
mikið í þessari risahlöðu, þar
sem 20 m eru til lofts.Sett var á
hana tigulflöguþak árið 1942 i stað
aldagamals stráþaksins.
Myndin sýnir norðurhliö
hallarinnar (aðallega) með turn-
um sinum, spirum og sérkenni-
legum gafli. Sauðféð á vatns-
bakkanum er furðu ólikt þvi is-
lenzka, rófan löng og ullin öðru
visi.
Mjög ólikar gömlu byggingun-
um, sem um hefur veriö fjallað,
eru flestar nýlegar byggingar t.d.
hótelið „Hvita hús” i Alaborg,
sem hér er sýnt. Það er likt stór-
um kassa, rammlega girt mörg-
um gildum gjörðum til styrktar!
Þó milda trén kaldan svip „hvita
kassans” mikið. Ég sá einu sinni
skrúðgöngu fólks i þjóðbúningum
þar I grenndirini. Margir danskir
þjóðbúningar eru fallegir
— hvert stórt svæði eða hérað
hafði sinn sérstaka þjóðbúning i
gamla daga, svo fjölbreytnin er
mikil. Hér gefur að lita all-
margar brúður i dönskum þjóð-