Tíminn - 04.01.1976, Blaðsíða 17

Sunnudagur 4. janúar 1976.
TÍMINN
17
Við ókum fram hjá hesthúsi. Þá
minntist vinur minn skyndilega
voðaverks, sem hann hafði
heyrt um fyrir skömmu i kvöld-
veröarboöi i London. Hann
rifjaði aðeins upp eitt ógn-
vekjandi smáatriði og öll frá-
sögn hans hefur varla tekið
meir en minútu — en það var
nóg til að vekja með mér striöar
og áleitnar hugsanir.
Odæðið hafði verið framiö
nokkrum árum áður og mjög
truflaður ungur maður var þar
að verki. Verknaðurinn hafði
djúp áhrif á dómara staðarins.
Á honum fannst engin viðhlit-
andi skýring.
Nokkrum mánuðum siðar dó
vinur minn. Ég gat engar
sönnur fært að það sem hann
haföi sagt mér, né beðið hann að
segja mér nánar frá þvi. Hann
haföi ekki nefnt nein nöfn,
engan stað og engan tima. Ég
geri ekki ráð fyrir að hann hafi
frekar vitað um það. Allt, sem
ég hafði að byggja á, var frá-
sögn hans af hræðilegum at-
burði og þau áhrif, sem hún
haföi á mig. Ég hafði sterka vit-
und um hvað það var sem mig
langaði til að túlka á mjög per-
sónulegan hátt. Ég varð að
skapa hugarveröld, þar sem
unnt væri að gera verknaðinn
skiljanlegan.
Sérhver persóna og atburður i
Equus er sprottinn úr minum
eigin hugarheimi, utan sjálfur
glæpurinn, og jafnvel honum
breytti ég til þeirrar myndar,
sem mér þykir að megi sætta
sig við i leikhúsi. Ég er þakklát-
ur fyrir það nú, að ég fékk al-
drei staðfest smáatriði i hinni
„raunverulegu” sögu, þar sem
hugur minn hefur i auknum
mæli fengizt við aðra könnun á
málinu.”
Aðalpersónurnar i Equus eru
þeir MARTIN DYSART, geð-
læknir og ungi maðurinn sem
stakk hestana, ALAN STRANG,
foreldrar hins siðarnefnda og
dómarinn HESTAR SALOMON.
Fleiri koma þó við sögu.
Stranghjónin, foreldrar
piltsins, eru venjulegt enskt
alþýðufólk. Móðirin er trúaöur
fyrrverandi kennari, sem syrgir
fornar venjur yfirstéttarinnar,
en maður hennar er alþýðu-
flokksmaður af gamla skólan-
um, sem fyrirlitur trúarbrögð
konu sinnar, er á móti guði al-
máttugum, og sjónvarpi, sem
hann telur siöspillandi. Ekki
snýst leikurinn samt mikið um
það, heldur um lækninn, sem
fær piltinn til meðferðar eftir að
hann hefur stungið augun úr
hestunum. Læknirinn kallar svo
hinar ýmsu persónur
leikritsins fyrir sig til þess að
leita ástæðunnar fyrir hinum
voðalega verknaði. Það kemur i
ljós, að það eru kynferðismál
piltsins, sem Iiggja til grund-
vallar. Pilturinn elskar hesta —
of bókstaflega, elskar þá meira
en konur, en á allt að þvi sama
hátt. Ekki er þó boöið upp á
raunverulegan animalista, sem
kemur aftan að gripum, heldur
er þetta meira upp á sálina. Svo
þegar hann gerir sig til við kven
mann, kemur i ljós að hann vill
frekar hesta en konur. Likami
hans svarar ekki konum.
Við erum nú ýmsum kenning-
um vön varðandi manneskjuna.
Ekki aðeins hinni freudisku og
svo þeirri, að manneskjan verði
LEIKFÉLAG REYKJAVÍKUR
Frumsýning
EQUUS
eftir Peter Shaffer
Leikstjóri:
Steindór Hjörleifsson,
Leikmynd:
Steinþór Sigurösson
Lýsing:
Magnús Axelsson
Þýðandi:
Sverrir Hólmarsson.
Jólaleikrit Leikfétags
Reykjavikur heitir Equus og er
eftir brezka skáldiö Peter
Shaffer, sem hóf feril sinn i
leikhúsum heimsins áriö 1958,
og hlaut þá strax góðar
viðtökur. Svört Komedia, sem
Leikfélagið sýndi árið 1973 og
1974 er eftir þennan sama
höfund.
Equus-Hestur er að mörgu
leyti óvenjulegt leikrit, eins-
konar spitalasaga, sem
áhorfandinn sér frá hlið læknis-
fræöinnar eða sálfræðinnar en
liklega er það aðeins á færi sér-
fræðinga að meta, hvort læknis-
fræöi þessar spitalasögu er
raunveruleg eða ekki. Höfundur
segir á þessa leið: ,,Ég h^f
verið lánsamur. Þegar égrvar
að leggja siðustu hönd á
leikritið, naut ég góös af
ráðleggingum og sérhæföum at-
hugasemdum þekkts barnasál-
fræðings. Fyrir hans tilstilli hef
ég reynt aö gera hlutina trú-
verðugri og færa þá nær raun-
veruleikanum. Mér hefur einnig
oröiö ljóst, að sálkönnuðir eru
ákaflega frábrugönir hver
öðrum, aö þeir eru fulltrúar á-
kaflega ólikra kenninga og að-
ferða. Martin Dysart er aðeins
einn i hópi þessara lækna, á einu
sjúkrahúsi. Ég verð að taka á
mig ábyrgð á honum, eins og ég
tek-á migábyrgðina á sjúklingi
hans.”
Söguþráöurinn er i stuttu máli
sá, að ungur maður ALAN
STRANG vinnur voðaverk,
stingur augun úr nokkrum lif-
andi hestum, sem hann sér um
fyrir mann. Þetta er
grimmdarverk, sem i rauninni
er óskiljanlegt með öllu, en
leikritið er að þessu leyti byggt
á sannsögulegum atburðum, en
höfundur segir á þessa leið:
,,Það var um helgi fyrir ár-
um, að ég var á ferð með vini
minum um fáskrúðuga sveit.
helzt skilgreind frá kynferðis-
legu sjónarmiði. Hvort
skilgreining Peters Shaffer á
vandamálum ALANS
STRANGS er rétt, eða röng,
skiptir ekki öllu máli, né heldur
læknisfræöi leikritsins sem lik.
Hún er að minnsta kosti nógu
góð fyrir almenning. Verkið er
heillandi skáldskapur frá
upphafi til enda og nýtur sin vel
i frumlegri sviðsetningu
Steindórs Hjörleifssonar, sem
nú er aftur kominn til starfa hjá
Leikfélagi Reykjavikur eftir árs
leyfi, sem hann notaði til ferða-
laga erlendis.
Leikmynd Steinþórs Sigurös-
sonar er mjög góö og það er
eiginlega ekki meira lof orðið
leggjandi á þann ágæta lista-
mann, sem alltaf getur komið á
óvart. Lýsing Magnúsar Axels-
sonar er mjög góð, en lýsing
skiptir miklu i þessari
.uppfærslu. Leiktönar eru eftir
Mars Wilkinson en þeir, eins
og ljósin, eru partur af ógn
leiksins og framvindu.
Jón Sigurbjörnsson leikur
Martin Dysart, geölækni og
ferst það vel, en það skiptir
töluveröu máli, þvi hlutverkið
tengir aðra hluta verksins
saman, þvi mest af leiknum fer
fram i lækningastofu hans.
Helzt má finna aö framsögn
Jóns I upphafsatriöinu, ávarpi
hans til leikshúsgesta. Það var
óþarfi að láta mann missa úr
orð. Túlkun hans er trúverðug
og maöur fer ósjálfrátt að
treysta honum, — eins og
sjúklingar hans -gera revndar
lika.
Annað aöalhlutverkiö er Alan
Strang, sem kornungur leikari
Hjalti Rögnvaldsson fer með.
Hann er mjög góður og stendur
sig með ólikindum vel i þessu
vandasama hlutverki, sem
býður upp á svo margt. Langar
þagnir, öskur, söng. vitstola
reiðikost og jafnvel langa
nektarsenu. Auðvitað háir
reynsluleysi honum svolitið. t.d.
i öskuratriðunum, þegar menn
skilja litið orði til orðs, en
virðist framsögn hans ágæt.
Foreldra drengsins, þau
Frank og Dóru Strang leika þau
Guðmundur Pálssonog Margrét
ólafsdóttir og skila þau sinu
alveg prýðilega og verður ekki
upp á milli þeirra gert hér.
llelga Baehmann leikur
Salomon, dómara af öryggi.
Halla Guðmundsdóttir leikur
stúlkuna Jill Mason og ferst það
vel. Hún leikur striplsenuna á-
samt piltinum.
Jón Hjartason leikur hesta-
eiganda og Soffía Jakobsdóttir
leikur hjúkrunarkonu.
Kjartan Ragnarsson leikur
ungan hestamann, og svo leikur
hann hest, en fimm „hestar”
koma fram i sýningunni, þeir
Sigurður Karlsson, Þorleikur
Karlsson, Hannes Ólafsson,
Lárus Björnsson og svo Kjartan
Ragnarsson.
Hestarnir eru leiknir á mjög
frumlegan táknrænan hátt.
Hrosshaus úr málmi er eins
konar höfuðfat leikenda og þeir
eru á járnhófum. Þetta tekst
ótrúlega vel, Kjartan t.d.
breyttist oft bókstaflega i hest.
Ekki sá ég neins staðar hver
gerði búninga i þetta leikrit, en
þeir eru mjög góðir.
Meginstyrkurinn i
uppsetningu Steindórs Hjör-
leifssonar er raunhæft mat
hans á hæfileikum áhorfenda til
að nema táknmál. Látbragð
kemur i stað leikmuna og
tjalda, og leikendur sitja i
dómhring, eru við höndina og
standa upp úr sæti sinu á
sviðinu, þegar þeirra er þörf i
leikinn.
Þetta hefur vissa þýðingu
fyrir verkið, sem er fyrst og
fremst rannsókn eitthvert sam-
bland af dómsrannsókn,
geölækningum og særingum.
Sálkönnun heitir það. Sviðið
minnir oftast á réttarhöld. a
réttarsal. Leikstjórinn hefur
ekki einasta agað verkið.og Ijáð
þvi snurðulausan framgang.
heldur hefur hann Iika lagt
áherzlu á framgöngu alla og
margar senurnar eru mjög
fallegar og skemmtilegar fyrir
augað. Ekki sizt þegar hestar
koma fram á sviðið. Ef eitthvað
á að gagnrýna væri það helzt
losaralegt upphafið. Ekkert
tjald er fyrir senunni og leik-
endur tinast inn á það og taka
sér sæti og má segja að leikritið
hafi fyrir bragðið enga byrjun
og með sama hætti engan endi
heldur.
Umhitt er svo ekki að v’illast.
að Steindór HjörleifssonSiefur
aukið talsvert hróður sinn sem
leikstjóri með þessari sýningu
og honum og íeikendum var
fagnað innilega i leikslok.
Þýðinguna gerði Sverrir
Hólmarsson. og er malfar allt
eðlilegt og gott. þótt hinu sé ekki
að leyna að margt er svolftið
óljóst. Það kann þó að vera að
það sé ekki þýöingunni að
kenna heldur sé þetta svo fra
hendi höfundarins. Manni varð
til að mynda ekki ljost hversu
langt pilturinn hafði raunveru-
lega gengið i samskiptum sin-
um viö hestinn. svo dæmi séu
nefnd.
Equus vekur forvitni. Yekur
forvitni að fá að sjáYneira af
verkum Peters Shaffer á is-
lenzku leiksviði. en hann mun
vera einhvers konar innanhús-
skáld i Þjóðleikhúsinu i Bret-
landi. en það leikhus hefur sýnt
öll verk hans. sem vera munu
sjö eða átta talsins. Og þa ekki
sizt i svona frábærri uppfærslu.
sem hesturinn fær i Iðnó á jolun-
um 1975.
Jónas Guðmundsson.